Ο Quino της Μαφάλντα

Γεννημένος το 1932 στη Μεντόζα της Αργεντινής, ο Quino (Κίνο), γιος ενός εμπορικού αντιπροσώπου και μιας νοικοκυράς, αγαπούσε τα κόμικς από πολύ μικρός. Του άρεσαν ο Ζαν-Ζακ Σανπέ (ο σχεδιαστής του Μικρού Νικόλα), o Έρνι Μπούσμιλερ (δημιουργός των κόμικς στριπ της Νάνσι) και ο Τσαρλς Σουλτς (ο άνθρωπος που έφτιαξε τα Peanuts, τα κόμικς στριπ με τον κόσμο του Σνούπι και του Τσάρλι Μπράουν).

Άρχισε σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μεντόζα, αλλά με το θάνατο του πατέρα του, το 1949, τις εγκατέλειψε για να δουλέψει. Μπήκε στη διαφήμιση και η πρώτη του δουλειά ήταν μια βινιέτα για ένα κατάστημα υφασμάτων, που δημοσιεύτηκε το 1950. Για περισσότερα από δέκα χρόνια έφτιαχνε διαφημιστικές εφημερίδες για τον Τύπο. Χρονιά - ορόσημο στάθηκε το 1963, οπότε και αποφάσισε μαζί με τον συνάδελφό του Μιγκέλ Μπράσκο να ξεκινήσουν μια χιουμοριστική σειρά με «κρυμμένα» διαφημιστικά μηνύματα για την σειρά ηλεκτρικών συσκευών Μάνσφιλντ. Ο Κίνο σχεδίασε ένα εξάχρονο κοριτσάκι εμπνευσμένο από τη Νάνσι του Έρνι Μπούσμιλερ (της μοιάζει εντυπωσιακά) και την Λούσι από τα Peanuts του Σουλτς. Εφόσον τα προϊόντα της Μάνσφιλντ ξεκινούσαν από “Μ”, έπρεπε και το όνομα της εξάχρονης πιτσιρίκας να ξεκινά από “Μ”. Ο Κίνο είδε κατά τύχη μια δημοφιλή στην Αργεντινή ταινία της εποχής εκείνης, DarLaCara (1962) του Χοσέ Σουάρεζ, όπου παρατήρησε ένα μωρό με το όνομα Μαφάλντα. Η ηρωίδα βρήκε όνομα, αλλά σύντομα η διαφημιστική καμπάνια εγκαταλείφθηκε από την εταιρεία. Ο Κίνο όμως διατήρησε τα δικαιώματα στον χαρακτήρα.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1964 το πρώτο επεισόδιο της Μαφάλντα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PrimeraPlana, χωρίς τα «κρυμμένα» διαφημιστικά μηνύματα. Αλλά ο Κίνο «έκρυψε» πολλά άλλα μηνύματα μέσα στα στριπ τα επόμενα χρόνια. Με μια πρώτη ανάγνωση, η Μαφάλντα είναι ένα τυπικό εξάχρονο κορίτσι, λατρεύει τα γλυκά, σιχαίνεται την σούπα, αγαπά τους Μπητλς και τον Γούντυ τον Τρυποκάρυδο, είναι ανυπόμονη, φωνακλού, γεμάτη απορίες και ερωτήματα. Ρωτά συνεχώς τους γονείς της για «βαριά» ζητήματα. Άλλες φορές είναι απλά έξαλλη με την πολιτική κατάσταση (το 1967, γίνεται πραξικόπημα στην Αργεντινή και η εφημερίδα που φιλοξενεί τη Μαφάλντα κλείνει) κι άλλοτε με τα μεγάλα ζητήματα της ανθρωπότητας, τον πόλεμο, τη φτώχεια, το εκπαιδευτικό σύστημα, τους ρόλους των φύλων...

Στην πορεία του στριπ, ο Κίνο εντάσσει και άλλα παιδιά στον κόσμο της Μαφάλντα, λέγοντας μέσω αυτών σκληρές αλήθειες για τον κόσμο και την κατάστασή του. Ο Φελίπε εντάσσεται στην πλοκή τον Ιανουάριο του 1965 και είναι ένα μικρό αγόρι με μεγάλη φαντασία που του αρέσει να διαβάζει κόμικς και να βλέπει γουέστερν. Δυο μήνες αργότερα, εμφανίζεται ο Μανωλίτο, γιος ισπανού μετανάστη, ιδιοκτήτη μπακάλικου. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους εμφανίζεται η ξανθιά Σουζανίτα, συμβατική, ευπροσάρμοστη, επιφανειακή και μανιακή κουτσομπόλα. Μοναδική της επιθυμία είναι να παντρευτεί και να μεγαλώσει πολλά παιδιά. Συχνά διαφωνεί σε πολλά με τη Μαφάλντα, εξακολουθούν εντούτοις να παραμένουν κολλητές φίλες. Τον επόμενο χρόνο κάνει το ντεμπούτο του στη σειρά ένα παιδί ιταλών μεταναστών, ο Μιγκουελίτο. Ο Μιγκουελίτο διακρίνεται για την αντισυμβατική και συχνά προβληματική συμπεριφορά του και λατρεύει τον Ντούτσε. Το 1968 η Μαφάλντα απέκτησε έναν μικρότερο αδελφό, τον Γκιγιέ. Ο Γκιγιέ –που, σε αντίθεση με την αδελφή του, αγαπά τη σούπα– έχει με τη Μαφάλντα μια χελώνα ως κατοικίδιο, που τη φωνάζουν Γραφειοκρατία. Τελευταία εισήλθε στον κόσμο του στριπ η μικροσκοπική ηρωίδα με το μεταφορικό όνομα Λιμπερτάδ (Ελευθερία). Κόρη ενός σοσιαλιστή μεταφραστή βιβλίων του Ζαν-Πωλ Σαρτρ, η Ελευθερία έχει ριζοσπαστικές ιδέες και προωθεί ενεργά μια «αριστερή» επανάσταση. Αν και συχνά συμφωνούν σε αρκετά ζητήματα με τη Μαφάλντα, η τελευταία είναι συνήθως αυτή που την προσγειώνει, ρωτώντας την πώς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν ρεαλιστικά όσα αυτή πρεσβεύει.

Ο Κίνο ήξερε ώς ένα βαθμό να αποφεύγει τη λογοκρισία σχολιάζοντας μέσω παιδιών. Σε τελική ανάλυση, βέβαια, τα συγκεκριμένα παιδιά αποτελούν αρχέτυπα συγκεκριμένων τάξεων και ιδεολογιών. Ο Φελίπε είναι ένας αδέξιος ονειροπόλος, ο Μανωλίτο αδίστακτος καπιταλιστής, η Σουζανίτα μια υποταγμένη κομφορμίστρια, ο Μιγκουελίτο ένας φασίστας και η Ελευθερία μια αναρχοκομμουνίστρια. Η Μαφάλντα είναι ιδεαλίστρια, σκεπτική και αμφισβητεί όσα της λένε οι μεγάλοι, αλλά δεν είναι και σίγουρη για τις ιδέες των συνομηλίκων της. Ανησυχεί για την κατάσταση του κόσμου νιώθοντας διαρκή απέχθεια για την σούπα που την αναγκάζει η μαμά της να φάει. Συγκρίνει τη σούπα με τον κομμουνισμό: η σούπα, λέει, είναι για τα παιδιά ό,τι και ο κομμουνισμός για τη Δημοκρατία που επιβάλλεται χωρίς τη θέληση των άλλων. Μέσα σε όλες αυτές τις μεταφορές, τις αλληγορίες και την πολιτική τοποθέτηση διαφαίνεται το πραγματικό μεγαλείο του Κίνο ως δημιουργού. Ανθρωπιστής και κατά του ολοκληρωτισμού ώς το κόκαλο. Αντικομμουνιστής και κατά του αυταρχισμού – αλλά όχι αδέξιος αντικομμουνιστής.

Ο Κίνο είχε πλήρη αντίληψη του κοινωνικού υποβάθρου ανάδυσης καθεστώτων και ιδεολογιών, αλλά και της πολιτικής γενικότερα. Επιδέξιος σχεδιαστής με καθαρή γραμμή, μπορούσε με μια βουβή σελίδα να πει τα πάντα και να σε συνταράξει με την αλήθεια των διαπιστώσεων και της ματιάς του. Άξια θαυμασμού είναι η δυνατότητά του να συμπυκνώνει τη δράση κινηματογραφικών σκηνών σε ελάχιστα καρέ. Κακός γελοιογράφος –όπως παραδέχεται και ο ίδιος– δε θέλησε ποτέ να αναφερθεί σε ονόματα πολιτικών και σε συγκεκριμένες καταστάσεις καθώς θα στερούνταν καθολικής αποδοχής το έργο του.

Ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η Μαφάλντα δεν υπέστη λογοκρισία είναι η απουσία οργανωμένου από το κράτος γραφείου λογοκρισίας. Ο Κίνο διέκοψε την έκδοση της Μαφάλντα το 1973, θεωρώντας πως είχε εξαντλήσει αυτά που ήθελε να πει και μετανάστευσε στην Ισπανία, βλέποντας διορατικά ό,τι ερχόταν στην Αργεντινή. Οι δικτάτορες προετοίμαζαν το έδαφος για την επιστροφή του Χουάν Περόν στην εξουσία το ίδιο έτος, τον οποίο μετά τον θάνατό του αντικατέστησε η γυναίκα του Ιζαμπέλα. Την Περόν ανέτρεψε το 1976 ο αδίστακτος Χόρχε Βιδέλα.

Η Μαφάλντα έγινε σύμβολο της UNICEF στην καμπάνια για τα δικαιώματα των παιδιών, ενώ είναι ο μοναδικό χαρακτήρας φαντασίας που κέρδισε τη Λεγεώνα της Τιμής, την ανώτατη διάκριση της Γαλλικής Δημοκρατίας. Πολυμεταφρασμένη, πολυδιαβασμένη, έγινε κινούμενο σχέδιο, άγαλμα σε ισπανικούς και αργεντίνικους δρόμους, έδωσε το όνομά της σε οδούς. Οι θεωρητικοί των κόμικς διαπιστώνουν με θαυμασμό τον δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο που είχε η Μαφάλντα σε σύγκριση με τον μικρό χρόνο που δημοσιευόταν σε έντυπα της Αργεντινής (δεν ολοκλήρωσε ούτε δεκαετία).

1990, Αθήνα. Ο Quino υπογράφει βιβλία του στο Φεστιβάλ Κόμικς της Βαβέλ.

Ο Κίνο, που έφυγε από τη ζωή την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2020, στη μακρά πορεία του απέσπασε δεκάδες βραβεία και διακρίσεις, επηρέασε νέους καλλιτέχνες και δεν δίστασε ποτέ να εκφράσει τις απόψεις του δημόσια, μοίραζε τα τελευταία χρόνια της ζωής του μεταξύ Μαδρίτης και Μπουένος Άιρες. Είχε παρευρεθεί το 2000 στο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς της Αθήνας που διοργάνωνε το περιοδικό Βαβέλ. Όσοι τον συνάντησαν τότε, εντυπωσιάστηκαν από την υπομονή του (παρέμενε για ατελείωτες ώρες στον εκθεσιακό χώρο για να συνομιλήσει με θαυμαστές και να υπογράψει βιβλία).