Στήλες

Η περιγραφή του Στέφανου Στεφάνου είναι από τα Αθηναϊκά Νέα, 10/2/1936, η απάντηση του Ιωάννου Κονδυλάκη από το Εμπρός, 8/8/1908 και τo σχέδιo του Νίκου Νομικού. Επιλογή-Αρχείο: Γιώργος Ζεβελάκης.

Εκείνο το πρωί έριχνε χιονόνερο, έκανε κρύο κι ήταν Σάββατο. Κανονικά ο κόσμος τις αργίες κοιμάται ή έστω χουζουρεύει λίγο παραπάνω. Όχι όμως οι Μοσχοβίτες. Χιλιάδες από αυτούς, κάθε ηλικίας, συμμετέχουν σε οργανωμένες εκδρομές - ξεναγήσεις σε διάφορα ιστορικά μέρη της πρωτεύουσάς τους.

Tο 1985 η Ευρώπη ήταν ακόμη χωρισμένη στα δύο. Δύο αντίπαλα, εχθρικά στρατόπεδα, και ανάμεσά τους το αδιαπέραστο σύνορο, το Τείχος. Ήμουν τότε ένας νεαρός παθιασμένος με την Κεντρική Ευρώπη, έβλεπα τι συνέβαινε εκεί και ειδικά η απομόνωση, ο εγκλεισμός των Ανατολικοευρωπαίων, ήταν κάτι που με συγκλόνιζε. Είχα λοιπόν την “ιδέα” να ταξιδέψω σε όλες τις χώρες και να φωτογραφίσω τους ανθρώπους και από τις δύο πλευρές του Τείχους και να τους παρουσιάσω όλους μαζί σε ένα βιβλίο, σαν μια ενιαία Ευρώπη, χωρίς σύνορα και τείχη. Αφελές και μεγαλεπήβολο σχέδιο, όπως όλα τα νεανικά σχέδια.

Για το όνειρό μου ταξίδεψα επί πέντε χρόνια στις περισσότερες από τις χώρες της τότε Ευρώπης, σε 16-17 χώρες, απο την Πορτογαλια μέχρι την Πολωνία, πάντα μόνος, με ένα σαραβαλάκι -το ελληνικότατο Pony για όποιον το θυμάται- , κοιμόμουν μέσα σε αυτό, στα πάρκινγκ των αυτοκινητοδρόμων και στις ερημιές. Και η μεγάλη μου χαρά ήταν να σταματάω σε κάθε πόλη και να περπατώ με τις ώρες στούς δρόμους της παρατηρώντας τους ανθρώπους. Δεν με ενδιέφεραν τα αξιοθέατα, τα κτίρια, τα μουσεία, μόνο τα ανθρώπινα πρόσωπα έβλεπα.

Είδα όλο το Ανατολικό Μπλοκ, είδα την εξαθλίωση στη Ρουμανία, τον φόβο στα μάτια των ανθρώπων και την καταπίεση στην Ανατολική Γερμανία και την Τσεχοσλοβακία. Και μια κάπως καλύτερη ζωή στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Και ταυτόχρονα επισκεπτόμουν και τις δυτικές χώρες και φωτογράφιζα και εκεί τους ανθρώπους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Η Δύση δεν ήταν παράδεισος για μένα, έβλεπα κι εκεί τα ίδια πρόσωπα σχεδόν, μοναχικούς ανθρώπους, φτωχούς, ηλικιωμένους. Κατάλαβα πολύ γρήγορα οτι δεν έκανα φωτορεπορτάζ.

Και μια ωραία νύχτα του 1989, το Τείχος έπεσε, ξαφνικά, χωρίς να με ρωτήσει αν είχα τελειώσει το “πρότζεκτ”... Έμεινα ξαφνικά χωρίς αντικείμενο. Και το “μεγαλειώδες” σχέδιο, μια Ευρώπη χωρίς σύνορα μέσα από τη φωτογραφία, φαινόταν τώρα πιο βλακώδες παρά ποτέ... Αναρωτήθηκα τι στην ευχή έκανα τόσα χρόνια, τι νόημα είχε όλο αυτό. Αλλά ήμουν στο Βερολίνο εκείνη τη κρύα νύχτα του Νοεμβρίου και χάρηκα όπως όλοι, έζησα τις μεγαλύτερες στιγμές της ζωής μου, όλοι νοιώθαμε έτσι εκεί, ζούσαμε την Ιστορία, την Ελευθερία, η Ευρώπη άλλαζε μπροστά στα μάτια μας, ήταν μαγικά!

Όταν όμως μου πέρασε ο ενθουσιασμός, τα μάζεψα και γύρισα στην Ελλάδα, φοβερά απογοητευμένος. Ενοιωθα οτι αυτό που είχα κάνει δεν άξιζε πολλά γιατί δεν έμπαινε στα δύο μεγάλα καλούπια της φωτογραφίας. Δεν ήταν ούτε “καταγραφή”, ρεπορτάζ, ούτε “τέχνη” (ειδικά τη “φωτογραφία τέχνης” την απεχθανόμουν). Είχα κάνει κάτι πολύ προσωπικό γιατί αυτό ήμουν εγώ, δεν μπορούσα να κάνω κάτι άλλο. Δεν είχα θέση πουθενά, έτσι το βίωνα. Γι αυτό πήρα τα 24.000 αρνητικά και τα έθαψα, τα έβαλα βαθειά μέσα στην αποθήκη μου. Και μαζί με αυτά έθαψα και εκείνο το κομμάτι της ζωής μου. Έκανα οικογένεια και μια δουλειά για να συντηρήσω την οικογένειά μου, και ήμουν ευτυχισμένος με τη νέα μου ζωή, οι παλιές μέρες δεν μου έλειπαν καθόλου, δεν μιλούσα σε κανένα για αυτές, ούτε έδειξα σε κανένα ποτέ τις φωτογραφίες μου. Με τον καιρό τις ξέχασα κι εγώ ο ίδιος. Και έτσι πέρασαν 25 χρόνια.

Ώσπου τον Μάρτιο του 2014 βρήκα τα κουτιά στην αποθήκη... Σκανάρισα απο περιέργεια μερικά αρνητικά και τα ανάρτησα στο διαδικτυο. Προς μεγάλη μου κατάπληξη άρεσαν πολύ στους φίλους μου εκεί. Έμεινα κατάπληκτος, το ξαναλέω, γιατι πίστευα οτι δεν ενδιέφερε κανέναν η δουλειά μου, οτι όλο αυτό που είχα κάνει τότε ήταν μια νεανική τρέλλα και τίποτε άλλο. Με τον καιρό, αναρτώντας πολλές φωτογραφίες, αισθάνθηκα οτι τα πρόσωπα που είχα δει τότε στούς ευρωπαϊκούς δρόμους δεν έπρεπε να χαθούν μαζί με εμένα, αλλα να ζήσουν μέσα σ΄ένα βιβλίο. Έτσι γεννήθηκε το βιβλίο που κρατάτε.

Όλα αυτά, και η παλιά μου τρέλλα και η τωρινή, και οι φωτογραφίες και το βιβλίο, έγιναν από αγάπη και μόνο, αγάπη για τους Ευρωπαίους και την Ευρώπη, την οικογένειά μας.

(Πρόλογος στις Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης που κυκλοφορούν από τις 15 Δεκεμβρίου. Ένα λεύκωμα 200 σελίδων, με 95 φωτογραφίες από 16 χώρες, από όλη σχεδόν την Ευρώπη των τελευταίων χρόνων πριν από την Πτώση του Τείχους).

www.cpittas.com

Οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας στη Ρωσία είναι ένα βαθιά οδυνηρό ζήτημα. Πολλοί γνωρίζουν πολλά, λίγοι μιλούν, ακόμη λιγότεροι σχολιάζουν. Οι μόνες πληροφορίες που έχουμε είναι τα βιβλία της εκκλησιαστικής ιστορίας της Ρωσίας. Επειδή όμως τα γεγονότα στην Ανατολική Ουκρανία έχουν εξάψει τα πνεύματα, καλό είναι κανείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και επιφυλακτικός απέναντι σε πάσης φύσεως πληροφορίες, εμπιστευτικές, δημόσιες ή άλλες.

Το ελάχιστο χειμωνιάτικο φως είχε αρχίσει να χάνεται, όταν μπήκα σε ένα γεωργιανό εστιατόριο για να φάω τοπικά εδέσματα και να γευτώ το στιβαρό ορεσίβιο κόκκινο κρασί τους. Έτσι κι αλλιώς είχε λίγη ώρα ακόμη στη διάθεσή μου, μέχρι την έναρξη της παράστασης «Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα» στο Θέατρο Τέχνης «Μ. Γκόρκι» της Μόσχας. Η απόσταση δεν ήταν μεγάλη κι έτσι μπορούσα άνετα να σκοτώσω την ώρα μου, ξεφυλλίζοντας το βιβλίο με τα «ημερολόγια» του Μπουλγκάκοφ που αγόρασα.

Ο καθένας μας έχει τη δική του προσωπική μυθολογία. Ο καθένας μας ζει με φαντάσματα που φέρνουν φως στην εσωτερική του σιωπή. Φτεροκοπούμε γύρω από σκιές που φέρνουν ένα βούρκωμα στα μάτια και έναν κόμπο στο λαιμό, μα συνεχίζουμε, γιατί ξέρουμε η παγωμένη λύπη της ψυχής  και το γκρίζο του πόνου, έχουν ως σωτηρία έσχατη την ικετευτική χειρονομία της αγάπης που αφειδώλευτα προσφέρει, τελικά, η ποίηση. Μια τέτοια ψηφίδα της προσωπικής μου μυθολογίας είναι και η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, η μοναχική αυτή άγρια στιγμή της ρωσικής ποιητικής δημιουργίας, με τη θυελλώδη ζωή και το βασανιστικό τέλος. Κάθε φορά που βρίσκομαι στη Μόσχα, περνάω από το σπίτι όπου έζησε μερικά από τα πιο ευτυχισμένα μα και δύσκολα χρόνια της.

 Τον Ιανουάριο του 1802, ο τριανταπεντάχρονος τότε ιστορικός Νικολάι Καραμζίν ανέλαβε την ευθύνη έκδοσης ενός περιοδικού, το οποίο έμελλε να συμβολίζει την προσπάθεια της ρωσικής διανόησης να συνομιλήσει με την υπόλοιπη Ευρώπη ως ίσος προς ίσο, να βρουν τι τους ενώνει και να λειάνουν τις μεγάλες, έτσι κι αλλιώς, διαφορές που χωρίζουν τους δύο πολιτισμικούς αυτούς οργανισμούς: τον Ταχυδρόμο της Ευρώπης.

Όπως ο άντρας είναι αληθινός στο μεθύσι του κι η γυναίκα στον οργασμό της, έτσι και για να καταλάβεις έναν άλλο λαό, θα πρέπει να ζήσεις μαζί του στιγμές πένθους και στιγμές χαράς. Μόνο σε τέτοιες στιγμές μπορείς να κρυφοκοιτάξεις στη μύχια τρυφερότητα, αλλά και το εκτυφλωτικό, πολλές φορές, καλειδοσκόπιο των αντιθέσεων που συναποτελούν τον Άλλον, είτε πρόκειται για πρόσωπο, είτε για κοινωνία - πολιτισμό.  

Απέναντι σε ένα κλίμα νοσταλγίας κάποιας (όποιας) δεσποτείας, οι ρώσοι διανοούμενοι στέκονται όρθιοι, ατενίζοντας τα μολυβένια σύννεφα να συγκεντρώνονται και ξέρουν πως κάθε γενιά διανόησης έχει να προσφέρει το δικό της μερίδιο, τον δικό της κλήρο, στο μεγάλο γόνιμο χωράφι της ρωσικής πνευματικότητας, τον φάρο της ηθικής θυσίας και προσφοράς. Γιατί ξέρουν πολύ καλά ότι η αποστολή τους είναι να υπερασπιστούν την ιστορία και την πατρίδα τους.

Η Μόσχα και όλη η Ρωσία ετοιμάζονται για τις γιορτές. Χριστούγεννα θα κάνουν όταν εμείς γιορτάζουμε τα Φώτα. Την Πρωτοχρονιά όμως τη γιορτάζουν με όλη της την μεγαλοπρέπεια, ξεχνώντας προς στιγμή τις δυσκολίες της ζωής.