Τεύχος 168

Χρήστος Τριανταφύλλου, Η δεύτερη ζωή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Οικοδομώντας έναν εθνάρχη (1936-1967), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος και Θεμέλιο, Χανιά και Αθήνα 2025, 350 σελ.

Τι ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος; Πώς ο ένας πόλος του Εθνικού Διχασμού μετατράπηκε, σε βάθος χρόνου, σε Εθνάρχη που κυκλοφορεί παντού: σε ανδριάντες, σε εκδόσεις, στην ονομασία δρόμων αλλά και του μεγάλου αεροδρομίου της χώρας; Γιατί τον οικειοποιήθηκαν εξίσου το ΕΑΜ και η οργάνωση Χ, ο Ελληνικός Συναγερμός του στρατηγού Παπάγου αλλά και ο Γεώργιος Παπανδρέου; Ο Χρήστος Τριανταφύλλου εξετάζει τα πώς και τα γιατί της δεύτερης ζωής του Ελευθερίου Βενιζέλου, ώς το 1967. [ΤΒJ]

Χριστίνα Π. Φίλη, Κυπάρισσος Στέφανος (1857-1917). Η Διεθνής και η Ελληνική Μαθηματική Κοινότητα, Επτάλοφος, Αθήνα 2024, 2 τόμοι, 1512 σελ.

Ο Κυπάρισσος Στέφανος (1857 - 1917) είναι μια προσωπικότητα των μαθηματικών που τη γνωρίζουν ελάχιστοι: «αλγεβρικός και γεωμέτρης, κατ' εξοχήν συνθετικός και καλαίσθητος διαχειριστής αλγεβρικών εξισώσεων», όπως χαρακτηρίζεται στην Εκατονταετηρίδα τιυ Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπούδασε στο Παρίσι, σχετίστηκε με τα μεγαλύτερα ονόματα των μαθηματικών της Ευρώπης αλλά προτίμησε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να εργαστεί για την ελληνική παιδεία – και για την ανάπτυξη στην Ελλάδα της μαθηματικής επιστήμης. Μεταξύ άλλων, θεωρείται ο θεμελιωτής της τεχνικής εκπαίδευσης στη χώρα μας. Η Χριστίνα Π. Φίλη ερεύνησε κάθε πτυχή της ζωής του και του έργου του και προσφέρει ένα δίτομο έργο που παρακολουθεί όλες τις άξιες λόγου πτυχές της ζωής του και του έργου του. [ΤΒJ]

Ελένη Κουρμαντζή, Αθανάσιος ο Ψαλίδας: «Αρχείου Λόγος», Ίδρυμα Ωνάση, Αθήνα 2023, 597 σελ.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος, λόγιος και συγγραφέας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ιστορική προσωπικότητα που έχει ταυτιστεί με τη διαμόρφωση της παιδείας, της ριζοσπαστικής σκέψης και της πολιτικής-επαναστατικής δράσης για την ανόρθωση του «πεπτωκότος γένους» των υπόδουλων Ελλήνων. Και η έκδοση Αθανάσιος ο Ψαλίδας: «Αρχείου Λόγος» είναι μια πρόσκληση να διαβάσουμε τον Ψαλίδα, όχι ως ιστορική μορφή, αλλά ως έναν άνθρωπο που θέτει ακόμη και σήμερα ερωτήματα για τη γνώση, την ευθύνη και τη γλώσσα στον δημόσιο χώρο. Είναι ένα χειροποίητο ρήγμα στον χρόνο: εκεί που το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο και το τεκμήριο μετασχηματίζεται σε φωνή. Σε ό,τι ακολουθεί, συνεπώς, ο Ψαλίδας δεν παρουσιάζεται. Επανενεργοποιείται.^[1]

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο κόσμος ξύπνησε σε έναν πόλεμο που υποτίθεται ότι θα κρατούσε τρεις ημέρες. Η Ρωσία, σίγουρη για την ισχύ της, εισέβαλε στην Ουκρανία με στόχο να καταρρεύσει η κυβέρνηση του Κιέβου και να επιστρέψει η χώρα στον έλεγχο της Μόσχας. Τρία χρόνια αργότερα, τίποτε από αυτά δεν έχει συμβεί. Η Ουκρανία αντιστέκεται, η Δύση συσπειρώθηκε και η Ρωσία, αντί να αποδείξει τον ρόλο της ως υπερδύναμη, βυθίζεται σε στρατιωτικές απώλειες, οικονομική εξάρτηση και διεθνή απομόνωση.

Διάλεξα τρία όλα κι όλα ποιήματα, που συνιστούν μια λυρική αλληλογραφία μεταξύ ποιητών, φίλων μεταξύ τους και συγκαιρινών. Και τα τρία ποιήματα εντάσσονται, κατά κάποιον τρόπο, στη «Χαμηλή φωνή» του Μεσοπολέμου όπως την ονόμασε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Όλα έχουν στον τίτλο το όνομα του παραλήπτη ποιητή.

Θεσμική τομή και εμπέδωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών

Ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε την μεταπολίτευση και η προσπάθεια να την ορίσουμε προϋποθέτει μια συνοπτική αποτίμηση της δικτατορίας. Συνοψίζω τηλεγραφικά όσα στοιχεία έχουν αποδώσει στον δημόσιο λόγο τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας για τη δικτατορία:       

Μιχάλης Μοδινός, Η Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας. Διηγήματα, Καστανιώτη, Αθήνα 2025, 272 σελ.

Ήταν αρχές του καλοκαιριού. Κρατούσα στα χέρια μου το βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού και μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Μόλις το είχα αποκτήσει. Προσπάθησα να του κάνω κάποιες θετικές παρατηρήσεις, μου απάντησε: «διάβασέ το και θα το απολαύσεις». Δεν είχα καμία αμφιβολία. Κάθε βιβλίο του είναι μια απόλαυση, αν μη τι άλλο, περιγραφής της κοινωνικής ή γεωπολιτικής κατάστασης, του χώρου και πάνω απ’ όλα του τοπίου. Έτσι και με την Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας, ένα βιβλίο δεκαέξι διηγημάτων^[i] με κοινή προβληματική, ύφος και συμπαντική θεώρηση και με αναφορά στις σχέσεις άντρα και γυναίκας. Μάλλον αποτελούν ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα. Το οποίο ξεκινά με τρία μότο, νομίζω εμβληματικά των απόψεων του βιβλίου.^[ii]

Οι πολιτικές απόψεις του Κωστή Παλαμά, όπως διατυπώνονται, μεταξύ άλλων απόψεων για την ποίηση και τον πολιτισμό, σε συνέντευξή του στον Φώτο Γιοφύλη, στην εφημερίδα Ελεύθερος Λόγος, 21 Ιουνίου 1923. Η συνέντευξη δόθηκε σε μια περίοδο που ο απόηχος από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ακόμη ενεργός.

Ο Θωμάς Γκόρπας υπήρξε μια από τις πιο ιδιότυπες και αντισυμβατικές φωνές της ελληνικής ποίησης του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Το έργο του, ελάχιστα συμβατό με τις επιταγές του επίσημου λογοτεχνικού κανόνα, εγγράφεται ως μια sui generis παρέμβαση στην ελληνική μεταπολεμική γραμματεία. Στο ιστορικό χρονικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε μετά τον εμφύλιο (1950-1980), μιας περιόδου κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών ανατροπών, ο Γκόρπας υψώνει μια φωνή ασυντόνιστη προς τους κυρίαρχους λογοτεχνικούς ρυθμούς: όχι επειδή αρνείται το βάρος της ιστορίας, αλλά γιατί επιλέγει να το αφηγηθεί από χαμηλά, με βλέμμα πλάγιο και επίμονα γειωμένο.

Άννα Δάρδα-Ιορδανίδου, Τρανσαλόνικα. Νουάρ Νουβέλα, Καστανιώτη, Αθήνα 2024, 128 σελ.

«Μια μοδίστρα κουβαλάει ένα κρίμα. Ένας νταλικέρης αναρωτιέται πώς ξεκινούν οι ιστορίες. Ένας νονός τιμωρεί τους υπονομευτές της εξουσίας του. Ένας καπνέμπορος ξεκινά νέες επιχειρήσεις. Μια ηθοποιός μπλέκει σε μια αγάπη. Και άλλοι που οι ζωές τους διασταυρώνονται κι αλλάζουν ρότα. Στη Θεσσαλονίκη. Μια νύχτα με ομίχλη». Μια νουάρ νουβέλα αρχίζει με τις καλύτερες προθέσεις στη Θεσσαλονίκη. Τι ρόλο θα παίξει η πόλη στην εξέλιξή της – και στις αφηγηματικές επιλογές; Και τι σημαίνει το «Σαντιλεβάντο Σαντιγιέ» του τίτλου; [ΤΒJ]