Τεύχος 161

Μνήμη Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου (1929-2025)

Το είδος μας αλλάζει και θα αλλάζει, για όσο χρόνο υπάρχει. Αυτός είναι νόμος για κάθε μορφή ζωής. Αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίον αλλάζουμε, και μάλιστα με ρυθμό ταχύ και απρόβλεπτο.  Πρέπει να πάμε πολύ πίσω για να συναντήσουμε ένα μη κοινωνικό προγονικό είδος, ένα είδος που διατελούσε αποκλειστικά κάτω από την επήρεια της φυσικής επιλογής, όπως συνήθως την εννοούμε. Το μείγμα φυσικής και κοινωνικής επιλογής κάτω από το οποίο πορεύτηκε η γραμμή των προγονικών μας ειδών πάει δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πίσω¹.  Όχι ότι εμείς και τα συγγενικά μας είδη έχουμε το μονοπώλιο να βρισκόμαστε κάτω από ένα μείγμα φυσικής και κοινωνικής εξέλιξης. Αυτό το μείγμα το συναντούμε σε πολλές ομάδες ειδών, μάλιστα κάποια από αυτά μας έχουν αφήσει πολύ πίσω όσον αφορά την «κοινωνικότητα» – όρα μέλισσα. Όμως η κοινωνικότητα της μέλισσας είναι ενστικτώδης ενώ η δική μας είναι συνειδητή.  Και αυτό είναι το σημείο στο οποίο θέλω να σταθώ. Από παλιά δεν ήταν λίγοι αυτοί που πίστευαν ότι ο άνθρωπος έχει τον έλεγχο πάνω στην τύχη του είδους του. Σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι έχουμε το μέλλον της ανθρωπότητας στα χέρια μας. Και αυτό μας βάζει μπροστά σε μια μεγάλη ευθύνη.

Θανάσης Β. Κούγκουλος, Μελέτες για τον Γ.Μ. Βιζυηνό και το θρακικό συγκείμενο των διηγημάτων του, Υψικάμινος, Αθήνα 2024, 256 σελ.

Ο Θανάσης Β. Κούγκουλος είναι ένας παθιασμένος μελετητής του έργου του Βιζυηνού. Το πρόσφατο βιβλίο του περιέχει πέντε εκτεταμένες μελέτες γύρω από «το θρακικό συγκείμενο» των διηγημάτων του, από τη βαθιά σχέση δηλαδή με τη Θράκη, τις μνήμες του συγγραφέα αλλά και την τριβή με τους καλλιτεχνικούς θεσμούς της – μελέτες εξονυχιστικά ακριβείς αλλά, ταυτόχρονα, και απολαυστικές στην ανάγνωση. Ο Κούγκουλος δείχνει το δρόμο και της φιλολογικής έρευνας: είναι ο δρόμος του πάθους και της αφιέρωσης. [ΤΒJ]

Χαν Γκανγκ, Μάθημα ελληνικών. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα κορεατικά: Αμαλία Τζιώτη, Καστανιώτη, Αθήνα 2024, 194 σελ.

Η γεννημένη το 1970 Χαν Γκανγκ, από τη Νότια Κορέα, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2014, είναι περισσότερο γνωστή για το μυθιστόρημα Η χορτοφάγος (στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 2020) με θέμα την ψυχική ασθένεια και την παραμέληση μιας γυναίκας από την οικογένειά της. Το Μάθημα ελληνικών, το άλλο βιβλίο της που κυκλοφόρησε στη γλώσσα μας μετά τη βράβευσή της, περιγράφει τη δύσκολη σχέση ενός δασκάλου ελληνικών που σιγά σιγά χάνει το φως του και μιας γυναίκας που είχε χάσει ξαφνικά τη δυνατότητά της να μιλά. Μπορεί ο λόγος να γιατρέψει τα τραύματα; [ΤΒJ]

Ρισάρ Μαλκά, Το δικαίωμα να χλευάζουμε τον Θεό, μετάφραση από τα γαλλικά: Αθηνά Πεντίδη, Athens Review of Books, Αθήνα 2024, 132 σελ.

Το βιβλίο του Ρισάρ Μαλκά Το δικαίωμα να χλευάζουμε τον Θεό (μτφρ. Αθηνά Πεντίδη, Athens Review of Books) περιέχει τη συγκλονιστική αγόρευση του συγγραφέα στη δίκη για τις δολοφονίες των σκιτσογράφων του Σαρλί Εμπντό. Πρόκειται για μια παθιασμένη υπεράσπιση του δικαιώματος της βλασφημίας, μιας από τις σπουδαιότερες φιλελεύθερες κατακτήσεις της ευρωπαϊκής Νεωτερικότητας. Όπως εξηγεί ο Μαλκά, μόνο το θάρρος και το δικαίωμα να χλευάζουμε τα θεία, δηλαδή ο ύψιστος βαθμός παρρησίας, μπορεί να μας προστατεύσει συλλογικά από τη μισαλλόδοξη φονικότητα των θρησκολήπτων και από την οικοδόμηση της κοινωνικής ζωής πάνω στο φόβο. Κάθε έκκληση για μετριοπαθή τάχα και συμβιβαστική υποστολή αυτής της ελευθερίας δεν μπορεί να οδηγήσει παρά στην εξαγρίωση των στενόμυαλων δογματικών.

Αθέατες λογοτεχνικές και εικαστικές κατασκευές

Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν κρύπτες λογοτεχνικής ύλης στην Αθήνα, απρόσιτες ακόμα και από το ενδιαφερόμενο κοινό. Περιοδικά  και μεμονωμένες εκδόσεις που δεν φτάνουν στα βιβλιοπωλεία, με όνομα και διεύθυνση, χωρίς να επιδιώκουν ευρύτερη δημοσιότητα. Σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσεται η πνευματική παραγωγή του Νίκου Λογοθέτη.

Cassi Plate, Το Τέρας και ο Κολοσσός. Επιστολές ανάμεσα στον Κώστα Ταχτσή και στον Αυστραλό ζωγράφο Καρλ Πλάτε, εισαγωγή: Βρασίδας Καραλής, μετάφραση από τα αγγλικά: Αντωνία Γουναροπούλου, Petites Maisons, Θεσσαλονίκη 2024,

Τη δεκαετία του 1950, ο Κώστας Ταχτσής, νέος ποιητής ακόμα τότε που μόλις είχε αποκηρύξει την ποίηση, συνάντησε στο Σίδνεϊ της μεταπολεμικής Αυστραλίας τον ζωγράφο Καρλ Πλάτε, σημαντικό εκπρόσωπο του μοντερνισμού. Ο Ταχτσής, που τότε έγραφε το Τρίτο στεφάνι, συνδέθηκε με τον Καρλ Πλάτε και με τη σύζυγό του Τζόσελιν, που μάλιστα τον βοήθησαν στις προσωπικές δυσκολίες του, όταν το 1962 συνελήφθη και φυλακίστηκε λόγω των ερωτικών παθών του και της λανθασμένης εκτίμησής του για τα όρια της ελευθερίας που επιτρέπονταν στην Αυστραλία. Τα χρόνια εκείνα και αργότερα οι δύο άντρες αντάλλαξαν περισσότερες από 100 επιστολές, που δημοσιεύονται από την Κάσσι Πλάτε, μια από τις κόρες του Καρλ και της Τζόσελιν. Τα γράμματα ανάμεσα στον Ταχτσή και τον Πλάτε είναι σήμερα ακριβά τεκμήρια φιλίας και τέχνης. [ΤΒJ]

Ισμήνη Καρυωτάκη, Sarah en Berlin. Μυθιστόρημα, Ποταμός, Αθήνα 2024, 252 σελ.

Η βραβευμένη συγγραφέας Ισμήνη Καρυωτάκη, στο πιο ώριμο –κατ’ εμέ– μέχρι στιγμής έργο της, πετά το προσωπείο της πλαστοπροσωπίας και της persona, καλώντας τον αναγνώστη να σεργιανίσει μαζί της στο Βερολίνο και ευρύτερα στην Ευρώπη του 20ού και των αρχών του 21ου αιώνα μέσα από τα τοπόσημα, γνωστά και άγνωστα, αυτής της πόλης, που για την ίδια είναι συνεκδοχικά η μικρογραφία ενός ευρύτερου μετανεωτερικού κόσμου υπό συνεχή ανακατασκευή, όπου το Βερολίνο δεν είναι Βερολίνο, αλλά συγχρόνως και Μαδρίτη και Ιστανμπούλ, Περού και ΗΠΑ, αλλά και Εξάρχεια

Με αφορμή το θάνατο του Κώστα Σημίτη, δημοσιεύθηκαν πολλά και ενδιαφέροντα κείμενα, με αντικείμενο την εξωτερική του πολιτική, τον ευρωπαϊσμό του, τον εκσυγχρονισμό, κ.λπ. Αρκετοί αρθρογράφοι, επίσης, προέβησαν σε συγκρίσεις της προσωπικότητας του Ανδρέα Παπανδρέου μ’ εκείνη του Κώστα Σημίτη, δηλώνοντας την προτίμησή τους για τον δεύτερο. Με πολλές από αυτές τις κρίσεις συμφωνώ, άλλες τις βρίσκω αρκετά μονοδιάστατες και απλουστευτικές.

Στο παρόν σύντομο σημείωμα επιθυμώ να διατυπώσω το ακόλουθο απλό επιχείρημα: η πολιτική οικονομικής σταθεροποίησης της περιόδου 1985-1987, που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε από τον τότε υπουργό Εθνικής Οικονομίας, Κώστα Σημίτη, και εξαιρετικούς συνεργάτες του –και είχε τη στήριξη του τότε πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου– υπήρξε ένα δείγμα προσεκτικά μελετημένης σταθεροποιητικής οικονομικής πολιτικής, προσανατολισμένης στην εμπειρία ανάλογων οικονομικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν από κυβερνήσεις σοσιαλιστικών κομμάτων στην Ευρώπη. Η ανατροπή της, μεταγενέστερα, από τον Ανδρέα Παπανδρέου, κατά τη συζήτηση στη Βουλή του προϋπολογισμού για το 1988, υπό την πίεση λαϊκιστικών φωνών μέσα στο κυβερνών κόμμα, είχε δύο πολύ αρνητικές συνέπειες, η πρώτη εκ των οποίων αφορά την οικονομία της χώρας (γι’ αυτό είναι και η πιο σημαντική), ενώ η δεύτερη αφορά την υστεροφημία του.

Ντόλης Νίκβας είναι φιλολογικό ψευδώνυμο του Απόστολου Νικολάου Βασιλειάδη. Γεννήθηκε στη Μάκρη της Μικράς Ασίας το 1903 και πέθανε στην Αθήνα το 1936. Μετά το 1922 πήγε για σπουδές στη Γερμανία, ώς το 1925, και μετά κατέληξε στην Αθήνα όπου εργάσθηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες Σκριπ και Εσπερινή. Στη συνέχεια διηύθυνε τα περιοδικά Ερανιστής και Εβδομάς.