Κώστας Σημίτης

Με αφορμή το θάνατο του Κώστα Σημίτη, δημοσιεύθηκαν πολλά και ενδιαφέροντα κείμενα, με αντικείμενο την εξωτερική του πολιτική, τον ευρωπαϊσμό του, τον εκσυγχρονισμό, κ.λπ. Αρκετοί αρθρογράφοι, επίσης, προέβησαν σε συγκρίσεις της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου μ’ εκείνη του Κώστα Σημίτη, δηλώνοντας την προτίμησή τους για τον δεύτερο. Με πολλές από αυτές τις κρίσεις συμφωνώ, άλλες τις βρίσκω αρκετά μονοδιάστατες και απλουστευτικές.

Στο παρόν σύντομο σημείωμα επιθυμώ να διατυπώσω το ακόλουθο απλό επιχείρημα: η πολιτική οικονομικής σταθεροποίησης της περιόδου 1985-1987, που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε από τον τότε υπουργό Εθνικής Οικονομίας, Κώστα Σημίτη, και εξαιρετικούς συνεργάτες του –και είχε τη στήριξη του τότε πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου– υπήρξε ένα δείγμα προσεκτικά μελετημένης σταθεροποιητικής οικονομικής πολιτικής, προσανατολισμένης στην εμπειρία ανάλογων οικονομικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν από κυβερνήσεις σοσιαλιστικών κομμάτων στην Ευρώπη. Η ανατροπή της, μεταγενέστερα, από τον Ανδρέα Παπανδρέου, κατά τη συζήτηση στη Βουλή του προϋπολογισμού για το 1988, υπό την πίεση λαϊκιστικών φωνών μέσα στο κυβερνών κόμμα, είχε δύο πολύ αρνητικές συνέπειες, η πρώτη εκ των οποίων αφορά την οικονομία της χώρας (γι’ αυτό είναι και η πιο σημαντική), ενώ η δεύτερη αφορά την υστεροφημία του.

Δύο σημεία (και μια δανεική υποσημείωση) για τον Κώστα Σημίτη

Ας μου επιτραπεί μια εξομολόγηση: μόνο μια περίοδο στη ζωή μου ένιωσα συμφιλιωμένος με κυβέρνηση στην Ελλάδα. Το αίσθημα αυτό δεν είναι αμελητέο γιατί ανοίγει ένα δρόμο συμφιλίωσης με τον κόσμο κι επομένως ένα αίσθημα ειρήνης. Ήταν η περίοδος 1996-2004.  Εξηγώ παρακάτω δύο από τους λόγους της συμφιλίωσης ―και το κάνω πιστεύοντας ότι ξεπερνούν το προσωπικό ενδιαφέρον.

Η σημαντική μεταρρύθμιση του τομέα εσωτερικής ασφάλειας

Είναι λογικό το βάρος στον ευρύτερο τομέα της εθνικής ασφάλειας να δίνεται στην εξωτερική πολιτική, ωστόσο, η εσωτερική ασφάλεια, είναι ένας από τους τομείς που η διακυβέρνηση Σημίτη σημείωσε μεγάλες επιτυχίες, μεταρρύθμισε και δημιούργησε ένα πλαίσιο διακυβέρνησης, που παρά τις αλλαγές ισχύει ακόμη και σήμερα.

Πώς εργάστηκε για τον εξευρωπαϊσμό της εξωτερικής πολιτικής και των προβλημάτων της

Καθώς η θεσμική μνήμη στην Ελλάδα είναι πολύ κοντή, έχει ξεχασθεί εντελώς το «έγγραφο των Βρυξελλών» που υιοθετήθηκε το φθινόπωρο του 2002, με το οποίο η Τουρκία «δεσμεύεται μεταξύ άλλων να μην αναλάβει καμία δράση ενάντια σε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Όπως γράφει ο Κώστας Σημίτης, «η ρύθμιση αυτή αποτελεί οιονεί “ρήτρα μη επίθεσης” και ισοδυναμεί πρακτικά με άρση του casus belli που είχε κηρύξει η Τουρκία κατά της Ελλάδας».

Κατά των πελατειακών σχέσεων και της εργαλειοποίησης των συναισθημάτων

Ζητήσαμε από τον Ανδρέα Πανταζόπουλο, συγγραφέα μεταξύ άλλων των δοκιμίων Η Δημοκρατία της συγκίνησης. Ίμια-Οτσαλάν: εκσυγχρονιστικές και αντιεκσυγχρονιστικές τάσεις στο πολιτικό σύστημα (Πόλις, 2002) και Λαϊκισμός και εκσυγχρονισμός 1965-2004. Απορίες και κίνδυνοι μιας μαχητικής συμβίωσης (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011), στα οποία γίνεται εκτενής αναφορά στο αντιλαϊκιστικό πείραμα του Κώστα Σημίτη, την γνώμη του για την «αντιλαϊκιστική ταυτότητα» του εκλιπόντος πρωθυπουργού και τη σημασία της στην πολιτική των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ της περιόδου 1996-2004. Ακολουθεί η σύντομη απάντησή του.

Εκσυγχρονισμός και μεταρρυθμίσεις με «το σαθρό υλικό του ανθρώπου»

Η φιγούρα του Κώστα Σημίτη φάνταζε αταίριαστη μέσα στο κόμμα που σφράγισε με την παρουσία του ο Ανδρέας Παπανδρέου. Πράγματι, οι διαφορές του με το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ ήταν από την αρχή ορατές σε όλους. Πολιτεύθηκε ως ευρωπαίος σοσιαλδημοκράτης σε ένα κόμμα (ή μάλλον «κίνημα») λαϊκιστικό και τριτοκοσμικό.

Η διαδρομή της Βάσως Παπανδρέου στην πολιτική σκηνή ήταν μακρά και πολυσχιδής. Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ και διετέλεσε υπουργός σε κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κώστα Σημίτη.

Αυτές τις μέρες, με αφορμή το θάνατο του πρώην πρωθυπουργού του ΠΑΣΟΚ Κώστα Σημίτη, γινόμαστε μάρτυρες της εκδήλωσης ενός πρωτοφανούς μίσους και μιας πρωτοφανούς μικροψυχίας απέναντι σε έναν νεκρό με σημαντικό θετικό πρόσιμο στο ζύγι της ιστορίας, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα πριν 20 χρόνια!

Κώστας Σημίτης, Δρόμοι ζωής, Πόλις, Αθήνα 2015, 649 σελ. 

Από τα Πατήσια στο Κολωνάκι, από μια στερημένη παιδική ηλικία προσανατολισμένη στη γνώση στην πρωθυπουργία της Ελλάδας και στην καθοριστική συμβολή στην ευρωπαϊκή πορεία της. Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Κώστα Σημίτη Δρόμοι ζωής, αφηγηματικά γοητευτικό και πολιτικά ειλικρινές, δίνει ανάγλυφη τη φυσιογνωμία ενός ιδεολόγου πολιτικού ο οποίος αρνήθηκε το σύστημα στο οποίο η κοινωνική ειρήνη εξασφαλίζεται με κρατικές παροχές κι η εξουσία των κομμάτων οφείλεται στην εκ μέρους τους παροχή προστασίας και χρημάτων. Πέτυχε πολλά, αλλά η δυσμενής πορεία της χώρας απαιτεί έναν αναστοχασμό. Τι έχει μείνει, άραγε, από το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα του Σημίτη; Και γιατί κέρδισαν ο λαϊκισμός και το πελατειακό κράτος, εις βάρος της κοινωνίας; Αναδημοσίευση από το τχ. 62, Ιανουάριος 2016, με θλιβερή αφορμή την εκδημία του Κώστα Σημίτη, στις 5/1/2025 [ΤΒJ]

«Η Ελλάδα δεν είναι καταδικασμένη στην υστέρηση» λέει ο Κώστας Σημίτης στο τελευταίο βιβλίο του Υπάρχει λύση; (Πόλις, 2016). «Η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές αλλαγές, οι βαθιά ριζωμένες σχέσεις των Ελλήνων με τις οικονομίες και τους πολιτισμούς άλλων χωρών προσφέρουν κοινωνικές, οικονομικές αλλά και πολιτικές ευκαιρίες για μια άλλη πορεία. Ένας δρόμος διαφορετικός από την εσωστρέφεια και την απομόνωση του εθνικολαϊκισμού είναι εφικτός. Αυταρχικά καθεστώτα, ακραίοι εθνικισμοί, προσπάθειες για οικονομική αυτάρκεια, επιτηρήσεις και έλεγχοι της πολιτικής και κοινωνικής ζωής δεν μπορούν να επιβιώσουν στον ευρωπαϊκό χώρο στον οποίο ανήκει η Ελλάδα. Υπάρχουν γι’ αυτό, παρά τον ζόφο που επικρατεί, δυνάμεις που επιδιώκουν να ακολουθήσει η χώρα μια κατεύθυνση προόδου, να επιτύχει την καλύτερη λειτουργία του κράτους, μια πιο δίκαιη κοινωνία, ένα περιβάλλον ανοιχτό στα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, και την ενεργό συμμετοχή της στη συνεχή αναδιαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Όπως έδειξε η περίοδος μετά τη Δικτατορία, οι δυνάμεις αυτές είναι δυνατό να συνεργασθούν και, με συνειδητή και επίμονη δουλειά, να επιτύχουν την ανάπτυξη, να χαράξουν νέους δρόμους για τη χώρα». Ποιος ήταν ο σπουδαίος αυτός πολιτικός που πέθανε στις 5 Ιανουαρίου 2025, έχοντας προλάβει να αφήσει τη θετική σφραγίδα του στην ιστορία της χώρας – στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ταυτότητα μιας κοινωνίας προόδου;