Αυτό που δεν έχει γίνει αντιληπτό, επειδή εν μέρει έχει συνειδητά αποκρυβεί στον δημόσιο διάλογο από τους οπαδούς του κρατικού μονοπωλίου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είναι ότι τα ανώτατα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα στην Ελλάδα είναι μια διακριτή κατηγορία, με κοινά χαρακτηριστικά, της τριτοβάθμιας παιδείας.
Η απουσία δημοσιογραφικής κάλυψης αυτών των μη κερδοσκοπικών ανώτατων ιδρυμάτων, όχι ατομικά του καθενός αλλά ως υπαρκτή κατηγορία ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην χώρα μας, έχει συνέπεια, από την αντιπαράθεση για την αναθεώρηση του άρθρου 16 το 2007 μέχρι την αντιπαράθεση του 2024-25 για τη μεταρρύθμιση Πιερρακάκη, να εξακολουθεί να αποτελεί κεντρικό επιχείρημα των πολέμιων των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων το ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρξουν πραγματικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Ένα και μόνο δισέλιδο αφιέρωμα σε μια από τις κυριακάτικες εφημερίδες, με φωτογραφίες από τα κάμπους των κολεγίων Deree, ACT, Perrotis, θα κατέρριπτε αυτόματα το κλισέ ότι τα ιδιωτικά ανώτατα ιδρύματα είναι αποκλειστικά και μόνο κάποιες πολυκατοικίες στο κέντρο της Αθήνας και ανασκευασμένες καπναποθήκες στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Γιατί η σιωπή
Γιατί αυτή η αποσιώπηση; Εκτιμώ για δύο λόγους. Πρώτον οι δημοσιογράφοι, του ρεπορτάζ της παιδείας, είναι κατά κύριο λόγο απόφοιτοι του δημόσιου πανεπιστημίου και φέρουν, συνειδητά ή υποσυνείδητα, το συνδυασμό προκατάληψης και άγνοιας κατά των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών ανώτατων ιδρυμάτων της χώρας μας. Αυτή η άγνοια και η προκατάληψη, μάλιστα, αναπαράγεται και ενισχύεται από τη συνεχή επαφή τους με τις πρυτανικές αρχές των δημόσιων ΑΕΙ που, κατά κανόνα, είναι υπέρ του μονοπωλίου των δημόσιων ΑΕΙ. Ο δεύτερος λόγος, με τον οποίο έχω προσωπική εξοικείωση, είναι η ιστορικά κατανοητή «αγοραφοβία» των μητρικών ιδρυμάτων του Deree, του ACT και του Perrotis, δηλαδή του American College in Greece, του Anatolia και του American Farm School. Αυτά τα αμερικανικής προέλευσης ιδρύματα αντιμετώπισαν υπαρξιακή απειλή την περίοδο του «άγριου ΠΑΣΟΚ», κυρίως στην πρώτη κυβερνητική θητεία του 1981-1985, και ως εκ τούτου έδειχναν απροθυμία, ακόμα και είκοσι χρόνια μετά, να εμπλακούν στον έντονο δημόσιο διάλογο για την αναθεώρηση του άρθρου 16, επί υπουργίας Μαριέττας Γιαννάκου.
Ως Trustee, εκείνη την περίοδο, του Ανατόλια και κύριος υποστηρικτής μιας τέτοιας παρουσίας στον δημόσιο διάλογο, θυμάμαι ακόμη και τώρα πώς αποτύχαμε να καταλήξουμε σε μια απόφαση δήλωσης της ύπαρξής μας, σε ένα γεύμα στη Λέσχη Αθηνών, το 2007 ή 2008, στο οποίο συμμετείχαν ο πρόεδρος του American College in Greece, John Bailey (δεν είναι εν ζωή πια), του Ανατόλια, Richard Jackson και, αν θυμούμαι καλά, ο τότε πρύτανης του ALBA καθηγητής Νίκος Τραβλός (έκτοτε το ALBA έχει συγχωνευθεί με το Deree).
Ο συνδυασμός αυτών των δύο λόγων επέτρεψε στους τότε πολέμιους της αναθεώρησης του άρθρου 16, και κυρίως στην τότε ηγεσία της ΠΟΣΔΕΠ, του συνδικαλιστικού οργάνου καθηγητών των δημόσιων ΑΕΙ, να αριστεύσει στο «ψέμα από παράλειψη», μέσω των ισχυρισμών ότι η αναθεώρηση δεν μπορεί παρά να αφορά την είσοδο στην ανώτατη παιδεία αναξιόπιστων κερδοσκόπων. Δεν μιλούμε καν για την άρνηση των πολέμιων της αναθεώρησης του άρθρου 16 να αναγνωρίσουν τις αντικειμενικές δυνατότητες της ελληνικής ευεργεσίας να υποστηρίξει οικονομικά, αν το θελήσει, μη κερδοσκοπικά, μη κρατικά ιδρύματα ανώτατης παιδείας (ήδη το 2006 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε ανακοινώσει την απόφασή του να κάνει δωρεά εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ στο μελλοντικό Πολιτιστικό Κέντρο Σταύρος Νιάρχος, στα γράμματα και στον πολιτισμό, δηλαδή στη μεταστέγαση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής). Παρακάτω ένα τυπικό απόσπασμα της ρητορικής του τότε Προέδρου της ΠΟΣΔΕΠ, Λάζαρου Απέκη:
Εκχωρεί σε διάφορα κέντρα ελεύθερων σπουδών και «κολέγια» το δικαίωμα να πωλούν πτυχία ισότιμα με των δημόσιων πανεπιστημίων. Αυτά θα είναι τα ιδιωτικά «πανεπιστήμια» που θέλει να νομιμοποιήσει η αναθεώρηση.
Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά των τεσσάρων μη κερδοσκοπικών ανώτατων ιδρυμάτων (Deree / American College in Greece, ACT/Anatolia, Perrotis College / American Farm School, βάζω και το College Year In Athens που δεν έχει μητρικό ίδρυμα και campus), τα οποία είχαν αγνοηθεί τότε αλλά συνεχίζουν και αγνοούνται και τώρα, με αποτέλεσμα να βρίσκονται έξω από τον δημόσιο διάλογο της χώρας, παρότι είναι καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της μεταρρύθμισης Πιερρακάκη;
1. Καταρχήν η μακροχρόνια ύπαρξη των ιδρυμάτων αυτών πιστοποιεί ότι η μη κερδοσκοπική ανώτατη παιδεία είναι εφικτή στην Ελλάδα, ότι δηλαδή η ελληνική ευεργεσία (γηγενής και διασπορική) είναι σε θέση να στηρίξει ανώτατα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που για τη λειτουργία τους δεν βασίζονται μόνο στα δίδακτρα αλλά και στον διαρκή προσπορισμό δωρεών, που χρηματοδοτούν από υποτροφίες μέχρι πάγια υψηλής αξίας. Λόγω της ευεργεσίας, άλλωστε, τα ιδρύματα Deree, ACT και Perrotis διαθέτουν κάμπους και κτίρια, συνθέτοντας ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζει ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη.
2. Μπορεί αριθμητικά να αποτελούν το 11% των ιδιωτικών ανώτατων ιδρυμάτων (αυτό που είθισται να αποτελούμε κολέγια, τα οποία ήταν 34 πριν από την αναγνώριση ως πανεπιστημίων τριών εξ αυτών με βάση τον νόμο Πιερρακάκη, συμπεριλαμβανομένου του ACT), αλλά σε σημαντικές κατηγορίες το ποσοστό αυτών των τεσσάρων ιδρυμάτων είναι πάνω από το 50% του συνόλου των 34, και φτάνει ώς το 100% σε θέματα όπως: αξία προικοδοτημάτων (endowments), αξία οικοπέδων, αξία κτιρίων, αξία υποτροφιών, προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών, ιδίως Αμερικανών, που έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη της χώρας μας στο top ten παγκοσμίως του αμερικανικού study abroad.
3. Έχουν εξαιρετικά Boards of Trustees που αποτελούνται από μείγμα κεφαλαιούχων / επιχειρηματιών, στελεχών, επαγγελματιών (κυρίως δικηγόροι και στελέχη ελεγκτικών εταιρειών) και καθηγητών διακεκριμένων πανεπιστημίων του εξωτερικού. Επίσης, είναι διατλαντικά με μέλη Αμερικανούς και Ελληνοαμερικανούς. Σε βάθος χρόνου, αυτά τα Boards of Trustees εξασφαλίζουν την επιλογή κατάλληλων εκτελεστικών προέδρων (βεβαίως και έχουν υπάρξει λανθασμένες επιλογές, αλλά διορθώνονται), τη χρηστή και σώφρονα οικονομική διαχείριση και τον προσπορισμό χορηγιών από την Ελλάδα αλλά και από τη διασπορά (σε συνεργασία με τα development offices των ιδρυμάτων αυτών). Τα Boards αυτά χαρακτηρίζονται από αυτό που θα χαρακτήριζα στρατηγική υπομονή: το ACT ήταν για χρόνια ζημιογόνο αλλά το Board of Trustees του Anatolia αρνήθηκε να το εγκαταλείψει – και σήμερα είναι ένα από τα τρία ελληνικά κολέγια που αναγνωρίστηκαν ως πανεπιστήμια από το νόμο Πιερρακάκη.
4. Ειδικότερα αναφορικά με έναν από τους κύριους στόχους της μεταρρύθμισης Πιερρακάκη, τη διεθνοποίηση της ανώτατης παιδείας στην Ελλάδα (πρακτικά, δηλαδή, όχι τον περιορισμό της ελληνικής φοιτητικής μετανάστευσης αλλά την προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών στη χώρα), με τα σημαντικά οικονομικά αλλά και ευρύτερα οφέλη που θα αποδώσει αυτή η διεθνοποίηση, έχω να παρατηρήσω το εξής: αυτή τη στιγμή, το College Year in Athens - Deree και το ACT (δεν γνωρίζω τι κάνει σε αυτό το πεδίο το Perrotis) είναι μακράν τα κορυφαία στην Ελλάδα, συγκρινόμενα τόσο με τα δημόσια ΑΕΙ όσο και με τα ιδιωτικά, τα μη κερδοσκοπικά, κολέγια. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με την επιχειρησιακή τους αριστεία. Επιπλέον, όμως, τους επιτρέπει, ως μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, να είναι φερέγγυοι συνεργάτες αμερικανικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων και κολεγίων που τα τροφοδοτούν με study abroad φοιτητές. Επιπλέον, όμως, τους επιτρέπει να προσφέρουν και μια εκπαιδευτική εμπειρία ανάλογη της εμπειρίας των αμερικανικών ιδρυμάτων (ποιότητα campus και κτιρίων στην περίπτωση του Deree και του ACT).
Τέσσερα δυνάμει Πανεπιστήμια
Η έλλειψη ανάδειξης της κατηγορίας που αποτελείται από αυτά τα τέσσερα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν βλάπτει όμως μόνο την υπόθεση της ιδιωτικής μη κερδοσκοπικής ανώτατης παιδείας στην Ελλάδα. Βλάπτει, ιδίως μετά την υλοποίηση της μεταρρύθμισης Πιερρακάκη, πολύ περισσότερο την υπόθεση της μεταρρύθμισης των δημόσιων ΑΕΙ (στο πλαίσιο και της διαμόρφωσης συναινέσεων για την αναθεώρηση του άρθρου 16), αφού το κράτος δεν φωτίζει παραμέτρους της επιτυχίας των τεσσάρων αυτών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, τα οποία πρέπει να καταστούν παράδειγμα προς μίμηση για τα δημόσια ΑΕΙ. Τι απαιτείται για να υπάρχει πιθανότητα να συμβεί αυτό;
- Η επιχειρησιακά σύνθετη λειτουργία του fund raising, ώστε στο μέλλον τα δημόσια ΑΕΙ να μπορούν να αυξήσουν τα έσοδά τους από προσπορισμό δωρεών. Η λειτουργία αυτή υποστηρίζεται από εξειδικευμένα development offices, από τη δικτύωση αλλά και από τις μεγάλες χορηγίες μελών των Board of Trustees. Και βέβαια, από τη συστηματική καλλιέργεια της βάσης των αποφοίτων αυτών των ιδρυμάτων.
- Η επίσης ιδιαίτερα απαιτητική, επιχειρησιακά, προσέλκυση φοιτητών του εξωτερικού, ιδίως από τις ΗΠΑ, που απαιτεί ποιότητα διοικητικής μέριμνας επιπέδου ενός καλού ξενοδοχείου.
- Η ανάγκη τα δημόσια ΑΕΙ, όπως πολλά από τα δημόσια ερευνητικά ιδρύματα, να γίνουν Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ), ώστε να αποκτήσουν μια διοικητική αποτελεσματικότητα εφάμιλλη των τεσσάρων αυτών ιδιωτικών, μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων. Ή, αν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, να καταστούν οι ΕΛΚΕ Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου, ώστε βασικές επιχειρησιακές λειτουργίες, όπως το fund raising και η προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών, να είναι διοικητικά / επιχειρησιακά ευέλικτες.
- Η ανάγκη επαναφοράς της μεταρρύθμισης Διαμαντοπούλου που έφερνε τα Συμβούλια Ιδρυμάτων των ΑΕΙ σε ανάλογο επίπεδο εξουσίας και ποιότητας διακυβέρνησης με αυτά των τεσσάρων μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που ανέφερα. Υπενθυμίζω ότι τα Συμβούλια Ιδρυμάτων είχαν καθοριστική επιρροή στην επιλογή του πρύτανη και μπορούσαν να τον καταστήσουν υπόλογο – ο πρόεδρός τους ήταν μη εκτελεστικός, προερχόταν δηλαδή από ΑΕΙ του εξωτερικού, και η επιστημονική μας διασπορά γενικότερα, με σημαντική εμπειρία στο fund raising, είχε ισχυρή εκπροσώπηση σε αυτά τα Συμβούλια Ιδρυμάτων.
Με τη μεταρρύθμιση Πιερρακάκη, συνολικά τα τρία από τα τέσσερα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα για τα οποία μιλάμε (πιθανόν όχι το College Year in Athens) θα αναγνωριστούν ως πανεπιστήμια από την ελληνική πολιτεία. Πιθανόν μάλιστα να υπάρξουν ακόμα ένα έως τρία νέα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που θα δημιουργήσουν μεγα-χορηγοί (όπως τα Sabanci και Koc στην Τουρκία – ο λόγος που δεν είχαμε μέχρι τώρα το Πανεπιστήμιο Σταύρος Νιάρχος ή Αριστοτέλης Ωνάσης ήταν ότι δεν υπήρχε η αναγνώριση από την πολιτεία, γι’ αυτό άλλωστε τα mega gifts αυτών των δύο ιδρυμάτων κατευθύνονται στην υγεία και στον πολιτισμό ενώ στις ΗΠΑ η ανώτατη παιδεία κατέχει τα σκήπτρα των mega gifts και μετά έπεται η υγεία και ο πολιτισμός). Ως αναγνωρισμένα πανεπιστήμια θα μπουν σε έναν ενάρετο κύκλο μεγαλύτερων χορηγιών, καλύτερων και περισσότερων καθηγητών και φοιτητών και, συν τω χρόνω, θα προσπορίζονται ολοένα και περισσότερους ευρωπαϊκούς ερευνητικούς πόρους (όπως συνέβη με τη μεταπολεμική σχέση των αμερικανικών ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων και την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση, όπως δηλαδή συνέβη με το Harvard, το MIT, το Stanford κ.ά.). Με ένα μείγμα δημιουργίας εδρών με χορηγίες, ικανοποιητικών απολαβών διακεκριμένων επιστημόνων της διασποράς και προσέλκυσης ευρωπαϊκών ερευνητικών πόρων, θα πρωτοστατήσουν στο brain gain στην Ελλάδα. Όσο πιο γρήγορα αναδειχθεί το παράδειγμα τους στον δημόσιο διάλογο τόσο το καλύτερο για τα δημόσια πανεπιστήμια.
