Τεύχος 168

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο κόσμος ξύπνησε σε έναν πόλεμο που υποτίθεται ότι θα κρατούσε τρεις ημέρες. Η Ρωσία, σίγουρη για την ισχύ της, εισέβαλε στην Ουκρανία με στόχο να καταρρεύσει η κυβέρνηση του Κιέβου και να επιστρέψει η χώρα στον έλεγχο της Μόσχας. Τρία χρόνια αργότερα, τίποτε από αυτά δεν έχει συμβεί. Η Ουκρανία αντιστέκεται, η Δύση συσπειρώθηκε και η Ρωσία, αντί να αποδείξει τον ρόλο της ως υπερδύναμη, βυθίζεται σε στρατιωτικές απώλειες, οικονομική εξάρτηση και διεθνή απομόνωση.

Διάλεξα τρία όλα κι όλα ποιήματα, που συνιστούν μια λυρική αλληλογραφία μεταξύ ποιητών, φίλων μεταξύ τους και συγκαιρινών. Και τα τρία ποιήματα εντάσσονται, κατά κάποιον τρόπο, στη «Χαμηλή φωνή» του Μεσοπολέμου όπως την ονόμασε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Όλα έχουν στον τίτλο το όνομα του παραλήπτη ποιητή.

Θεσμική τομή και εμπέδωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών

Ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε την μεταπολίτευση και η προσπάθεια να την ορίσουμε προϋποθέτει μια συνοπτική αποτίμηση της δικτατορίας. Συνοψίζω τηλεγραφικά όσα στοιχεία έχουν αποδώσει στον δημόσιο λόγο τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας για τη δικτατορία:       

Μιχάλης Μοδινός, Η Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας. Διηγήματα, Καστανιώτη, Αθήνα 2025, 272 σελ.

Ήταν αρχές του καλοκαιριού. Κρατούσα στα χέρια μου το βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού και μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Μόλις το είχα αποκτήσει. Προσπάθησα να του κάνω κάποιες θετικές παρατηρήσεις, μου απάντησε: «διάβασέ το και θα το απολαύσεις». Δεν είχα καμία αμφιβολία. Κάθε βιβλίο του είναι μια απόλαυση, αν μη τι άλλο, περιγραφής της κοινωνικής ή γεωπολιτικής κατάστασης, του χώρου και πάνω απ’ όλα του τοπίου. Έτσι και με την Υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας, ένα βιβλίο δεκαέξι διηγημάτων^[i] με κοινή προβληματική, ύφος και συμπαντική θεώρηση και με αναφορά στις σχέσεις άντρα και γυναίκας. Μάλλον αποτελούν ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα. Το οποίο ξεκινά με τρία μότο, νομίζω εμβληματικά των απόψεων του βιβλίου.^[ii]

Οι πολιτικές απόψεις του Κωστή Παλαμά, όπως διατυπώνονται, μεταξύ άλλων απόψεων για την ποίηση και τον πολιτισμό, σε συνέντευξή του στον Φώτο Γιοφύλη, στην εφημερίδα Ελεύθερος Λόγος, 21 Ιουνίου 1923. Η συνέντευξη δόθηκε σε μια περίοδο που ο απόηχος από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ακόμη ενεργός.

Ο Θωμάς Γκόρπας υπήρξε μια από τις πιο ιδιότυπες και αντισυμβατικές φωνές της ελληνικής ποίησης του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Το έργο του, ελάχιστα συμβατό με τις επιταγές του επίσημου λογοτεχνικού κανόνα, εγγράφεται ως μια sui generis παρέμβαση στην ελληνική μεταπολεμική γραμματεία. Στο ιστορικό χρονικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε μετά τον εμφύλιο (1950-1980), μιας περιόδου κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών ανατροπών, ο Γκόρπας υψώνει μια φωνή ασυντόνιστη προς τους κυρίαρχους λογοτεχνικούς ρυθμούς: όχι επειδή αρνείται το βάρος της ιστορίας, αλλά γιατί επιλέγει να το αφηγηθεί από χαμηλά, με βλέμμα πλάγιο και επίμονα γειωμένο.

Άννα Δάρδα-Ιορδανίδου, Τρανσαλόνικα. Νουάρ Νουβέλα, Καστανιώτη, Αθήνα 2024, 128 σελ.

«Μια μοδίστρα κουβαλάει ένα κρίμα. Ένας νταλικέρης αναρωτιέται πώς ξεκινούν οι ιστορίες. Ένας νονός τιμωρεί τους υπονομευτές της εξουσίας του. Ένας καπνέμπορος ξεκινά νέες επιχειρήσεις. Μια ηθοποιός μπλέκει σε μια αγάπη. Και άλλοι που οι ζωές τους διασταυρώνονται κι αλλάζουν ρότα. Στη Θεσσαλονίκη. Μια νύχτα με ομίχλη». Μια νουάρ νουβέλα αρχίζει με τις καλύτερες προθέσεις στη Θεσσαλονίκη. Τι ρόλο θα παίξει η πόλη στην εξέλιξή της – και στις αφηγηματικές επιλογές; Και τι σημαίνει το «Σαντιλεβάντο Σαντιγιέ» του τίτλου; [ΤΒJ]

Πριν από χρόνια έστειλα στο Books’ Journal ένα σημείωμα με τίτλο «Η ιλαρά ξανάρχεται» (https://booksjournal.gr/kritikes/thetikes-epistimes/3296-i-ilara-ksanarxetai), στο οποίο εξέταζα το κοντράστ ανάμεσα στην εξάλειψη της ιλαράς στην Αμερική το 2000 και στην επανεμφάνισή της στα 2010s σε κλειστές κοινότητες (διπλωματική έκφραση για ανθρωπολογικά γκέτο) που, για διάφορους λόγους (θρησκευτικούς, ιδεολογικούς, ιδεοληπτικούς, πρακτικούς ή άλλους άγνωστους), δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Παρότι δημοσιεύθηκε εν τω μέσω αντιμαχιών για τα εμβόλια του κορωνοϊού, είχε γραφτεί πριν από την πανδημία του 2020 και πραγματευόταν εμβολιοαρνητισμό και εμβολιοσκεπτικισμό, δύο διαφορετικά φαινόμενα που δεν πρέπει να συγχέονται.

Arthur Machen, Οι τρεις απατεώνες ή οι μεταμορφώσεις, μετάφραση από τα αγγλικά και εισαγωγή: Χριστόφορος Τσαπραΐλης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2025, 316 σελ.

Οι φιλοσοφικές αναζητήσεις, η αρχαιολατρία, η φυσιολατρία, καθώς και η επιφυλακτική του στάση απέναντι στον αστικό χώρο και στον μητροπολιτικό χαρακτήρα του Λονδίνου αποτελούν σταθερά χαρακτηριστικά της γραφής ενός μυθιστοριογράφου ο οποίος έζησε βυθισμένος στη φτώχεια και τη βιοπάλη με μια έντονη τάση προς το αποξενωμένο, αδιάγνωστο περιβάλλον και προς την απόκοσμη ατμόσφαιρα.

Πάολο Τζορντάνο, Τασμανία. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα ιταλικά: Σταύρος Παπασταύρου, Πατάκη, Αθήνα 2025, 328 σελ.

«Σε περίπτωση συντέλειας, θα διάλεγα την Τασμανία. Έχει μεγάλα αποθέματα γλυκού νερού, βρίσκεται σ’ ένα κράτος δημοκρατικό και δε φιλοξενεί ζώα επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Δεν είναι και τόσο μικρή, ωστόσο δεν παύει να είναι νησί, άρα θα μπορέσει πιο εύκολα να αμυνθεί. Γιατί θα μας χρειαστεί η άμυνα, πιστέψτε με». Ο Πάολο Τζορντάνο γράφει ένα βιβλίο για το ιδεατό καταφύγιο κάθε ανθρώπου που φοβάται ότι, κάποια στιγμή, θα πρέπει να αποφύγει μια μεγάλη καταστροφή – ιδέα την οποία όλοι απωθούμε αλλά στον κόσμο που ζούμε δεν είναι απίθανη η προοπτική της. [ΤΒJ]