Στήλες

Φώτης Κόντογλου, Το Αϊβαλί η πατρίδα μου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2022, 472 σελ.

 Κλίμα αναπόλησης του πολιτισμού που εξανδραποδίστηκε από τον γενέθλιο τόπο, με ακούραστες παραπομπές στην ορθόδοξη παράδοση και στη διαχρονική αυταξία του ελληνικού στοιχείου. Παρ’ όλα αυτά, ο Κόντογλου δεν θα παραγράψει ακριβώς τις δυτικές του αφετηρίες, με αναρίθμητους Ροβινσώνες της ευλογημένης Ανατολής, με Σεβάχ, με Μπαρμπαρόσες και με κουρσάρους που ανακαλούν τις αγάπες των παιδικών και των νεανικών του χρόνων.                    

Λογοτέχνες που τον γνώρισαν, συγκράτησαν στη μνήμη τους την ενδυμασία του. Το παλτό του λόγου χάριν, που το φορούσε χειμώνα καλοκαίρι και ήταν κάτι σαν σήμα κατατεθέν της όλης του εμφάνισης, λεπτομερώς περιέγραψε ο λογοτέχνης Στέφανος Στεφάνου. «Κανελί λερωμένο» το θυμόταν ο πολυγράφος Σπύρος Μελάς «που κάτω απ’ αυτό φυσούσε το πιο γνήσιο αεράκι ποιήσεως». Ο κρητικός πεζογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης πρόσεξε ότι ο Σκιαθίτης «εκράτει με το χέρι τα δύο επί του στήθους άκρα του ενδύματός του διά να το κρατή κλειστόν, διότι ίσως δεν έκλειεν όσον ήθελεν ή, το πιθανότερον, διότι του έλειπεν το κουμπί».

Όσιπ Μαντελστάμ, Το αιγυπτιακό γραμματόσημο, μετάφραση από τα ρωσικά - επίμετρο: Βιργινία Γαλανοπούλου, Οροπέδιο, Αθήνα 2016, 135 σελ.

Τη στιγμή που κάποιος παίρνει στα χέρια του ένα βιβλίο, βρίσκεται στην ίδια κατάσταση μ’ εκείνον τον άνθρωπο των παραμυθιών που σηκώνει από το έδαφος ένα άγνωστο ταπωμένο μπουκάλι. Αγνοεί τι περιέχει· ίσως να διαθέτει κάποιες ασαφείς πληροφορίες ή να κάνει εικασίες. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να το ανοίξει για ν’ αρχίσει να βγαίνει το τζίνι, το πνεύμα του μπουκαλιού ή, στην περίπτωσή μας, του βιβλίου, που κάποιος άλλος, άλλοτε, έκλεισε εκεί μέσα.

Είτε στη Σαϊγκόν είτε στα Σεπόλια, τα αγόρια των ελληνικών οικογενειών, μέχρι να καταργηθεί η προίκα, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αισθάνονταν υποχρεωμένα να συμβάλουν ώστε να διασφαλίσουν το γάμο της αδελφής τους. 

Η μετά το 1981 αλληλογραφία του Μάκη και της Αλεξάνδρας δείχνει ότι οι ελπίδες για δουλειά του Μάκη στη στεριά διαψεύστηκαν, παρά τις χαμηλές προσδοκίες τους σε σχέση με το εισόδημα. Έμεινε τέσσερα χρόνια στη στεριά αλλά χρειάστηκε να ξαναμπαρκάρει, σε κρουαζιερόπλοιο αυτή τη φορά, με μεγαλύτερες απαιτήσεις, ενώ τα πράγματα για το επάγγελμα των ασυρματιστών έγιναν δυσκολότερα, καθώς χρειάστηκε ν’ ανταποκριθούν σε νέες τεχνολογίες μαθαίνοντάς τες πάνω στη δουλειά. Έτσι αυτοί οι δύο άνθρωποι αναγκάστηκαν να ικανοποιούν την μεγάλη λαχτάρα τους για κοντινή επαφή με το ασθενές υποκατάστατο των τηλεφωνημάτων και των γραμμάτων.  

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΧΑΡΤΙΝΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

Έχετε ακόμη τον χρόνο να διαβάζετε επιστολές;

Ελπίζω πως ναι. Οι επιστολές είναι σαν να διαγράφουν μια κυκλική πορεία στη ζωή: πρώτα τις αγαπάμε, μετά τις ξεχνάμε και ύστερα τις χάνουμε, νομίζω όμως ξαναγυρίζουμε πάντα σ’ αυτές.

Στέφαν Τσβάιχ, 14 Σεπτεμβρίου 1912 ^[i]

Η «αποκατάσταση» των αδελφών του Σπύρου παραμένει εκκρεμής, παρά τις προσπάθειές του.

Πολύ γρήγορα η ενασχόληση με τον μεσοπόλεμο με οδήγησε στον πιο αυθεντικό εκπρόσωπό του, στον βιρτουόζο του χρονογραφήματος εκείνης της περιόδου, τον Παύλο Νιρβάνα. Προμηθεύτηκα εύκολα τα βιβλία του με τα επίκαιρα κείμενα και τα, εν αφθονία ευρισκόμενα στο Μοναστηράκι,  πολύτομα Άπαντά του. Διαπίστωσα όμως ότι δεν ήταν πλήρη γιατί περιλάμβαναν μόνο τα περιεχόμενα των βιβλίων του και άφηναν απ’ έξω τα χιλιάδες δημοσιεύματα στον Τύπο. Γι’ αυτό άρχισα την αναζήτηση αποκομμάτων από τις εφημερίδες μέχρι που βρήκα αυτά που είχε συλλέξει στο αρχείο του και τα ενσωμάτωνε στην ύλη των αναγνωστικών ο φιλόλογος Αλέξανδρος Σαρρής (1880-1973). Έτσι απέκτησα τη συνολική εικόνα της χρονογραφικής του δραστηριότητας.

Μετά την απόλυσή του από το στρατό, το 1923, ο Σπύρος συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να πάρει το πτυχίο του χημικού. Το 1927, τον βρίσκουμε πτυχιούχο πια να εξετάζει ερώτημα φίλου του από τη Μυτιλήνη, όπως φαίνεται από την απαντητική του επιστολή, σχετικά με την δημιουργία βιομηχανίας επεξεργασίας ρητίνης πεύκων.

Τέσσερα γράμματα, τρία από το Σινσινάτι κι ένα από το Σικάγο, στο οποίο μετακομίζει ο Βαγγέλης, είναι η συγκομιδή του 1959.

Στέφαν Τσβάιχ, Σύγχυση αισθημάτων, μετάφραση από τα γερμανικά: Δημήτρης Δημοκίδης, επιμέλεια -επίμετρο: Τατιάνα Λιάνη, Ροές, β΄ έκδοση Αθήνα 2013, 170 σελ.

Ένας φημισμένος καθηγητής, στο τέλος του ακαδημαϊκού του βίου, αποφασίζει να διηγηθεί την είσοδό του στον πνευματικό κόσμο. Ερέθισμα για την ανάδυση των αναμνήσεών του αποτελεί  ο τιμητικός τόμος που του προσφέρουν οι φοιτητές στα εξηκοστά του γενέθλια. Σ’ αυτόν, συλλέγεται και ταξινομείται όλη του η περιπέτεια της πνευματικής του δημιουργίας. Όμως λείπει το πιο ουσιαστικό: η αγαπητική σχέση των χρόνων της φοίτησής του με τον ομοφυλόφιλο καθηγητή του, η οποία τον συγκλόνισε και άλλαξε τον τρόπο που έβλεπε τον κόσμο.