Βαγγέλης Κούμπουλης

Ζούμε σε μια χώρα χωρίς κοινωνική πρόνοια. Ζούμε σε μια χώρα χωρίς κοινωνικό κράτος. Αυτό δεν φαίνεται από τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις που είχαμε καθιερώσει στις εποχές των παχιών αγελάδων ούτε από τις παχυλές συντάξεις και τα υψηλά εφάπαξ που είχαν να λαμβάνουν κάποιες κατηγορίες εργαζομένων. Φαίνεται από άλλα, από αυτά στα οποία συλλογικά ως κοινωνία έχουμε αποφασίσει να κλείσουμε τα μάτια.

Σωτήρης Ριζάς, Οι μεγάλες δυνάμεις και η Επανάσταση. Από το Λάιμπαχ στο Ναυαρίνο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, 176 σελ.

 Στο Λάιμπαχ, τη σημερινή Λιουμπλιάνα, συνήλθαν από τις 26 Ιανουαρίου ώς τις 12 Μαΐου 1821 τα μέλη της Ιεράς Συμμαχίας για να εξετάσουν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί και να συζητήσουν μέτρα που να διασφαλίζουν την ειρήνη στην Ευρώπη. Η διακοίνωση που εκδόθηκε, μετά τη λήξη του συνεδρίου, έλεγε ότι οι Ηγεμόνες διαδήλωσαν ότι θεωρούν νομικώς άκυρον και αποκηρυκτέαν παρά των αρχών του Δημοσίου Δικαίου της Ευρώπης πάσαν υποτιθέμενην μεταρρύθμισιν πραγματοποιουμένην διά κινήματος ή ανοικτής βίας». Με την ανακοίνωση αυτή, η ελληνική Επανάσταση έμοιαζε καταδικασμένη να κατασταλεί. Αλλά η Γαλλία και η Αγγλία δεν άκουσαν το μήνυμα της αυστριακής πολιτικής... [ΤΒJ]

Σωτήρης Ριζάς, Οι μεγάλες δυνάμεις και η Επανάσταση. Από το Λάιμπαχ στο Ναυαρίνο, Μεταίχμιο, Αθήνα 2021, 176 σελ.

Στο Λάιμπαχ, τη σημερινή Λιουμπλιάνα, συνήλθαν από τις 26 Ιανουαρίου ώς τις 12 Μαΐου 1821 τα μέλη της Ιεράς Συμμαχίας για να εξετάσουν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί και να συζητήσουν μέτρα που να διασφαλίζουν την ειρήνη στην Ευρώπη. Η διακοίνωση που εκδόθηκε, μετά τη λήξη του συνεδρίου, έλεγε ότι οι Ηγεμόνες διαδήλωσαν ότι θεωρούν νομικώς άκυρον και αποκηρυκτέαν παρά των αρχών του Δημοσίου Δικαίου της Ευρώπης πάσαν υποτιθέμενην μεταρρύθμισιν πραγματοποιουμένην διά κινήματος ή ανοικτής βίας». Με την ανακοίνωση αυτή, η ελληνική Επανάσταση έμοιαζε καταδικασμένη να κατασταλεί. Αλλά η Γαλλία και η Αγγλία δεν άκουσαν το μήνυματης αυστριακής πολιτικής... [ΤΒJ]

O Αλέξανδρος Κατσαντώνης,αναφερόμενος στη δολοφονία Φραντζή, έλεγε ότι «ειδεχθής δεν ήταν ο φόνος, αλλά η προσπάθεια του δράστη να καλύψει την πράξη του». Kατ’ αντιστοιχία, το ίδιο συμβαίνει και με το έγκλημα στα Γλυκά Νερά.

«Καράτε λέγεται και είναι απλό». Με αυτή τη φράση ξεκινούσε να κάνει μάθημα τους υποψήφιους πράκτορες ο Ζαννίνο, στην ταινία Θου Βου – Φανερός πράκτωρ 000, με τον Θανάση Βέγγο. Μια αντίστοιχη φράση θα μπορούσε να είναι «Μεταμοντερνισμός λέγεται και είναι απλό». Ή, έστω, μετανεωτερικότητα. Κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων, πλήρης διάσπαση νοήματος, άκρατος υποκειμενισμός.

Όπως περίπου, συνοπτικά, έλεγε ο Κλωντ Λεβύ Στρως θέλοντας να καταπολεμήσει τον πολιτισμικό «ιμπεριαλισμό», ο μεταμοντερνισμός εξισώνει τις καλύβες των ιθαγενών του Ειρηνικού με τον Παρθενώνα. Μαζί ο Σαίξπηρ και ο Λέοναρντ Κοέν, ισάξιοι. Ή ο Ντύλαν. Και αφού, τελικά, τι Παρθενώνας - τι καλύβα στην Ταϊτή, γιατί να μην πούμε και τι εμβόλιο - τι ομοιοπαθητική;

Αντικειμενική αλήθεια δεν υπάρχει· υπάρχουν μόνο υποκείμενα που το καθένα κατέχει την αλήθεια του, η οποία θα πρέπει να γίνεται απολύτως σεβαστή ως απόλυτη.  

Είναι βέβαιο πως οι Διαφωτιστές, όταν υπερασπίζονταν την ελευθερία του λόγου, είχαν κατά νου την ελευθερία του ορθού λόγου, του λόγου της Λογικής, την οποία, όχι τυχαία, λίγο αργότερα τη μετέτρεψαν σε θεότητα και στους χρόνους του Τρόμου. 

Στη μεταμοντέρνα κατάσταση, ελευθερία του λόγου σημαίνει ελευθερία κάθε λόγου, ανορθολογικού, παράλογου, ανάποδου, ακόμη κι ανελεύθερου, και μισαλλόδοξου. Είναι δικαίωμά μου να φορέσω ένα floral φόρεμα και να πάω για μάθημα στο πανεπιστήμιο και, ταυτόχρονα, είναι υποχρέωση όλων των υπολοίπων να μη γελάσουν μαζί μου. Γιατί όχι και μια πανοπλία του 15ου αιώνα; Δικαίωμά μου είναι. Η αλήθεια πηγάζει από μένα και καταλήγει σε μένα. 

Πρώτες ήταν οι θεωρητικές επιστήμες που βίωσαν αυτόν τον υποκειμενισμό που το αντικείμενό τους έδειχνε – ακόμη κι όταν δεν ήταν, όπως για παράδειγμα στην Ιστορία, πιο ρευστό. 

Έτσι, οι αναθεωρητικές τάσεις έπαψαν  να προσπαθούν να φωτίζουν πτυχές που έμεναν στο σκοτάδι ή στη λήθη. Το ζητούμενο πλέον ήταν να ανατρέπουν την προηγούμενη αντίληψη, συχνά ασχέτως αν ήταν η ορθή. 

Έτσι, σιγά σιγά, το πράγμα προχώρησε και προς τις πιο θετικές επιστήμες. Δεν είχε καμία σημασία αν η πλειοψηφία των οικονομολόγων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υποστήριζαν –και αποδείκνυαν– ότι η Ελλάδα ήταν χρεοκοπημένη το 2010. Ή ότι μια παύση πληρωμών το 2015 θα έφερνε ακόμη περισσότερα δεινά στην ελληνική οικονομία. Ε και; Ο κορυφαίος Βαρουφάκης, ο κορυφαίος Μηλιός ή ο κορυφαίος Λαπαβίτσας, οικονομολόγοι και καθηγητές πανεπιστημίων αντίστοιχα, υποστήριζαν άλλα. Γιατί η γνώμη τους ήταν λιγότερο βαρύνουσα από εκείνη του ΔΝΤ ή της ΕΚΤ; Τη δική τους επιστημονική αυθεντία προέταξαν απέναντι σε μια άλλη, αφού η αλήθεια δεν είναι μόνο μία. Και αφού η αλήθεια δεν είναι μόνο μία, τότε ούτε η πραγματικότητα μπορεί να είναι μόνο μία. Είναι όσες θέλουμε εμείς. 

Το πράγμα φαινόταν πως θα ερχόταν και στην ιατρική τελικά, την πλέον θετική επιστήμη. Τα πρώτα δείγματα είχαν φανεί από το αντιεμβολιαστικό κίνημα, που δεν αμφισβητούσε, πράγμα που θα μπορούσε να είναι και κατανοητό, ένα εμβόλιο το οποίο βγήκε στην κυκλοφορία μέσα σε λίγους μήνες, αλλά εμβόλια με παρουσία στο χώρο της υγείας και με συμβολή στον περιορισμό ή στην εξαφλανιση ασθενειών στο δυτικό κόσμο, εδώ και δεκαετίες. Φυσικά, οι πρώτοι απόστολοι αυτού του κινήματος, ήταν γιατροί. Δεν φαντάζεται κανείς πως ξύπνησαν ένα πρωί οι κουρείς ή οι οδηγοί ταξί και άρχισαν να διαδίδουν θεωρίες που τους κατέβηκαν από το κεφάλι. Όχι, προφανώς. Διέδιδαν αυτά που άκουγαν και αυτά που διάβαζαν. Από ειδικούς. Από επιστήμονες. Γιατί όχι, άλλωστε; Ο ΠΟΥ έχει μία άποψη, κάποιοι άλλοι επιστήμονες έχουν τη δική τους. Ουδείς εκφράζει την αυθεντία, η αλήθεια είναι υποκειμενική. Το ίδιο και η πραγματικότητα, ξαναλέμε. 

Έτσι φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση. Αρχικά ξεκίνησε με την αμφισβήτηση του ιού, της μεταδοτικότητας και της φονικότητάς του, την οποία αμφισβήτησε πρώτος ο –όντως– κορυφαίος Γιάννης Ιωαννίδης. Κορυφαίος ο Φάουτσι, κορυφαίος όμως και ο Ιωαννίδης. Γιατί να έχει δίκιο ο ένας και όχι ο άλλος, αφού η αλήθεια –και η πραγματικότητα– είναι υποκειμενική, σχετική; Ακόμη κι όταν τα γεγονότα είναι ή δείχνουν απόλυτα. Μετά ήρθε η αμφισβήτηση της χρήσης μάσκας, πάλι από γιατρούς αρχικά. Ακολούθησε η αμφισβήτηση των τεστ ώσοιυ, ευνόητα, φτάσαμε και στα εμβόλια. Ας λέει ο ΠΟΥ να εμβολιαστούμε· ο παθολόγος μου, ο γυναικολόγος μου, ακόμη ακόμη και ο ορθοπεδικός ή ο οφθαλμίατρος λένε όχι. Αυτούς εμπιστεύομαι, γιατροί είναι κι αυτοί. Και έχω κι ένα φίλο, σοβαρό επιστήμονα, χημικό που έχει δουλέψει χρόνια σε βιομηχανίες στο εξωτερικό που μου λέει να μην κάνω το εμβόλιο. Άρα; 

Ακόμα και στο έγκλημα έχουμε τα πάντα υποκειμενικά και σχετικά. Αν για τους ανθρώπους της Παλαιάς Διαθήκης η ασθένεια ήταν σημάδι πως είτε ο ασθενής είτε οι γονείς του είχαν αμαρτήσει, το ίδιο συμβαίνει και με το έγκλημα. Ο εγκληματίας δε φταίει. Φταίει η πατριαρχική κοινωνία, φταίει η οικογένειά του, φταίει το σχολείο του, ο παπάς που τον βάπτισε, ο Μητσοτάκης που τον διόρισε, τα παιδάκια που τον έλεγαν «χοντρό» στην πρώτη δημοτικού. Πάντως, όχι ο ίδιος. Αφού δεν φταίει ο ίδιος αλλά φταίμε όλοι, άρα δεν φταίει κανείς. Όλα είναι θέμα οπτικής. Η αρχή της απροσδιοριστίας ισχύει σε όλα και για όλα. 

Κάποτε, πριν από χρόνια, ο Γιάννης Βαρβέρης, όταν βρέθηκε ενώπιον μιας τριάδας που την αποτελούσαν ένας λογοτέχνης, ένας μεγαλοδικηγόρος κι ένας παρα-λογοτέχνης σχολίασε λέγοντας απλώς: «μεταμοντερνισμός». 

Μεταμοντερνισμός λέγεται και είναι απλός. 

Walter Puchner, Το 1821 και το θέατρο. Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση, Όταν, Αθήνα 2020, 530 σελ.

Πώς το θέατρο ανταποκρίθηκε στην Ελληνική Επανάσταση; Τι συνέβαινε στην Οδησσό και στο Βουκουρέστι και τι στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια της φωτιάς; Και πώς καταγράφηκε η Επανάσταση αργότερα, όταν η αναπόφευκτη μυθοποίηση ήταν ο κυρίαρχος τρόπος; Οι απαντήσεις εξηγούν πολλά για αυτό που είμαστε – διότι το θέατρο αφυπνίζει αλλά και εκθέτει. [ΤΒJ]

Εδώ και αρκετούς μήνες,  ολοένα και περισσότεροι πολίτες δεν τηρούν τα περισσότερα κυβερνητικά μέτρα περιορισμού / lockdown με αφορμή την πανδημία. Δεν αναφέρομαι βεβαίως στα προφανή, όπως ήταν οι συγκεντρώσεις για τον Κουφοντίνα ή τα πρόσφατα κορωνοπάρτυ.

Ο Ορφέας ήταν μαθητής του θεού της μουσικής, Απόλλωνα, και από εκείνον έμαθε να παίζει τόσο όμορφες μελωδίες στη λύρα του, έτσι ώστε να μαγεύει ακόμα και τα άγρια ζώα του δάσους. Συμμετείχε στην Αργοναυτική Εκστρατεία και με το παίξιμο της λύρας του βοήθησε τους Αργοναύτες να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Με το τέλος της εκστρατείας, ο Ορφέας επέστρεψε στην πατρίδα του, την Πιερία. Μια μέρα, κάνοντας βόλτα στο δάσος, συνάντησε τη νύμφη Ευρυδίκη, την ερωτεύτηκε και τελικά την παντρεύτηκε. Η ευτυχία τους όμως δεν κράτησε για πολύ. Ένα φίδι δάγκωσε την Ευρυδίκη που πέθανε, αφήνοντας τον Ορφέα απαρηγόρητο.

Ξένη Δ. Μπαλωτή, Ναπολέων Βοναπάρτης και Ελλάδα. Η ιστορία και οι μύθοι, πρόλογος: Christian Bourdeille, μετάφραση από τα γαλλικά: Ευσταθία Τσιγκάνου, Κύφαντα, Αθήνα 2020, 166 σελ.

Με τα δεδομένα της εποχής του, ο Ναπολέων, ο οποίος ξεψύχησε στις 5 Μαΐου 1821 στο χαμένο στη μέση του Ατλαντικού νησάκι της Αγίας Ελένης, είναι μάλλον απίθανο να πληροφορήθηκε οτιδήποτε για την Επανάσταση των Ελλήνων, που λίγο νωρίτερα είχε ξεσπάσει. Αλλά αν το μάθαινε, θα τον απασχολούσε; Τι σημασία μπορούσε να έχει για τον άλλοτε Αυτοκράτορα των Γάλλων μια εξέγερση των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου;  

Ήταν το 2014, όταν ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας έπεφτε θύμα δολοφονίας από δυο Ρουμάνους ηλικίας τότε 27 και 24 ετών αντίστοιχα. Όπως είχε γίνει γνωστό τότε, ο συγγραφέας γνώριζε τους θύτες του –τουλάχιστον τον ένα– πάνω από 10 χρόνια, και τους έδινε τακτικά χρήματα έναντι υπηρεσιών. Χρήματα του είχαν ζητήσει και κατά τη μοιραία για τον Μένη Κουμανταρέα συνάντηση – και, μετά την άρνησή του, οι δύο νεαροί προχώρησαν στο αποτρόπαιο έγκλημά τους.

Το φοβερό του εγκλήματος, η συμπάθεια προς τον δημοφιλή συγγραφέα καθώς και ο σεβασμός προς το πρόσωπο του εκλιπόντος πλέον δεν επέτρεψε την ανάπτυξη μιας σοβαρής συζητήσεως τότε. Ο Κουμανταρέας είχε αναπτύξει σεξουαλικές σχέσεις με έναν 15χρονο, ο οποίος 10 χρόνια μετά τον σκότωσε. Και φυσικά το συνάφι γνώριζε όχι μόνο ποιες ήταν οι ερωτικές προτιμήσεις του συγγραφέα, αλλά και το ότι συνήθιζε, καθημερινά μάλιστα, και πάρα τα σοβαρά θέματα υγείας που αντιμετώπιζε, να πηγαίνει σε πιάτσες, κυρίως μεταναστών, προς άγραν εραστών.
Η κουβέντα που θα έπρεπε να γίνει, δεν έγινε ποτέ.

***

Διαβάζω για πρωτοβουλίες πάνω σε διάφορα ζητήματα που σκοπεύει να πάρει η κυβέρνηση, με αφορμή τόσο τις καταγγελίες στο χώρο του θεάματος και όχι μόνο, όσο και γενικότερα τα ζητήματα που θίγει το καθ’ ημάς #MeToo. Πάει καλά.

Υπάρχει όμως ένα εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα – ζήτημα που συνδέεται τόσο με την εκμετάλλευση ανηλίκων, μεταναστών ή μη, όσο και γενικότερα με το θέμα του trafficking: το ζήτημα της πορνείας. Εδώ είναι που ως κοινωνία εθελοτυφλούμε πλήρως. Στην Ελλάδα δεν υφίσταται ουσιαστικά νόμιμη πορνεία. Είναι σε ένα καθεστώς ημιπαρανομίας/ημινομιμότητας. Όσον αφορά δε την ανδρική πορνεία, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, καθώς καλύπτονται από πλήρες σκότος.
Μία γυναίκα δεν μπορεί με νόμιμο τρόπο να αναζητήσει και να πληρώσει για την παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών από έναν άνδρα, και το ίδιο ισχύει για έναν ομοφυλόφιλο. Κατά συνέπεια, ο μόνος δρόμος που μένει για έναν ομοφυλόφιλο που αναζητά τέτοιου είδους υπηρεσίες είναι να κινηθεί στις «πιάτσες», στην πλατεία Βικτωρίας, στην Κουμουνδούρου, στο Μεταξουργείο ή στο Ζάππειο. Εκεί όπου, συνήθως κατά κανόνα, εκδίδονται ανήλικοι, και που φυσικά δεn νομίζω να πηγαίνει κανένας και να ζητάει πρώτα ταυτότητα προτού προχωρήσει στην όποια πράξη. Αλλά δε μας απασχολούν αυτά, είναι πολύ βρώμικα πράγματα, πολύ σκοτεινά, οπότε μια χαρά είναι καλυμμένα στο σκοτάδι, μια χαρά μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι και –προπάντων– αθώοι.

Διαβάζω ακόμη, πως εξανίσταται η ελληνική κοινωνία από τις αποκαλύψεις ότι ο κατηγορούμενος ηθοποιός και σκηνοθέτης προσέφερε αλκοόλ στους ανήλικους ώστε να τους πείσει ευκολότερα να συνευρεθούν μαζί του.

Τρομερό! Λες και δε ζούμε στη χώρα που ένας ανήλικος μπορεί άνετα να πάει σε ένα σουπερμάρκετ ή σε ένα περίπτερο και να πάρει όσα λίτρα ουίσκι, βότκα ή μπύρες επιθυμεί. Λες και δε ζούμε στη χώρα που, υπό την σκέπη του ίδιου του σχολείου, γίνονται πάρτι σε διάφορα κλαμπ «για να μαζέψουν τα παιδιά χρήματα για την εκδρομή», όπου, φυσικά το αλκοόλ ρέει άφθονο. Για να μη μιλήσουμε για τις πενθήμερες. Ούτε για το κάπνισμα, αφού δεν νομίζω να υπάρχει ψιλικατζίδικο ή περίπτερο του οποίου ο καταστηματάρχης να ζητά ταυτότητα προκειμένου να πουλήσει τσιγάρα σε ανήλικο (ακόμη κι αν υπάρχει νόμος, είναι σαφές πως δεν τηρείται).

Οπότε αναρωτιέμαι τελικά: έχει τα κότσια, οποιαδήποτε κυβέρνηση, να προωθήσει μία «προοδευτική» πολιτική για την πορνεία, ώστε να σταματήσει ή, έστω, να περιοριστεί το trafficking; Κι έχει, ταυτόχρονα, τα κότσια να προωθήσει μια «συντηρητική» πολιτική που να περιορίζει, υπό μία έννοια μεν, αλλά ουσιαστικά να προστατεύει τους ανήλικους; Εδώ είναι τα δύσκολα και τα σοβαρά.