Τι έγινε στην Κεφαλονιά το 1944

Έκλεισαν πρόσφατα δυο χρόνια από τον θάνατο του Θέμη Μαρίνου, ενός σεμνού bona fide πατριώτη και αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης κατά των Ιταλών και Γερμανών κατακτητών.  Γεννήθηκε το 1917 στην Ζάκυνθο.  Πολέμησε στο μέτωπο της Αλβανίας και μετά στη Μάχη της Κρήτης ως έφεδρος αξιωματικός.  Συνελήφθη από τους Γερμανούς αλλά δραπέτευσε στη Μέση Ανατολή.  Μια νύχτα του 1942 έπεσε στη Στερεά Ελλάδα με αλεξίπτωτο για να σχεδιάσει με άλλα μέλη της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής (ΣΣΑ) την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοπόταμου.  Κατόπιν διετέλεσε σύνδεσμος της ΣΣΑ με τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα στην Ήπειρο.  Επέστρεψε στη Μέση Ανατολή τον Ιανουάριο του 1944 και, λίγο αργότερα, μετέβη στην Κεφαλονιά για να προετοιμάσει το έδαφος για πιθανή απόβαση των Συμμάχων από Ιταλία στην Ελλάδα μέσω των Ιονίων Νήσων. Στη μετέπειτα επαγγελματική ζωή του εργάστηκε και διακρίθηκε ως οικονομολόγος.  Η πολιτεία του απένειμε πολλά βραβεία, ανάμεσά τους δυο Πολεμικούς Σταυρούς και δυο Χρυσά Αριστεία Ανδρείας. 

Ο Μαρίνος έχει γράψει πολλά άρθρα και ορισμένα βιβλία για τη δραματική περίοδο της Κατοχής.  Σε ένα απ’ αυτά, στο δίτομο Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, μάθαμε πώς γλίτωσε από βέβαιο θάνατο από τα χέρια του Άρη Βελουχιώτη του ΕΛΑΣ, για τον οποίο είχε κάποτε αναφέρει ότι η ΣΣΑ ήθελε να τον δικάσει μετά τον πόλεμο ως εγκληματία πολέμου. Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1944 στην Πελοπόννησο (σσ. κυρίως η μάχη του Μελιγαλά)^[1] θα αποτελούσαν ένα αμείλικτο και αδιάσειστο κατηγορητήριο γι’ αυτόν τον υποτιθέμενο λαϊκό ήρωα, για τον οποίο στήθηκαν και αγάλματα σε πλατείες της Ελλάδας. Και για άλλους συνεργάτες του που έχουν επίσης ηρωοποιηθεί. Τα βιβλία του Μαρίνου είναι μνημειώδεις συνεισφορές στην ακριβή ιστορική καταγραφή πολλών γεγονότων της Κατοχής, και ιδιαίτερα για το ποιος, πού και πότε έκανε αντίσταση – και πώς.

Ματωμένος εμφύλιος

Στο βιβλίο του Μυστική Αποστολή στο Ιόνιο (1944), ο Μαρίνος καταγράφει με λεπτομέρειες τι έγινε στην Κεφαλονιά από την άνοιξη έως και το φθινόπωρο του 1944. Αποδομεί με ντοκουμέντα τη μυθογραφία στρατευμένων ιστορικών για την «εποποιία της Εθνικής Αντίστασης του ΕΑΜ της Κεφαλονιάς».  Πρώτα και κύρια του Σπύρου Λουκάτου, ο οποίος υποστηρίζει ότι η ΣΣΑ στην Κεφαλονιά είχε σκοπό μόνο να πλήξει το ΕΑΜ και να εξαγοράσει «με χρυσές λίρες» συνειδήσεις, και περιγράφει μάχες του ΕΛΑΣ που δεν έγιναν ποτέ (με αυτές θα ασχοληθούμε μια άλλη φορά).

Αυτό που αναφέρει η Βικιπαίδεια και αντιγράφεται μαζικά από αδαείς και αφελείς, ότι «στην Κεφαλονιά αναπτύχθηκε ισχυρό αντιστασιακό κίνημα», το αναπτύσσει ο Μαρίνος με λεπτομέρειες σε αυτό το βιβλίο.  Υπήρξε πράγματι ένα κίνημα του ΕΑΜ, όχι όμως εναντίον των Γερμανών, αλλά εναντίον όσων εγκατέλειψαν το ΕΑΜ, αρνήθηκαν ή σταμάτησαν να το χρηματοδοτούν και αντιστάθηκαν όταν κατάλαβαν τις προθέσεις του, να μετατρέψει μετά τον πόλεμο την Κεφαλονιά σε σταλινική νομαρχία.  Ο Μαρίνος γράφει κατηγορηματικά ότι ο ΕΛΑΣ όχι μόνο δεν έκανε καμία αντίσταση, αλλά ούτε καν ενοχλούσε τους Γερμανούς.  Δεν σκότωσε ούτε ένα απ’ αυτούς.  Μόνο εκατοντάδες Κεφαλονίτες, τους οποίους υπολογίζει στους 600.

Ο Μαρίνος, από την απελευθέρωση μέχρι που πήρε διαταγή να γυρίσει στην Αθήνα τον Νοέμβριο 1944, έκανε υπεράνθρωπες προσπάθειες να γλιτώσει πολλούς Κεφαλονίτες από βέβαιο θάνατο στα χέρια του ΕΛΑΣ που, καταπατώντας συμφωνίες, είχε αρχίσει ένα δεύτερο πογκρόμ με όσους είχε καταφέρει να έχει προηγούμενα.  Γράφει σχετικά ότι «[ή]ταν συνήθεια του ΕΛΑΣ η αθέτηση συμφωνιών μόλις επετύγχανε τον σκοπό του». Πολλοί Κεφαλονίτες τού οφείλουν τη ζωή τους, ανάμεσά τους και οι 300 όμηροι που έστειλε το ΕΑΜ στον Καπετάν Χάρο απέναντι στην Τατάρνα της Ευρυτανίας για τα περαιτέρω, με την ΕΠΟΝ (η οποία έκανε πολλές από τις συλλήψεις) να τους κατευοδώνει φωνάζοντας ρυθμικά «Στην Τατάρνα γίδια, να τρώτε βελανίδια», για τους οποίους ενημέρωσε αμέσως την κυβέρνηση Παπανδρέου και Βρετανούς αξιωματικούς στη Στερεά ζητώντας άμεσα την προστασία τους. Ο Μαρίνος έτσι καθυστέρησε τη διαδικασία των περαιτέρω. μέχρι τα Δεκεμβριανά, ώστε να γυρίσουν οι όμηροι αργότερα, έπειτα από πολλές κακουχίες, πίσω στο νησί.  Αλλιώς θα είχαν την ίδια τύχη με πολλούς από τους ομήρους της Αθήνας, σύμφωνα με το σχέδιο του «διανοούμενου» Γληνού.  Τα γίδια ήταν γιατροί, νομικοί, μηχανικοί, έμποροι, συλλήβδην όλη η αστικο-επαγγελματική τάξη του νησιού.

Στο ίδιο βιβλίο ο Μαρίνος αφήνει να εννοηθεί γιατί οι συγγενείς των κατατρεγμένων από το ΕΑΜ πήραν σύγχρονα όπλα από τους Γερμανούς (ακριβώς σαν αυτά που πήρε ο ΕΛΑΣ από τους Ιταλούς μετά τη σφαγή της Ιταλικής Μεραρχίας Άκουι από τη Βέρμαχτ στο νησί).  Όταν ο ΕΛΑΣ πυρπολεί και λεηλατεί το χωριό σου «αποκεφαλίζοντας ηλικιωμένους άνδρες και γυναικόπαιδα, χωρίς οίκτο», όπως 28 μόνο σε μια νύχτα στον Ελειό (Ατσουπάδες, Βαλεριάνο και Χιονάτα) στις αρχές του Ιουνίου 1944, ασκείς το δικαίωμα που σου έδινε τότε το τελευταίο νόμιμο Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας (του 1927) για την προστασία της ζωής σου, της οικογένειάς σου και της περιουσίας σου.  Το δικαίωμα ήταν αναφαίρετο, τα όπλα μπορούσες να τα πάρεις από Γερμανούς, από Αρειανούς, ή και από τον διάβολο τον ίδιο.  Σύμφωνα με τον Μαρίνο, ήταν απλά ζήτημα ζωής και θανάτου.  Κυριολεκτικά, γι’ αυτό επέζησε ο πατέρας μου, αρχικά υποστηρικτής και χρηματοδότης του ΕΑΜ.   Αλλιώς θα είχε και αυτός την ίδια μοίρα με τους 28 του Ελειού, την ίδια μοίρα με τον αδελφό του.

Ο Μαρίνος συνοψίζει τις ακρότητες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον αντιφρονούντων, οι οποίες έγιναν τελικά αιτία να κάψουν οι Γερμανοί απάνθρωπα τα Αργίνια και τα Μουζακάτα.  Τα δύο χωριά ήταν αρχηγεία του ΕΛΑΣ όπου μαρτύρησαν όσοι βρέθηκαν αργότερα ακρωτηριασμένοι στις σπηλιές του Αίνου.  Ορισμένοι, όντας νεκροί από την ημέρα του Πάσχα, όπως ο θείος μου, έγραφαν γράμματα μέχρι και τον Ιούλιο στους συγγενείς τους λέγοντας ότι είναι καλά!  Οι απελπισμένοι συγγενείς των θυμάτων ζήτησαν βοήθεια και προστασία, ναι, από τους Γερμανούς.  Καθ’ όλα λογικό και νόμιμο, γιατί σύμφωνα με το Δίκαιο του Πολέμου ο κατακτητής, που πάντα θεωρείται προσωρινός, είναι υπεύθυνος για την τάξη και την ασφάλεια του κατεχόμενου πληθυσμού.  Όμως, η μεραρχία της Βέρμαχτ της Κεφαλονιάς (Εντελβάις), που ήρθε από το μέτωπο της Ρωσίας, είχε μεγάλη εμπειρία στο πώς να μεταχειρίζεται ανθρωπιστικά μπολσεβίκους.  Με την πρώτη υπόδειξη, έκαιγαν το σπίτι του και εκτελούσαν επί τόπου όποιον τους έλεγαν ότι είχε διαπράξει ΕΑΜικά εγκλήματα.  Έτσι λύθηκαν και πολλές κτηματικές και αισθηματικές διαφορές.  Είναι να μην ανοίξει ο ασκός του Αίολου.  Και σύμφωνα με τον Μαρίνο, τον άνοιξε το ΕΑΜ.   

Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλονιάς

Διαβάζοντας την Μυστική Αποστολή καταλαβαίνουμε και γιατί ιδρύθηκε η Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλονιάς (ΠΟΚ) τρεισήμισι μήνες πριν από την απελευθέρωση.  Πρόεδρός της ήταν ο γιατρός Γεώργιος Ευθυμιάτος που συνεργαζόταν με κίνδυνο της ζωής του με τον Μαρίνο, όπως έκαναν και άλλοι 100 Κεφαλονίτες.  Η ΠΟΚ ιδρύθηκε ως αντίβαρο στο ΕΑΜ, για να προστατευθεί η Κεφαλονιά από τις «τρομοκρατικές μεθόδους» του, από «επώνυμους παράγοντες του νησιού εκτιμώμενους από την κοινωνία, κάθε άλλο παρά γερμανόφιλους».  Ο Μαρίνος τονίζει το τελευταίο γιατί, κατά τον Λουκάτο, η ΠΟΚ ήταν «προδοτική» και «ταγματασφαλίτικη», και όσοι Κεφαλονίτες εναντιώθηκαν στο ΕΑΜ ήταν «δωσίλογοι» και «προδότες».  Στους τελευταίους συμπεριλαμβάνονται και ο «Έλλην Φύρερ» της Κεφαλονιάς (κατά τον Λουκάτο) Ζήσιμος Κοτροκόης, πρώην στέλεχος του ΕΑΜ, που, όπως αναφέρει ο Μαρίνος, πλήρωσε με τη ζωή του, όπως και πολλοί συγγενείς του, τον αγώνα του να προστατεύσει τον Ελειό από τον Τρικυμία, τον Δία, τον Βάκχο, τον Θεό, και άλλους ημίθεους καπεταναίους.  Πολλοί από τους οποίους αργότερα καταδικάστηκαν σε ισόβια η σε θάνατο από κανονικά δικαστήρια ενόρκων.  Όπως επίσης και το «αντιδραστικό^[2] στοιχείο στην υπηρεσία των Γερμανών» (κατά τον Λουκάτο) Φωκίωνας Αλυσανδράτος (Γάκιας), βαθμοφόρος (Οπλαρχηγός) του ΕΔΕΣ που, όπως μαθαίνουμε από τον Μαρίνο αλλά αποκρύπτεται από τον Λουκάτο, η γυναίκα του και τα μικρά παιδιά του είχαν απαχθεί από τον ΕΛΑΣ.  Για την ακρίβεια, η γυναίκα και το 12μηνο κοριτσάκι της δολοφονήθηκαν μετά την απαγωγή.  Τα άλλα δύο, ευτυχώς, επέζησαν.

Από το ίδιο το βιβλίο του Μαρίνου μαθαίνουμε και για το τραγικό λάθος του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου να δεχθεί να παραδώσει μετά την απελευθέρωση τη διοίκηση των Ιονίων Νήσων στον ΕΛΑΣ, με αποτέλεσμα να επικρατήσει στην Κεφαλονιά ανεξέλεγκτη ΕΑΜοκρατία.  Σύμφωνα με τον Μαρίνο, η συμφωνία που υπογράφτηκε από τον Καπετάν Διομήδη για συμφιλίωση του ΕΑΜ και της ΠΟΚ δεν τηρήθηκε και άργησε άγριο, θανάσιμο κυνηγητό των ΠΟΚιτών.  Τα δικαστήρια έγιναν «λαϊκά» γιατί «είχαν ξεπέσει στη Λαϊκή συνείδηση», με τους δικαστές να αντικαθίστανται από υποδηματοποιούς και άλλους ειδικούς.  Εκτός από τα δικαστήρια, διέλυσαν και όλες τις άλλες δημόσιες υπηρεσίες γιατί «ήταν γεμάτες προδότες», αντικαθιστώντας τις με «Λαϊκές Επιτροπές».  Βάλανε χέρι μέχρι και στον Ερυθρό Σταυρό, απ’ όπου εκπαραθύρωσαν αρχικά τη διαπρεπή ηρωίδα Ελένη Κοσμετάτου γιατί δεν ήταν πρόθυμη να δίνει προτεραιότητα στους καλοντυμένους συναγωνιστές του Διομήδη αντί στα 12.000 ξυπόλητα και πεινασμένα παιδιά της Κεφαλονιάς.  Η ΕΑΜική πια «Διοίκηση», βεβαίως, μαζί με την διά βοής «εκλεγμένη» στην πλατεία «Λαϊκή Αυτοδιοίκηση», γιόρτασε στο Αργοστόλι με επισημότητα και παρελάσεις την 27η επέτειο της επανάστασης των μπολσεβίκων, της μητέρας πατρίδας.

Εν κατακλείδι, χωρίς αυτό το βιβλίο του Μαρίνου δεν θα μπορούσε να αποκτήσει η ελληνική κοινωνία αντικειμενική εικόνα του τι ακριβώς έγινε στην Κεφαλονιά το 1944.  Του χρωστάμε ευγνωμοσύνη και γι’ αυτό το λόγο.  Και πρέπει να σημειώσω ότι, όταν πέθανε (σσ. τον Δεκέμβριο του 2018), ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης [σσ. Κυριάκος Μητσοτάκης] έκανε, προς τιμήν του, δημόσια δήλωση για το θάνατό του.  Ενώ ο πρωθυπουργός [σσ. Αλέξης Τσίπρας] και ο υπουργός Άμυνας [σσ. Πάνος Καμμένος] σιώπησαν.  Ίσως να μην ήξεραν ποιος ήταν ο Μαρίνος.  Και σχολείο που πήγαν, τα εγχειρίδια του ΟΕΔΒ αναφέρουν μόνο τον Βελουχιώτη και τον Γληνό για εκείνη την εποχή. Θέμη Μαρίνο, η πατρίδα θα σε ευγνωμονεί πάντα.

^[1] Παραδείγματα εγκλημάτων πολέμου της εποχής παρατίθενται στα βιβλία του Ιωάννη Μπουγά, όπως στο δίτομο Αθώων Αίμα.  

^[2] Η έννοια του «αντιδραστικού» εξηγείται επακριβώς στο βιβλίο του Σάκη Μουμτζή Η Κόκκινη Βία (1943-1946), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2013, σ. 80-82.