Σε ποιον ανήκει η ομηρική Ιθάκη;

Το ζήτημα του ποια νήσος του Ιονίου είναι η Ομηρική Ιθάκη απασχολεί απρόσκοπτα την επιστημονική κοινότητα πάνω από δυο αιώνες.  Σοβαρή αμφισβήτηση της ταύτισης της σημερινής με την Ομηρική Ιθάκη άρχισε στα τέλη του 19ου αιώνα από γερμανούς λόγιους που διατύπωσαν το «Ζήτημα της Ιθάκης», Die Ithaka Frage.  Αυτό είναι επιστημονικό ζήτημα και η απάντησή του μπορεί να δοθεί μόνο από ειδικούς επιστήμονες.  Φυσικά, οποιαδήποτε όμως συνεισφορά από (ιδιώτες) Ομηριστές, που ρίχνει φως ή προσφέρει σημαντικά στοιχεία για αυτό το ζήτημα, είναι καλοδεχούμενη. Ορισμένες φορές είναι εξίσου πολύτιμη με αυτές των ειδικών επιστημόνων.  Στην τελευταία κατηγορία βρίσκεται η ανακάλυψη του Θολωτού Τάφου των Τζαννάτων στην Κεφαλονιά από τον πρώην νομάρχη, Μάκη Μεταξά.

Το ντοκιμαντέρ αρχίζει με μια νεαρή φιλόλογο για την οποία η Σοφία Παπαϊωάννου σχολιάζει ότι «κάθεται στο λιμάνι του Φόρκυνος, εκεί όπου βγήκε ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή στην Ιθάκη». Ακούμε και βλέπουμε αποσπασματικά τοποθεσίες της Ιθάκης που υποτίθεται ότι ταιριάζουν με την αντίστοιχη περιγραφή του Ομήρου. Κάποιο βραχώδες τοπίο η Σοφία Παπαϊωάννου το αναφέρει ως τη «χαρακτηριστική σπηλιά που περιγράφει η Αθηνά, το Σπήλαιο του Λοΐζου».  Προφανώς αναφέρεται στο «Σπήλαιο των Νυμφών».  Μπορεί να είναι η σπηλιά χαρακτηριστική, αλλά σίγουρα δεν είναι το «θαῦμα ἰδέσθαι» που γράφει ο Όμηρος, και δεν έχει «ἀενάοντα» τρεχούμενα νερά.  Το μόνο σπήλαιο ασύγκριτης ομορφιάς, χάρμα οφθαλμών, που υπάρχει στο Ιόνιο και που θα μπορούσε να είναι το Σπήλαιο των Νυμφών του Ομήρου, είναι αυτό της πανέμορφης και μαγευτικής λίμνης της Μελισσάνης στη Σάμη της Κεφαλονιάς, την οποία θα έπρεπε να είχε δείξει το ντοκιμαντέρ. Η λογική αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι όλων των επιστημών.

Το πρώτο δεκαπεντάλεπτο του επεισοδίου προσπαθεί να θεμελιώσει με δυο συνεντεύξεις κλειδιά γιατί το Θιάκι είναι η Ομηρική Ιθάκη. Η μια είναι του φιλόλογου Ομηριστή Σπύρου Κουβαρά, ο οποίος αναφέρει, ανάμεσα σε άλλα, ότι «μετά τις ανασκαφές των Άγγλων, αυτά που γράφει ο Όμηρος επαληθεύονται, στα ευρήματα».  Προφανώς, ο φιλόλογος αναφέρεται στις ανασκαφές των διακεκριμένων αρχαιολόγων Γουόλτερ Χέρτλεϋ και Σύλβιας Μπέντον.  Σύμφωνα με τις δημοσιεύσεις της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, οι ανασκαφές της ανακάλυψαν «κατάλοιπα» που πιστοποιούν ότι το Θιάκι ναι μεν εκατοικείτο στη Μυκηναϊκή εποχή, αλλά με ουδένα τρόπο δείχνουν ότι ήταν κέντρο μιας μυκηναϊκής ελίτ και ότι εκεί μπορεί να βρισκόταν ένα μεγάλο οικιστικό συγκρότημα σαν το παλάτι του Οδυσσέα.  Επομένως, δεν επαλήθευσαν σε τίποτα τον Όμηρο αυτές οι ανασκαφές.

Κατόπιν επιστρατεύεται η ομότιμη καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας Ευγενία Βικέλα η οποία διαβεβαιώνει ότι το Θιάκι είναι η Ομηρική Ιθάκη, επειδή «σε δυο σημεία έχει βρεθεί αδιάκοπη συνέχεια ευρημάτων» (στον Αετό και στην Πόλη), χωρίς όμως να εξηγεί πόσα βρέθηκαν, ποιας εποχής ήταν και αν σχετίζονται άμεσα με τη Μυκηναϊκή ή με άλλη πιο πρόσφατη χρονική περίοδο.  Κάπως αόριστα συνηγορεί και ο καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας Μενέλαος Χριστόπουλος υπέρ της σημερινής Ιθάκης λέγοντας ότι «όλες οι ενδείξεις οδηγούν προς τα εκεί [στο Θιάκι], και όλες οι αρχαιολογικές ανασκευές προς τα κει οδηγούν».  Δεν παρέχει όμως καμία πληροφορία για το ποιες είναι αυτές οι ενδείξεις και ποιες ακριβώς ανασκαφές οδηγούν προς τα κει.  Και συνεχίζει λέγοντας ότι το θέμα θα λυθεί όταν ολοκληρωθούν οι ανασκαφές στην Ιθάκη, που έχουν γίνει περιστασιακά και μεμονωμένα.

Εδώ θα ήθελα να πω ότι πράγματι χρειάζονται νέες και συστηματικές ανασκευές, όχι όμως στην Ιθάκη αλλά στην Κεφαλονιά, όπως είχε συστήσει επίσημα το 1958 ο ένας από τους δυο κολοσσούς της ελληνικής αρχαιολογίας, ο Σπύρος Μαρινάτος, ο οποίος είχε κάνει σημαντικές ανασκαφές στην Κεφαλονιά στα 1930, οι οποίες δεν αναφέρονται πουθενά στο ντοκιμαντέρ, αδικαιολόγητα, γιατί είναι πασίγνωστες. Μια από τις δημοσιεύσεις του (1933), βασισμένη στα ευρήματά του, τελειώνει ως εξής:

Κατά ταύτα η Κεφαλληνία αποδεικνύεται έν ισχυρόν και ακμάζον κέντρον, εν αντιθέσει προς την παντελή έλλειψιν αξιολόγων μυκηναϊκών ιχνών εξ όλων των υπολοίπων Ιονίων νήσων. […] Η νήσος παρείχε πλούτον γαιών προς καλλιέργειαν, τα απέραντα δάση της προς εκμετάλλευσιν και […] [ε]ντός των αποκαλυφθέντων νεκροταφείων της Κεφαλληνίας είχον ταφή ακριβώς οι άμεσοι πρόγονοι και άμεσοι απόγονοι της γενεάς, ήτις έλαβε μέρος εις την περιπέτειαν της Τροίας.

Στο ντοκιμαντέρ γίνεται μνεία των 12 τριπόδων που κατά τον Όμηρο έφερε ο Οδυσσέας στην Ιθάκη ως δώρο του βασιλιά Αλκίνοου από τη χώρα των Φαιάκων. Από την αφήγηση καταλαβαίνει κανείς ότι απομεινάρια από χάλκινους τρίποδες που βρέθηκαν στο Θιάκι είναι αυτών του Αλκίνοου.  Οπότε δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι το Θιάκι είναι η Ομηρική Ιθάκη!  Μόνο που η αφήγηση δεν λέει ότι αυτοί οι γεωμετρικοί τρίποδες που ανακαλύφτηκαν στην Ιθάκη είχαν φτιαχτεί αιώνες μετά τις όποιες πιθανές χρονολογίες του Τρωικού Πολέμου και της επιστροφής του Οδυσσέα στο νησί του.  Αυτή η παράλειψη πιστεύω ότι λειτουργεί άκρως παραπλανητικά.     

Το επόμενο δεκάλεπτο είναι αφιερωμένο στην περίπτωση της Κεφαλονιάς ως Ομηρικής Ιθάκης, όπου παρουσιάζεται ο τεράστιος θολωτός, αναμφισβήτητα βασιλικός, τάφος των Τζαννάτων, κοντά στο λιμάνι του Πόρου. Ο τάφος αυτός χρονολογείται στην εποχή του 1350 π.Χ.  Δεδομένου ότι συνήθως ο Τρωικός Πόλεμος πιθανολογείται ότι έγινε γύρω στα 1200 π.Χ., πολλοί λένε ότι δεν μπορεί να ανήκει στη γενιά του Λαέρτη ή του γιου του, του Οδυσσέα.   Σήμερα όμως ωριμάζει η αντίληψη ότι ο Τρωικός Πόλεμος, αν έγινε, δεν έγινε γύρω στα 1200 π.Χ. Τότε η Τροία πράγματι καταστράφηκε, όχι όμως από τους Αχαιούς, αλλά μάλλον από τους «Λαούς της Θάλασσας», όπως και πολλές άλλες πόλεις της Μεσογείου, ανάμεσά τους και η «αμμουδερή» Πύλος.

Η πλούσια πόλη της Τροίας με τα ψηλά τείχη που αναφέρει ο Όμηρος και που πιθανώς προσπάθησαν να κυριέψουν οι Αχαιοί είναι αυτή που άνθησε γύρω στα 1300 π.Χ. ή παλιότερα, και που ο Καρλ Μπλέγκεν (ο ανασκαφέας της Πύλου, μαζί με τον Μαρινάτο) συμπέρανε ότι καταστράφηκε από μεγάλο σεισμό. Μετά παρήκμασε σταδιακά μέχρι την ολική καταστροφή της και κανένας Αχαιός δεν θα έστελνε 1200 πλοία για να καταλάβει μια πόλη σε παρακμή. Επομένως ο τάφος αυτός, που είναι ο μεγαλύτερος των Ιονίων Νήσων και της Βορειοδυτικής Ελλάδας, είναι πιθανόν να σχετίζεται με την οικογένεια του Λαέρτη, αν αυτή βέβαια υπήρξε.  Όμως, δυστυχώς, βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό στα όρια της εγκατάλειψης, παρότι κοντά του βρέθηκαν πρόσφατα και ερείπια ενός μυκηναϊκού οικιστικού κέντρου.  Η μη αναφορά σε αυτήν την τελευταία ανακάλυψη είναι σημαντική παράλειψη του επεισοδίου.  Η παρουσία ενός τέτοιου κέντρου υποδεικνύει την πιθανή παρουσία και άλλων κτισμάτων της ίδιας εποχής στην ευρύτερη περιοχή.  Στην οποίαν όμως δεν έχουν γίνει, όπως θα έπρεπε, νεότερες ανασκαφές.

Μετά την αδικαιολόγητα σύντομη συζήτηση της Σοφία Παπαϊωάννου με τον Μάκη Μεταξά, ο οποίος μόλις και μπόρεσε να εξηγήσει πολύ συνοπτικά ότι το Θιάκι δεν ταιριάζει με τις περιγραφές του Ομήρου και άρα δεν μπορεί  να είναι η Ομηρική Ιθάκη, η εκπομπή δίνει εξίσου λόγο στο γεωλόγο Νίκο Καμπάνη, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η Ομηρική Ιθάκη ήταν στη χερσόνησο της Παλλικής (Ληξουρίου) στην Κεφαλονιά.  Η Σοφία Παπαϊωάννου τον παρουσιάζει, ανακριβέστατα, ως συνεχιστή του «εμπνευστή» της Θεωρίας της Παλλικής, Νίκου Λιβαδά.  Όμως η Θεωρία της Παλλικής ήταν εμπνευσμένη γύρω στα 1900 από τον Γεράσιμο Βολτερρά, ο οποίος έγραψε και σχετικό βιβλίο επί του θέματος. Ο Βολτερράς πίστεψε τον Στράβωνα, ο οποίος χωρίς να έχει ιδία γνώση των Ιονίων νήσων έγραφε ότι στους αρχαίους χρόνους η Παλλική ήταν νησί χωρισμένο από την Κεφαλονιά με έναν ισθμό.  Σήμερα ξέρουμε από την επιστήμη της Γεωλογίας ότι τέτοιος ισθμός δεν υπήρξε εκείνη την εποχή.  Ο ισθμός του Στράβωνα πρέπει να είναι αυτός που έχει αναφέρει ο Μαρινάτος ότι υπήρχε κάποτε στην σημερινή Χερσόνησο της μαγευτικής Άσσου, κοντά στο Φισκάρδο. 

Το ντοκιμαντέρ συνεχίζει με τη Θεωρία της Λευκάδας, που διατυπώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Βίλχελμ Ντέρπφελντ (βοηθό του Σλήμαν στην Τροία), ο οποίος διαβάζοντας εσφαλμένα και ερμηνεύοντας κατά το δοκούν την Οδύσσεια, και ισχυριζόμενος ότι Δύση κατά τον Όμηρο και τους αρχαίους σήμαινε ουσιαστικά Βορράς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ομηρική Ιθάκη ήταν η Λευκάδα.  Γιατί κατά την Οδύσσεια η Ιθάκη ήταν το δυτικότερο νησί του Βασιλείου του Οδυσσέα.  Ο Ντέρπφελντ έσκαψε επισταμένως και δεν βρήκε τίποτε ιδιαίτερο που να καθιστά τη Λευκάδα κατοικία του Οδυσσέως ή, έστω, ένα σημαντικό μυκηναϊκό κέντρο της εποχής.  Η θεωρία του έχασε σταδιακά την αίγλη της και την αξιοπιστία της.  Μάλιστα δέχθηκε αυστηρή κριτική από συναδέλφους του, ακόμα και από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο του Βερολίνου, και έκανε ένα συνάδελφό του να γράψει γι’ αυτόν ότι προσπαθούσε να αποδείξει τον Όμηρο «παραβλέποντας τις ανασκαφές των περασμένων 50 χρόνων»  και «δημιούργησε έναν δικό του κόσμο της αρχαιολογίας, στον οποίο δεν χρειάζεται να τον ακολουθήσουμε».  Σήμερα η Θεωρία της Λευκάδας δεν έχει ερείσματα στην επιστημονική κοινότητα.  Παρ’ όλα αυτά, διαπίστωσα κάποια δόση μεροληψίας του ντοκιμαντέρ υπέρ αυτής της θεωρίας.  Αν «μέτρησα» καλά, η εκπομπή αφιέρωσε πιο πολύ χρόνο στην Λευκάδα από την Ιθάκη, και ακόμα λιγότερο στην Κεφαλονιά. 

Είναι παράλογο να πιστεύουμε όχι μόνο ότι οι Μυκηναίοι θεωρούσαν τη Δύση ως Βορρά, αλλά και ότι η Λευκάδα, που είναι ανατολικά δίπλα στην Ακαρνανία, μπορεί να είναι η «πανυπερτάτη» προς τη Δύση κατά τον Όμηρο Ιθάκη.  Αν η Ομηρική Ιθάκη δεν είναι το Θιάκι, τότε αυτή πρέπει να είναι η Κεφαλονιά.  Δεν μπορεί να είναι η Ζάκυνθος, παρότι κείται και αυτή προς Δυσμάς, λόγω έλλειψης και εκεί αξιόλογων Μυκηναϊκών ευρημάτων.  Ούτε και η Κέρκυρα που είναι γνωστό ότι δεν ήταν μέρος του μυκηναϊκού κόσμου.  Σημειωτέον ότι οι ανασκαφές της Κεφαλονιάς ανέσυραν από τάφους της περισσότερους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Ύστερης Μυκηναϊκής Εποχής ακόμα και από τους τάφους των Μυκηνών και απέδειξαν ότι το νησί υπήρξε το κέντρο σπουδαιότατου πολιτισμού εκείνης της εποχής.  Το Μουσείο του Αργοστολίου ήταν, πριν από το σεισμό του 1953 στα Ιόνια νησιά, το σπουδαιότερο του κόσμου για ευρήματα της περιόδου 1250-1150 π.Χ.

Η εκπομπή παραλείπει να αναφέρει τη μυστηριώδη Αστερίδα. Ομηρική Ιθάκη όμως χωρίς Αστερίδα δεν λογίζεται, και η θεωρία της σημερινής ως Ομηρικής Ιθάκης πάει πακέτο με την Κεφαλονιά ως την Ομηρική Σάμη και με το Δασκαλειό ως την Αστερίδα, το οποίο είναι η μόνη βραχονησίδα μεταξύ της Ιθάκης και της Σάμης της Οδύσσειας.  Θα ήταν ενδιαφέρον να ακούγαμε στην εκπομπή από τους «Ιθακιστές» Ομηριστές το πού βρίσκονταν αφενός μεν τα ανεμοδαρμένα ύψη της Αστερίδας, όπου περίμεναν οι μνηστήρες της Πηνελόπης να δουν από ψηλά το πλοίο του Τηλέμαχου να γυρνάει από την Πύλο για να του στήσουν παγίδα, αφετέρου δε τα δυο «αμφίδυμα» λιμάνια της που χρησιμοποιούσαν για να αράζουν ή να βγάζουν στη στεριά τα πλοία τους. Γιατί το Δασκαλειό έχει έκταση 6 στρεμμάτων, μέγιστο υψόμετρο λίγων μέτρων, και κανένα λιμάνι. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι Αστερίδες των «Λευκαδιστών» και των «Κεφαλονιστών» Ομηριστών συμπίπτουν με αυτή του Ομήρου.  Απλά είναι πιο πειστικές από αυτή των Ιθακιστών.

Στο ίδιο επεισόδιο, η Σοφία Παπαϊωάννου αναφέρεται και στο νησί των Φαιάκων, «της σημερινής Κέρκυρας».  Θα έπρεπε να πει «της υποτιθέμενης σημερινής Κέρκυρας», επειδή δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η Σχερία, το νησί των Φαιάκων, ήταν η Κέρκυρα.  Όλα τα γεγονότα της Οδύσσειας πριν από την άφιξη του Οδυσσέα στο λιμάνι του Φόρκυνα με το ταχύπλοο καράβι χωρίς πηδάλιο (την απήδαλον ναυν) που πήγαινε από μόνο του, είναι προφανώς στη σφαίρα του φανταστικού.  Ο Όμηρος μας δείχνει επακριβώς, για να μην μπερδευτούμε, πού αρχίζουν στην διήγηση του οι τοποθεσίες για τις οποίες ήξερε πού βρίσκονταν! Αν η Σχερία ήταν στη σφαίρα του πραγματικού, τότε με τα ταχύπλοα πλοία των Φαιάκων η διαδρομή Κέρκυρας-Ιθάκης θα ήταν ζήτημα λεπτών! Οι πολυταξιδεμένοι Φαίακες, κυρίαρχοι των θαλασσών, θα ήξεραν από πρώτο χέρι πού ήταν το κοντινό Βασίλειο του Οδυσσέα, δεν θα είχαν ακούσει απλά και μόνο για τα κατορθώματά του, όπως λέει ο Όμηρος.  Δεν χρειάζεται η Κέρκυρα να της αποδίδουμε πολιτιστική κληρονομιά που δεν της ανήκει.  Έχει ήδη τεράστια!

Μια άλλη από τις ανακρίβειες του ντοκιμαντέρ είναι η φράση της Σοφίας Παπαϊωάννου ότι ο Ντέρπφελντ «υπήρξε συνεργάτης του Σλήμαν στην Ιθάκη όπου αναζητούσαν εκεί το παλάτι του Οδυσσέα». Οι δυο τους δεν δούλεψαν μαζί ούτε συνεργάστηκαν στην Ιθάκη, όπως έκαναν στην Τροία και στην Τίρυνθα.  Ο Ντέρπφελντ πρωτοπήγε στην Ιθάκη στα τέλη της δεκαετίας του 1890, μετά  το θάνατο του Σλήμαν και έπειτα από 20 χρόνια από τη δεύτερη επίσκεψη του τελευταίου εκεί. Και οι δύο έφυγαν χωρίς να βρουν όχι μόνο το παλάτι αλλά ούτε κάτι άλλο που να δένει το Θιάκι με την Ομηρική Ιθάκη.

Προς το τέλος του επεισοδίου, η Σοφία Παπαϊωάννου προσπαθεί να δείξει ότι η εκπομπή δεν παίρνει θέση πάνω στο ζήτημα λέγοντας ότι «Μπορεί μέχρι σήμερα όλες αυτές οι περιοχές και οι άνθρωποί τους να πιστεύουν ότι το βασίλειο του μυθικού Οδυσσέα ήταν στον τόπο τους, όμως μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κανένα επίσημο αρχαιολογικό εύρημα που να αποδεικνύει όχι μόνο το πού ήταν η Ομηρική Ιθάκη αλλά ακόμα και την ύπαρξή της». Και εδώ πιθανόν υπάρχει μια μεγάλη ανακρίβεια.  Η έλλειψη ειδικών ευρημάτων μπορεί να σημαίνει την ανυπαρξία ενός κέντρου, αλλά όχι ότι δεν υπήρξε η Ιθάκη του Ομήρου ως τοποθεσία που κατοικούνταν. Η κοινή λογική λέει ότι εφόσον πάμπολλα από τα τοπωνύμια που αναφέρει ο Όμηρος στον Κατάλογο των Πλοίων έχουν επαληθευθεί ως μυκηναϊκές τοποθεσίες (ανάμεσά τους και τα γνωστότατα Μυκήνες, Τίρυνθα, Θήβα, Ορχομενός, Κνωσός, Άργος, Ιωλκός, Πύλος), θα πρέπει να υπάρχει και η Ιθάκη!

Στο ντοκιμαντέρ υπάρχουν συνεντεύξεις με Επτανήσιους που δηλώνουν απόγονοι του Οδυσσέα επειδή έτσι το έμαθαν από τους γονείς τους. Αν μου είχε πάρει συνέντευξη η Σοφία Παπαϊωάννου θα της έλεγα ότι ένα απόγευμα που έδυε ο ήλιος πίσω από τον Αίνο, όταν ήμουν στο λύκειο, μου είπε ο πατέρας μου μπροστά στο σπίτι μας στα Τζαννάτα: «Ξέρεις Μάκη, η Ομηρική Ιθάκη είναι η Κεφαλονιά». Απάντησα «Πώς γίνεται αυτό, πατέρα;»   Δείχνοντας με το χέρι του τον Αίνο μου είπε: «Αυτό το βουνό είναι το Νήριτο.  Δεν υπάρχει κανένα μεγαλοπρεπές Nήριτο στο Θιάκι». Και συνέχισε: «Εξάλλου μας το λέει ο Μαρινάτος»!  Δεν έδωσα σημασία στα λόγια του επειδή ήξερα από το σχολείο ότι η Ιθάκη του Ομήρου ήταν το Θιάκι. Και έπαιρνα πάντα άριστα στην Γεωγραφία.  Μιας και όμως κάθισα στα θρανία μέχρι που έγινα 33 χρονών, τώρα έχω το δικαίωμα να έχω σοβαρές αμφιβολίες!  Όχι επειδή ο θολωτός τάφος είναι 600 μέτρα από το σπίτι που μου άφησε ο πατέρας μου, αλλά επειδή το Θιάκι δεν ταιριάζει με την περιγραφή του Ομήρου. (Όπως βέβαια ούτε και η Λευκάδα.)   Για τις περιγραφές θα γράψω αναλυτικά κάποια άλλη φορά.

Γενικά, θα περίμενε κανείς να ακούσει στην εκπομπή μια ουσιαστική συζήτηση σχετικών θεμάτων, π.χ. πώς ένα διαχρονικά άγονο και άνυδρο νησί σαν την Ιθάκη θα μπορούσε να συντηρεί το παλάτι με την πολυπληθή ελίτ και προσωπικό ενός Μυκηναϊκού βασιλείου.  Και να γινόταν εκτεταμένη αναλυτική περιγραφή των ανασκαφών στα νησιά, η οποία θα επιβεβαίωνε ότι «η Κέρκυρα, η Λευκάς, και η Ζάκυνθος δεν απέδωσαν σχεδόν τίποτα Μυκηναϊκόν.  Η Ιθάκη έδωσεν ακριβώς τόσα μυκηναϊκά ίχνη όσα είναι αρκετά για να βεβαιώσωμεν ότι εκατοικείτο τουλάχιστον» (Μαρινάτος, 1951, μετά τις ανασκαφές της Βρετανικής Σχολής).  Αντί γι’ αυτά ακούσαμε έναν πρώην δήμαρχο της Ιθάκης όχι μόνο να χαρακτηρίζει τις θεωρίες των άλλων «ψέματα» αλλά να διατυπώνει και μια θεωρία συνωμοσίας: ότι δήθεν οι ανασκαφές στην Ιθάκη σταμάτησαν, προφανώς λόγω ακατονόμαστων συμφερόντων, την «ίδια μέρα» με την ανακοίνωση της υποτιθέμενης ανακάλυψης του Παλατιού του Οδυσσέα από το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, πριν 14 χρόνια.  Η εκπομπή, ως έπρεπε, δεν αφιέρωσε χρόνο σε αυτή την «ανακάλυψη», μια και δεν έχει αναγνωριστεί από την επιστημονική κοινότητα.  Όσο για τα εκτεταμένα πλάνα και σκηνές με το λευκαδίτικο ομηρικό κιτς πλοίο Οδύσσεια, αυτά θα μπορούσαν να είναι κάλλιστα κομμάτια μιας τουριστικής εκπομπής για την Λευκάδα ή για το Ιόνιο, δεν θα έπρεπε να είναι κομμάτι αυτού του ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ.

Το ζήτημα της Ομηρικής Ιθάκης είναι συναρπαστικό και με κανένα τρόπο δεν πρέπει να γίνεται θέμα διαμάχης των τοπικών κοινωνιών του Ιονίου, όπως τo χαρακτήρισε ο κ. Μεταξάς.  Όλα τα τέσσερα νησιά του Ομήρου (Ιθάκη, Κεφαλονιά, Λευκάδα και Ζάκυνθος) ήταν η πατρίδα και το Βασίλειο του Οδυσσέα, ο οποίος ηγήθηκε στην εκστρατεία της Τροίας, κατά τον Όμηρο, των μεγάθυμων Κεφαλλήνων, των κατοίκων τους. Φυσικά, το παλάτι του βασιλείου βρισκόταν μόνο σε ένα από αυτά, σε μια θέση που προφανώς θα είχε κάποια πλεονεκτήματα ως προς άλλες.  Αν πράγματι υπήρχε ένα τέτοιο παλάτι σε ένα από τα νησιά, ο Μαρινάτος έχει πει ότι θα είναι πολύ δύσκολο να αναγνωριστεί λόγω των διαχρονικώς καταστροφικών σεισμών και των αγροτικών καλλιεργειών που πιθανόν να έχουν σβήσει πια τα ίχνη του. 

Το ζήτημα της Ομηρικής Ιθάκης θα πρέπει να τίθεται σύμφωνα με την παραπάνω θεώρηση από τα αρμόδια υπουργεία, και να διδάσκεται ως έχει, ένα ζήτημα προς διερεύνηση, στα σχολεία.  Να γίνεται αντικείμενο ενδιαφέροντος στα νέα παιδιά και –ποιος ξέρει;– κάποια από αυτά μπορεί να γίνουν νέοι Μαρινάτοι ή Ανδρόνικοι, και να βρουν τελικά αδιαφιλονίκητα κατάλοιπα του παλατιού του Οδυσσέα ή άλλους τρόπους για να λύσουν το ζήτημα. Τους έχουμε ανάγκη, γιατί υπάρχει πολλή πολιτιστική κληρονομιά ακόμα θαμμένη στα χώματα της Ελλάδας. Σε μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να παίξει θετικό ρολό και η εθνική δημόσια τηλεόραση, μέσα στην ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση των μπλογκ, του Facebook και λοιπών κοινωνικών δικτύων και των διαφόρων ταμπλόιντ εντύπων.