Σύνδεση συνδρομητών

Φίλιπ Ροθ: Στην Πράγα

Τετάρτη, 23 Μαϊος 2018 15:28
Πράγα, Αύγουστος 1968. Νευρική συνύπαρξη, για λίγο, διαδηλωτών και σοβιετικών τανκς. Η φωτογραφία είναι του Paul Goldsmith από το λεύκωμα Prague 1968 Photography By Paul Goldsmith (2013).
Paul Goldsmith
Πράγα, Αύγουστος 1968. Νευρική συνύπαρξη, για λίγο, διαδηλωτών και σοβιετικών τανκς. Η φωτογραφία είναι του Paul Goldsmith από το λεύκωμα Prague 1968 Photography By Paul Goldsmith (2013).

Στις 21 Αυγούστου 1968, τα τανκς της τότε ΕΣΣΔ εισέβαλαν στην Πράγα βάζοντας βίαια τέλος στο εγχείρημα μετατροπής του αυταρχικού καθεστώτος σοβιετικού τύπου σε σοσιαλισμό με ελευθερία και δημοκρατία. Στο κείμενο του Φίλιπ Ροθ, που ακολουθεί, ο συγγραφέας περιγράφει με σαρκασμό τα ανελεύθερα χαρακτηριστικά του καθεστώτος που πήρε τη σκυτάλη μετά τη σοβιετική εισβολή και την πραξικοπηματική εκδίωξη του προέδρου Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Αναδημοσίευση από το Books' Journal 32, Ιούνιος 2013.

Στις 30 Απριλίου, ο Φίλιπ Ροθ τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνικής Προσφοράς από το PEN club στην Πράγα. Η σύντομη αντιφώνησή του, μετά την παραλαβή του βραβείου, ήταν η ακόλουθη:

Από το 1972 ώς το 1977, ταξίδευα στην Πράγα κάθε άνοιξη κι έμενα εκεί μια εβδομάδα ή δέκα μέρες· σε κάθε μου επίσκεψη, συναντιόμουν με συγγραφείς, δημοσιογράφους, ιστορικούς και καθηγητές που διώκονταν από το σοβιετικής επιρροής ολοκληρωτικό καθεστώς της Τσεχοσλοβακίας.

Όσο έμενα στην Πράγα, σε κάθε μου σχεδόν μετακίνηση με ακολουθούσε ένας άντρας με πολιτικά, στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μου είχαν μπει κοριοί, το τηλέφωνό μου είχε παγιδευτεί. Ωστόσο μόλις το 1977, όταν έφευγα από ένα μουσείο όπου είχα πάει να δω μια γελοία έκθεση ζωγραφικής με έργα σοβιετικού  σοσιαλιστικού ρεαλισμού, μόλις τον έκτο χρόνο δηλαδή αφ’ ότου άρχισα να επισκέπτομαι την Πράγα, με συνέλαβαν και με κράτησαν για ένα βράδυ στην αστυνομία. Η εξέλιξη αυτή ήταν ανησυχητική και την επομένη συμμορφώθηκα με την παραίνεσή τους και εγκατέλειψα τη χώρα.

Μολονότι κράτησα επαφή δι’ αλληλογραφίας –μερικές φορές μάλιστα κωδικοποιημένης– με ορισμένους από τους διαφωνούντες συγγραφείς που είχα γνωρίσει και με τους οποίους είχα συνδεθεί φιλικά στην Πράγα, δεν κατόρθωσα να βγάλω βίζα και να ξαναγυρίσω στην Τσεχοσλοβακία παρά μόνο αφού πέρασαν δώδεκα ολόκληρα χρόνια, το 1989. Εκείνο το χρόνο οι κομμουνιστές είχαν εκδιωχθεί και η δημοκρατική κυβέρνηση του Βάτσλαβ Χάβελ είχε πάρει την εξουσία, με απολύτως νόμιμες διαδικασίες –μη διαφέροντας πολύ από τον Τζορτζ Ουάσινγκτον και την κυβέρνησή του το 1788–, μέσω της ομόφωνης ψήφου της Ομοσπονδιακής Συνέλευσης και με την ομόθυμη στήριξη του λαού.

Πολλές από τις ώρες μου στην Πράγα τις πέρασα με τον συγγραφέα Ίβαν Κλίμα και τη γυναίκα του την Ελένα, που είναι ψυχοθεραπεύτρια. Ο Ίβαν και η Ελένα μιλούσαν αγγλικά και μαζί με αρκετούς άλλους φίλους –ανάμεσά τους οι μυθιστοριογράφοι Λούντβικ Βατσούλικ και Μίλαν Κούντερα, ο ποιητής Μίροσλαβ Χόλουμπ, ο καθηγητής λογοτεχνίας Ζντένεκ Στρίμπρνι, η μεταφράστρια Ρίτα Μπουντινόβα-Μλινάροβα, η οποία αργότερα έγινε η πρώτη πρέσβειρά της κυβέρνησης Χάβελ στις ΗΠΑ, και ο συγγραφέας Κάρελ Σίντον, μετά τη βελούδινη επανάσταση κορυφαίος ραβί της Πράγας και στην πραγματικότητα ολόκληρης της Δημοκρατίας της Τσεχίας– ανέλαβαν να με εκπαιδεύσουν στην αφειδή καταπίεση και καταστολή που επιφύλασσε η  τσεχοσλοβακική κυβέρνηση στους πολίτες της.

Αυτή η εκπαίδευση συμπεριλάμβανε επισκέψεις μαζί με τον Ίβαν, σε μέρη όπου συνάδελφοί του, τους οποίους οι αρχές είχαν απογυμνώσει από τα δικαιώματά τους, εργάζονταν, όπως ο ίδιος ο Ίβαν εξ άλλου, στις χαμαλοδουλειές που είχε ορίσει για λογαριασμό τους το κακεντρεχές καθεστώς. Από τη στιγμή που διαγράφονταν από την Εταιρεία Συγγραφέων, τους απαγορευόταν να δημοσιεύουν, να διδάσκουν, να ταξιδεύουν, να οδηγούν αυτοκίνητο, ή να κερδίζουν αξιοπρεπώς το ψωμί τους, ανάλογα με την κλίση ή την ειδικότητά τους. Και σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, τα παιδιά τους, τα παιδιά όσων επέμεναν να στοχάζονται και να αντιδρούν, αποκλείονταν από την ανώτατη εκπαίδευση.

Κάποιοι απ' αυτούς, με τους οποίους συναντήθηκα και συζήτησα, πουλούσαν τσιγάρα σε προχειροστημένα περίπτερα στις γωνίες των δρόμων, άλλοι χειρίζονταν το μηχανικό κλειδί στις δημόσιες εγκαταστάσεις ύδρευσης, άλλοι περνούσαν τη μέρα τους πάνω στο ποδήλατο διανέμοντας φραντζόλες στους φούρνους, ενώ άλλοι έπλεναν παράθυρα ή σφουγγάριζαν πατώματα ως βοηθοί θυρωρών σε κάποιο μουσείο έξω από την Πράγα. Κι αυτοί οι άνθρωποι, όπως με πληροφόρησαν, ήταν η αφρόκρεμα της ιντελιγκέντσιας του έθνους.

Αυτή ήταν η κατάσταση και παραμένει ίδια στα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Κάθε μέρα φέρνει μια καινούργια οδύνη, έναν καινούργιο τρόμο, περισσότερη απελπισία, άλλη μια συρρίκνωση της ελευθερίας και της αδούλωτης σκέψης σε μια λογοκρινόμενη κοινωνία ήδη δεμένη και φιμωμένη.

Το σύνηθες τελετουργικό της υποβάθμισης: η σταδιακή απάλειψη της προσωπικής ταυτότητας, η κατάλυση του προσωπικού κύρους, η εξουδετέρωση του αισθήματος της ασφάλειας – και από την άλλη, η λαχτάρα για κάποια σταθερότητα, για γαλήνη και ηρεμία, μπροστά στην πανταχού παρούσα αβεβαιότητα. Το απρόβλεπτο ως νέος κανόνας και η διαρκής αγωνία ως επιζήμιο αποτέλεσμα.

Και ο θυμός. Το μανιασμένο παραλήρημα της σιδηροδέσμιας ύπαρξης. Η φρενίτιδα της μάταιης οργής που καταστρέφει μονάχα αυτόν που την αισθάνεται. Μαζί και τη γυναίκα και τα παιδιά του, που ρουφούν την τυραννία μαζί με τον πρωινό καφέ. Το βαρύ τίμημα του θυμού.

Ο ολοκληρωτισμός είναι μια αδίστακτη μηχανή που καταφέρει αδιάκοπα πλήγματα στον άνθρωπο, μια μηχανή που ενεργοποιεί μέσα στο κάθε τι το χειρότερο και, με τον καιρό, το κάθε τι γίνεται αβάσταχτο, πολύ βαρύ για να το αντέξεις.

Ένα διασκεδαστικό ανέκδοτο από μια σκοτεινή και διόλου διασκεδαστική εποχή, πριν κατέβω από το βήμα.

Το βράδυ της επόμενης μέρας, μετά τη γνωριμία μου με την τσέχικη αστυνομία και αφού βιαστικά (και συνετά) είχα εγκαταλείψει την Πράγα, η αστυνομία εισέβαλε στο σπίτι του Ίβαν και τον συνέλαβε και, όχι για πρώτη φορά, τον ανέκρινε επί ώρες. Μόνο που αυτή τη φορά δεν τον ταλαιπώρησαν ρωτώντας τον και ξαναρωτώντας τον για τις παράνομες ανατρεπτικές δραστηριότητες του ίδιου, της Ελένα και της ομάδας τους από ενοχλητικούς αντιφρονούντες που «διατάρασσαν την ειρήνη» του ολοκληρωτικού καθεστώτος. Αντίθετα –ευχάριστη και αναζωογονητική αλλαγή για τον Ίβαν– τον ανέκριναν σχετικά με τις ετήσιες επισκέψεις μου στην Πράγα.

Όπως μου αφηγήθηκε αργότερα σε ένα του γράμμα ο Ίβαν, μόνο μία απάντηση –μία– είχε να τους δώσει όλη εκείνη τη μακρόσυρτη νύχτα της ανάκρισης, όταν τόσο επίμονα τον ρωτούσαν γιατί εμφανιζόμουν στην πόλη κάθε άνοιξη.

«Δεν έχετε διαβάσει τα βιβλία του;» ρώτησε ο Ίβαν τους αστυνομικούς.

Όπως ήταν αναμενόμενο, απόρησαν με την ερώτηση –  σύντομα όμως ο Ίβαν τους διαφώτισε.

«Έρχεται για τα κορίτσια», είπε ο Ίβαν.

 

μετάφραση: Κατερίνα Σχινά

The Books' Journal

Το Books' Journal είναι μια απολύτως ανεξάρτητη επιθεώρηση με κείμενα παρεμβάσεων, αναλύσεις, κριτικές και ιστορίες, γραμμένα από τους κατά τεκμήριον ειδικούς. Πανεπιστημιακούς, δημοσιογράφους, συγγραφείς και επιστήμονες με αρμοδιότητα το θέμα με το οποίο καταπιάνονται.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.