Κανένα κονκλάβιο δεν είναι προβλέψιμο. Αλλά το επερχόμενο φαίνεται να στερείται ακόμη και του στοιχειώδους· ενός κοινά αποδεκτού σεναρίου. Το 2005, ο Γερμανός καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ ξεχώριζε απ’ όλους τους άλλους υποψηφίους. Το 2013, η ανάγκη για έναν «μη Ευρωπαίο», «εκτός Ρωμαϊκής Κούριας» υποψήφιο είχε οδηγήσει την επιλογή Φραγκίσκου. Σήμερα όμως; Κανείς δεν τολμά να μιλήσει για φαβορί χωρίς ένα βλέμμα γεμάτο αμφιβολία.
Η κληρονομιά του Φραγκίσκου, ενός Πάπα που θέλησε να μετατρέψει τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε «νοσοκομείο εκστρατείας», έχει δημιουργήσει μέσα στο Κολέγιο των Καρδιναλίων ένα πολύχρωμο μωσαϊκό διαθέσεων. Υπάρχουν εκείνοι που επιθυμούν να συνεχιστεί το άνοιγμα, αλλά με περισσότερη μετριοπάθεια και λιγότερη παρορμητικότητα. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που βλέπουν στη χηρεία του Παπικού θρόνου την ευκαιρία να επιστρέψουν σ’ ένα πιο παραδοσιακό μοντέλο· ο Πάπας ως «διδάσκαλος της πίστης», όχι ως «δημιουργός εντυπώσεων».
Αλλά το πραγματικό πρόβλημα δεν έγκειται στις διαφορές. Έγκειται στο ότι κανένα μπλοκ δεν φαίνεται να εξασφαλίζει τον κρίσιμο αριθμό ψήφων. Οι καρδινάλιοι που όρισε ο Φραγκίσκος —περίπου το 70% των εκλεκτόρων— δεν συνιστούν ένα ενιαίο σώμα. Προέρχονται από διαφορετικές ηπείρους, έχουν αναφορά σε διαφορετικά κοινωνικά και ποιμαντικά πλαίσια και αρκετοί απ’ αυτούς ανήκουν σε διαφορετικές εκκλησιαστικές κουλτούρες. Σε κάθε περίπτωση δεν φαίνεται να έχουν διαμορφώσει ένα ενιαίο «κόμμα Φραγκίσκου» όπως υπήρξε κάποτε το «κόμμα Ράτσινγκερ».
Απ’ την άλλη, οι πιο παραδοσιακοί ή «συντηρητικοί» καρδινάλιοι, που θα επιθυμούσαν έναν Πάπα πιο αυστηρό σε θέματα δογματικής καθαρότητας και πιο επιφυλακτικό απέναντι σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις, είναι μειοψηφία και διαιρεμένοι. Ορισμένοι φαντασιώνονται ένα κονκλάβιο με το οποίο το Βατικανό θα καθαρθεί από κάθε καινοτομία αλλά γνωρίζουν ότι οι αριθμοί δεν τους ευνοούν.
Η συζήτηση για πιθανούς υποψηφίους έχει ήδη φουντώσει. Ονόματα όπως του Γραμματέα του Κράτους Πιέτρο Παρολίν, του Φιλιππινέζου Λουίς Αντόνιο Τάγκλε, του προέδρου της Επισκοπικής Συνέλευσης Ιταλίας Ματτέο Τζούπι ή ακόμα και του Γκανέζου Πίτερ Τάρκσον συγκεντρώνουν ψιθύρους αλλά όχι ενθουσιασμό. Κάθε υποψήφιος φέρει μαζί του, εκτός από χαρίσματα, και βαρίδια. Και κανείς δεν δείχνει ικανός να πυροδοτήσει εκείνο το φαινόμενο που στο κονκλάβιο ονομάζεται momentum· τη δυναμική γρήγορης συγκέντρωσης ψήφων γύρω από έναν υποψήφιο.
Υπάρχει επίσης και το «μυστικό ρεύμα»· εκείνοι που ελπίζουν σ’ έναν άγνωστο. Κάποιον που δεν βρίσκεται στη λίστα των papabili, αλλά θα έχει την εγγενή ικανότητα να γεφυρώνει, να καθησυχάζει και να εμπνέει, όπως έκανε ο Ιωάννης ΚΓ΄ το 1958. Έναν Πάπα που δεν θα έχει χρέη να ξεπληρώσει, ούτε «γραμμή» να συνεχίσει, αλλά θα μπορέσει να ξαναδώσει στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μια εικόνα ενότητας χωρίς να κρύβει τις πληγές της.
Οι μεγάλες προκλήσεις που θα περιμένουν τον νέο Πάπα είναι ήδη εδώ· η υποχώρηση της χριστιανικής πίστης στη Δύση, οι γεωπολιτικές ανατροπές —όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ανάδυση της Κίνας—, οι εσωτερικές εντάσεις αναφορικά με τα ζητήματα φύλου, το ρόλο των γυναικών, διάφορες πτυχές της λειτουργικής ζωής. Ένας Πάπας δεν αρκεί πλέον να ενσαρκώνει το ρόλο του «θεματοφύλακα» ή του «προφήτη»· οφείλει να είναι ταυτόχρονα και ρεαλιστής, και θεολόγος, και διαχειριστής κρίσεων.
Και για πρώτη φορά ίσως τόσο έντονα, το κονκλάβιο δεν θα εκλέξει απλώς έναν Ποντίφικα. Θα κληθεί να επιλέξει μια στρατηγική. Ή μάλλον καλύτερα, έναν άνθρωπο που θα μπορέσει να χαράξει μια στρατηγική, χωρίς να βυθιστεί στον κυκεώνα μιας Εκκλησίας σημαδεμένης από αντιφάσεις, ανασφάλειες και φόβους.
Όποιος κι αν βγει από το κονκλάβιο, ένα πράγμα είναι βέβαιο. Δεν θα είναι η επιλογή του τέλειου υποψηφίου. Θα είναι, όπως πάντα, η επιλογή εκείνου που το Άγιο Πνεύμα θα κρίνει αρκετά δυνατό ώστε να επωμιστεί την αβεβαιότητα που επιφυλάσσει το μέλλον χωρίς να λυγίσει.
Γιατί, όπως λένε παλιοί γνώστες των κονκλαβίων, «στην Καπέλα Σιξτίνα ψηφίζουν οι καρδινάλιοι, αλλά δεν αποφασίζουν μόνοι τους».
