Τον Ιούνιο 2011 η Βουλή κλήθηκε να ψηφίσει το «Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής 2012-15», το οποίο είχε προκαλέσει θυελλώδεις αντιδράσεις και βίαιες εκδηλώσεις στο κέντρο της πρωτεύουσας. Ο Βενιζέλος, μέχρι τότε υπουργός Άμυνας, ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών στον κυβερνητικό ανασχηματισμό της 17ης Ιουνίου και άφησε να εννοηθεί ότι επρόκειτο να κάνει «πολιτική διαπραγμάτευση» με την Τρόικα και όχι «τεχνοκρατική». Η στάση του ισοδυναμούσε με: «Kάντε στη μπάντα, αναλαμβάνω να καθαρίσω εγώ».
Στην Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ της 21ης Ιουλίου αποφασίσθηκε η μείωση του ελληνικού χρέους αλλά μερικές χώρες προέβαλαν σοβαρές αντιρρήσεις. Τότε, ο έλληνας υπουργός Οικονομικών, σε μια ανεξήγητη κίνηση ερασιτεχνισμού ή/και έπαρσης, αποφάσισε να προχωρήσει σε διμερή συμφωνία παροχής εγγυήσεων στη Φινλανδία σε αντάλλαγμα για τη συμμετοχή της στο σχέδιο μείωσης του ελληνικού χρέους. Μόλις μαθεύτηκε η μονομερής συμφωνία με τη Φινλανδία ξεσηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων και ζητήθηκε και από άλλες χώρες να προσφερθούν παρόμοιοι με της Φινλανδίας όροι. Μέχρι που επενέβη η Γερμανία και η «πρωτοβουλία» Βενιζέλου εγκαταλείφθηκε άδοξα.
Στα τέλη Αυγούστου έγινε γνωστό ότι το σταθεροποιητικό πρόγραμμα παρουσιάζει υστέρηση εσόδων και έλλειμα ύψους περίπου 1,5 δισ. ευρώ. Τότε ήρθαν στην Αθήνα τα στελέχη της Τρόικας (Τόμσεν, Μορς και Μαζούχ) για να συναντηθούν με τον υπουργό Οικονομικών Ευάγγελο Βενιζέλο και να ζητήσουν νέα μέτρα αύξησης των εσόδων ή/και μείωσης των δαπανών.
Ο Τύπος εκείνες τις ημέρες ήταν γεμάτος «ρεπορτάζ» σχετικά με το πώς ο Βενιζέλος δεν θα ανεχθεί «υποδείξεις και εκβιασμούς» από «υπαλλήλους» και ότι θα ζητήσει να διευθετήσει το θέμα του ελλείμματος του 1,5 δισ. ευρώ που είχε προκύψει απευθείας με τους «πολιτικούς προϊσταμένους» των τριών εκπροσώπων της Τρόικας.
Το κλίμα αυτό είχε άμεσα και απτά αποτελέσματα. Το spread του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου, που ήταν κατά μέσον όρο περίπου 10% τον περασμένο χρόνο, έφτασε στο 19% στις αρχές Σεπτεμβρίου, ενώ η απόδοση του διετούς ομολόγου εκτοξεύθηκε στο 46%.
Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Οι τρεις προσήλθαν στο γραφείο της πλατείας Συντάγματος, ο έλληνας υπουργός Οικονομικών τους αντιμετώπισε ως κλητήρες οπότε αυτοί σηκώθηκαν κι έφυγαν, χωρίς πολλά λόγια, και πήγαν στο αεροδρόμιο, από όπου επέστρεψαν αμέσως στις έδρες τους.
Η μπλόφα του Βενιζέλου απέτυχε.
Ο λόγος που απέτυχε ήταν απλός. Δεν υφίστανται, στην πραγματικότητα, «διαπραγματευτικές τακτικές» και «στρατηγικές», όπως πιθανώς πίστευε ο έλληνας υπουργός Οικονομικών. Όλες οι διαπραγματεύσεις τελειώνουν πριν καν ξεκινήσουν. Νικητής είναι, πάντα, αυτός που δεν θα διστάσει να σηκωθεί από το τραπέζι και να φύγει χωρίς να το πολυσκεφτεί.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος θεώρησε ότι οι θεσμοί που είχαν δανείσει στη χώρα μας δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για να αποφευχθεί η άτακτη χρεοκοπία και είχαν στραμμένους πάνω τους τους προβολείς όλων των ΜΜΕ του κόσμου θα λειτουργούσαν με όρους συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ. Αυτό είναι αποκαλυπτικό του ελληνικού πολιτικού συστήματος που αναδείχθηκε τις δεκαετίες 1980 και 1990 και κυβερνούσε τότε τη χώρα.
Είναι επίσης ενδεικτικό της πραγματικής νοοτροπίας ενός ανθρώπου που έχει πείσει, χωρίς έμπρακτες αποδείξεις, ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας για τις πολιτικές ικανότητές του, τόσο που η κωλοτούμπα του 2011 να έχει ξεχαστεί… Το 2015 ανέλαβε τα ηνία της οικονομικής πολιτικής ένας άνθρωπος που θα μπορούσε άνετα να κάνει καριέρα σε τσίρκο ενώ το 2011 ένας πολιτικός που δεν γνώριζε πώς λειτουργεί ο κόσμος έξω από τον κομματικό του μικρόκοσμο και το αφήγημα που είχε κατασκευάσει ο ίδιος για τον εαυτό του – στο μυαλό του.
Το πως γλίτωσε τότε η πατρίδα μας και δε βούλιαξε αύτανδρη αποτελεί ένα ανεξήγητο φυσικό φαινόμενο που θα μελετούν ιστορικοί και οικονομολόγοι για πολλές δεκαετίες.
Πίσω στην κωλοτούμπα. Η αντίδραση του ΔΝΤ και των ευρωπαϊκών θεσμών ήταν άμεση και δεν επιδεχόταν παρερμηνειών. Πρώτον, δεν υφίσταται «πολιτική διαπραγμάτευση» εκτός του πλαισίου που έχει συμφωνηθεί. Δεύτερον, το ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκπροσωπούνται μόνο από τους Τόμσεν, Μορς και Μαζούχ. Τρίτον, εάν η Αθήνα δεν δέχεται να συνομιλήσει μαζί τους διακόπτονται οι διαπραγματεύσεις και η εκταμίευση των δόσεων του δανείου που δεν έχουν καταβληθεί ακόμη.
Τότε ήταν που έγινε η πρώτη κωλοτούμπα της μνημονιακής εποχής. Ο Βενιζέλος απώλεσε εν μια νυκτί το ύφος του στρατάρχη και κάλεσε την Τρόικα να επανέλθει στην Αθήνα για να διευθετηθεί το θέμα του 1,5 δισ. ευρώ.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι, σχεδόν αμέσως, ο Βενιζέλος ανακοίνωσε νέα έκτακτα συμπληρωματικά μέτρα κάλυψης της «τρύπας» του 1,5 δισ. ευρώ και, λίγες ημέρες αργότερα, ανακοίνωσε την θέσπιση του Έκτακτου Ειδικού Τέλους Ηλεκτροδοτούμενων Δομημένων Χώρων (ΕΕΤΗΔΕ), τον προάγγελο του ΕΝΦΙΑ, που η είσπραξή του θα γινόταν μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. Η απόφαση αυτή ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις προ δύο μηνών δηλώσεις του, όταν είχε πει: «Δεν είναι ο λογαριασμός της ΔΕΗ ο μοχλός για να εισπράττεις τέλη ή φόρους».
Στη συνέχεια, ψηφίστηκε πολυνομοσχέδιο για το νέο βαθμολόγιο-μισθολόγιο του Δημοσίου, που περιλάμβανε μειώσεις σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, μειώσεις στο εφάπαξ, νέα φορολογική κλίμακα και αλλαγές στα εργασιακά.
Η συνθηκολόγηση στις επιταγές των «υπαλλήλων» έγινε άνευ όρων και σε κοινή θέα.
Καλό είναι να θυμόμαστε ότι, στη μνημονιακή πενταετία 2010-15 υπήρξαν δύο κωλοτούμπες. Η πρώτη έγινε σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν από τη δεύτερη και, όσο και εάν είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς, ο πρωταγωνιστής της κωλοτούμπας του μακρινού, πλέον, 2011 ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος.
