Υποτίθεται ότι αυτό το ευφυολόγημα ξεμπρόστιαζε την αληθινή φύση του καπιταλισμού: με τον Frege θα λέγαμε ότι ολιγάρχης, επενδυτής και ευεργέτης σημαίνουν (bedeuten) καπιταλιστής και ότι οι τρεις αυτοί χαρακτηρισμοί είναι απλά τρεις εκφάνσεις (Sinne) του καπιταλιστή – όπως περίπου Αυγερινός κι Αποσπερίτης είναι οι δύο εκφάνσεις της σημασίας του δεύτερου πλανήτη του ηλιακού συστήματος, της Αφροδίτης.
Όμως αυτό που δεν λαμβάνουν υπόψη αυτοί οι κριτικοί του καπιταλισμού είναι ότι η έκφανση δεν είναι κάτι τυχαίο αλλά κάτι που συμπληρώνει τη φύση του σημαινόμενου. Με άλλα λόγια, όπως οι χαρακτηρισμοί Αυγερινός κι Αποσπερίτης δεν είναι αυθαίρετοι και εντελώς συμβατικοί ή τυχαίοι αλλά απορρέουν από την εμφάνιση του δεύτερου πλανήτη του ηλιακού συστήματος λίγο πριν την ανατολή ή τη δύση του Ηλίου, έτσι και οι χαρακτηρισμοί «ολιγάρχης», «επενδυτής» και «ευεργέτης», μας δίνουν την ηθική και πολιτική διάσταση της αφηρημένης οικονομικά ορισμένης έννοιας καπιταλιστής. Και αν κοιτάξουμε καλύτερα θα διαπιστώσουμε πως αυτοί οι τρεις χαρακτηρισμοί σχηματίζουν μια αριστοτελική αρετολογική τριάδα με τον όρο επενδυτής ως μέσον και τους όρους ολιγάρχης και ευεργέτης ως άκρα.
Τι εννοώ: στη Ρωσία, ένα κράτος με στρεβλό μη δημοκρατικό πολίτευμα, ο καπιταλιστής μπορεί και είναι αναγκασμένος για να επιβιώσει ως καπιταλιστής να επιδιώξει και να συμμετάσχει στην άσκηση εξουσίας. Τι είναι η ολιγαρχία; Το πολίτευμα όπου η εξουσία ασκείται από λίγους, που καθορίζονται από τις εκάστοτε ιστορικές και οικονομικές συνθήκες: στην αρχαιότητα ήταν ίσως οι μεγαλοκτηματίες, κατά τον μεσαίωνα οι αρχηγοί των συντεχνιών και οι στρατιωτικά ισχυροί βαρόνοι, στη μοντέρνα εποχή οι καπιταλιστές. Σε ένα κοινοπολιτειακό πολίτευμα –αυτό που οι Λατίνοι ονόμασαν res publica και στα ελληνικά αποδίδεται ως δημοκρατία ή, κατά τον Αριστοτέλη, ως πολιτεία– η εξουσία ασκείται από τους πολίτες, ανεξάρτητα από την οικονομική ή άλλη ισχύ τους. Έτσι, στη δημοκρατία, ο καπιταλιστής δεν είναι αναγκασμένος να συμμετάσχει στην εξουσία για να επιβιώσει ως καπιταλιστής, αντίθετα πρέπει και αρκεί να επικεντρωθεί στην οικονομική λειτουργία του ως επενδυτής και διαχειριστής των οικονομικών πόρων που επενδύει. Φυσικά, τίποτα δεν εμποδίζει στη δημοκρατία έναν καπιταλιστή να επιδιώξει πολιτικά αξιώματα. Όμως, αυτή η επιδίωξη είναι εξ ορισμού ανεξάρτητη και μη συνδεδεμένη με το οικονομικό του μέγεθος. Ο βαθμός της υλοποίησης αυτής της αρχής σε μία δημοκρατικά κυβερνώμενη χώρα της Δύσης είναι και το μέτρο του εκδημοκρατισμού της – πράγμα που σημαίνει ότι και στη Δύση υπάρχουν χώρες όπου, τουλάχιστον σε ορισμένες φάσεις της ιστορίας τους, οι καπιταλιστές προσπάθησαν να δράσουν ολιγαρχικά. Όμως, όπως μας δείχνουν η ιστορία και η πραγματικότητα, η αρχή της κοινοπολιτειακής διακυβέρνησης έχει επικρατήσει στην πλειονότητα των δυτικών κρατών – και είναι βασικά το γνώρισμα που τους δίνει τον χαρακτηρισμό «δυτικά».
Και ο ευεργέτης; Εάν ο καπιταλιστής δεν μπορεί να δράσει στη χώρα της οποίας είναι πολίτης ή με την οποία συνδέεται με εθνικούς ή συναισθηματικούς δεσμούς, αλλά θέλει να βοηθήσει αυτή τη χώρα να επιβιώσει και να αναπτύξει τις υλικές και πολιτιστικές δομές που θα της επιτρέψουν να γίνει χώρα της Δύσης, τότε μπορεί να συνεισφέρει αναλαμβάνοντας μερικά από τα έξοδα αυτής της διαδικασίας. Αυτό έκαναν και οι λεγόμενοι ευεργέτες, ο Βαρβάκης, ο Συγγρός ή ο Αβέρωφ και πολλοί άλλοι που έδωσαν ένα μέρος της περιουσίας τους ή την κληροδότησαν εν συνόλω για να χτιστούν σχολεία και πανεπιστήμια, να αγοραστούν ή να κατασκευαστούν όπλα – η σημασία αυτού του παράγοντα για τη διατήρηση της δημοκρατίας μας γίνεται συνειδητή με τραγικό τρόπο από τα συμβαίνοντα στη μαρτυρική Ουκρανία. Ο ευεργέτης λοιπόν δεν δρα στη χώρα που ευεργετεί μόνο ως καπιταλιστής, αλλά ως ένας «δομικός παράγων» που συμβάλλει στην εξέλιξη της χώρας, σε μια κοινοπολιτειακή δημοκρατία δυτικού τύπου. Και στην περίπτωση αυτή, η ανάγκη μιας χώρας για ευεργέτες είναι ένα μέτρο της ωρίμανσης του πολιτειακού της χαρακτήρα – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σε μια ευνομούμενη και οικονομικά σταθερή δυτική χώρα είναι ανεπιθύμητες οι ευεργεσίες, όπως δεν είναι ανεπιθύμητη η φιλανθρωπία και η συμμετοχή των πολιτών σε ομάδες που επιτελούν κοινωφελές έργο.
Έτσι, ο ολιγάρχης και ο ευεργέτης είναι τα δύο άκρα της ηθικής διάστασης του καπιταλιστή, το μέσο της οποίας είναι ο επενδυτής. Ο ολιγάρχης βρίσκεται στο ηθικά κατώτερο άκρο και ο ευεργέτης στο ηθικά ανώτερο. Πράγμα που σημαίνει ότι ο επενδυτής που υλοποιεί τη φύση του είναι κάπου και λίγο ευεργέτης.
Για να ξαναγυρίσουμε στην ανεκδοτολογική ατάκα, στη Ρωσία οι καπιταλιστές δεν είναι ευεργέτες της χώρας και του λαού της – αντίθετα είναι οι στραγγαλιστές της ελευθερίας και της οικονομικής ικμάδας του.
