ΕΕ

Στο τέλος όλων αυτών των μετατοπίσεων –της ρωσικής αναθεωρητικής ορμής, της ουκρανικής αντοχής, της ευρωπαϊκής επανασυσπείρωσης και της ψυχρής κινεζικής αριθμητική – προκύπτει ένα καίριο ερώτημα: μπορεί η Ευρώπη να δεχθεί αναθεώρηση συνόρων διά της βίας; Η απάντηση, όσο κι αν δοκιμάζεται από την κόπωση και τις εσωτερικές αντιφάσεις, παραμένει αρνητική: «όχι».

Η καταστροφική διαπραγμάτευση ΗΠΑ και Ρωσίας στην Αλάσκα καταδεικνύει μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση των παραγόντων που καθοδηγούν την εξωτερική πολιτική της Μόσχας.

Η ανακοινωθείσα συνάντηση κορυφής μεταξύ των προέδρων της Ρωσίας και των ΗΠΑ και οι ελπίδες για κατάπαυση του πυρός στην Ανατολική Ευρώπη

Ο πρόσφατος βομβαρδισμός στις εσχατιές της ρωσικής επικράτειας, χτύπημα τόσο στρατηγικό όσο και συμβολικό, σηματοδοτεί μια νέα καμπή στον πόλεμο της Ουκρανίας. Δεν ήταν μόνο η απώλεια υποδομών και οι υλικές ζημιές που συγκλόνισαν τις ρωσικές αρχές· ήταν η συνειδητοποίηση ότι η ίδια η καρδιά της Ρωσίας δεν είναι πλέον ασφαλής. Ένα ηχηρό μήνυμα από τη Δύση και το Κίεβο, πως η Ρωσία δεν είναι πια η αδιαπέραστη και φοβιστική δύναμη που επιχειρεί να παρουσιάζει.

Αυτό το πλήγμα, πέρα από την επιχειρησιακή του σημασία, φέρει και μια άλλη βαρύτητα, αυτή του σοκ που προκάλεσε στον ρωσικό λαό, που αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο ότι ο Πούτιν δεν είναι ούτε ο αλάνθαστος ούτε ο ισχυρός πατερούλης, όπως αρέσκεται  να αυτοπαρουσιάζεται. Η εμπιστοσύνη προς το καθεστώς τραυματίζεται, όσο και αν η προπαγάνδα προσπαθεί να συντηρήσει το αφήγημα του «απόρθητου φρουρίου». Η Ρωσία μοιάζει παγιδευμένη – τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο πολιτικό της αφήγημα.

Η Ρωσία του 2025 είναι ένα κράτος-παρίας. Ένα αυταρχικό καθεστώς που έχει επενδύσει σε μυστικοπάθεια, σε έλεγχο της πληροφορίας και σε τεχνητές επιδείξεις ισχύος. Ωστόσο, όσο και αν επιχειρεί να αποκρύψει την αλήθεια, η πραγματικότητα εισχωρεί από τις ρωγμές της αυτολογοκρισίας. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδείχθηκε ακριβός: σε ανθρώπινες ζωές, σε διεθνές κύρος, σε οικονομική ισχύ.

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, λακές του Κρεμλίνου και υπερασπιστής μιας ρητορικής πυρηνικού τρόμου, ενσαρκώνει την απελπισία ενός καθεστώτος που απειλεί αντί να πείθει, που φωνάζει γιατί δεν ακούγεται. Οι απειλές δεν έχουν πλέον το βάρος που είχαν· η Δύση έχει μάθει να τις αποκωδικοποιεί ως σημάδια αδυναμίας και όχι ισχύος.

Από την έναρξη της εισβολής το 2022 ώς σήμερα, η Ρωσία πληρώνει ένα κόστος που δεν είναι ακόμη πλήρως ορατό ούτε στους ίδιους τους πολίτες της. Οι κυρώσεις έχουν πλήξει καίρια τη ρωσική οικονομία, απομονώνοντάς την από τα παγκόσμια δίκτυα. Η υποκατάσταση του δυτικού εμπορίου από κινεζικά και ινδικά εμπορεύματα δεν είναι ισοδύναμη – ούτε σε τεχνογνωσία ούτε σε πολιτική σταθερότητα.

Η Ρωσία βιώνει έναν αργό μαρασμό. Η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου, οι εσωτερικές διώξεις, η κατάρρευση της εμπιστοσύνης στις αγορές, η εξάρτηση από ελεγχόμενες αγορές ενεργειακών προϊόντων – όλα συνθέτουν ένα εφιαλτικό τοπίο. Και το πιο ανησυχητικό: το καθεστώς δεν έχει σχέδιο εξόδου.

Η Ευρώπη μαθαίνει από το σοκ

Η πιο καθοριστική αλλαγή δεν συνέβη όμως στη Ρωσία, αλλά στη Γερμανία. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης αναγκάστηκε να επαναπροσδιορίσει την ενεργειακή και στρατηγική της πολιτική. Το σοκ της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο προκάλεσε μια ιστορική στροφή: αποθήκευση, απεξάρτηση, επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ,ενίσχυση του ΝΑΤΟ και ένα κολοσσιαίο γερμανικό εξοπλιστικό πρόγραμμα.

Η Ευρώπη, με τη Γερμανία στο τιμόνι, έπαψε να βλέπει τη Ρωσία ως οικονομικό εταίρο και την αντιμετωπίζει πλέον ως γεωπολιτικό αντίπαλο. Ο ίδιος ο Πούτιν, με την επιθετικότητά του, κατάφερε το αδιανόητο: να ενώσει ένα διχασμένο δυτικό μέτωπο, να ενισχύσει τη στρατιωτική ισχύ της Ευρώπης, να επαναφέρει τις ΗΠΑ στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών ισορροπιών.

Ο Πούτιν εγκλωβίστηκε σε έναν πόλεμο που ούτε μπορεί να κερδίσει ούτε να εγκαταλείψει. Μια «ειρηνική υποχώρηση» θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας – ανυπόφορη για ένα καθεστώς που έχει θεμελιώσει την εξουσία του πάνω στη ρητορική της ισχύος. Από την άλλη, η συνέχιση του πολέμου εξαντλεί τη χώρα, τόσο υλικά όσο και ηθικά.

Η εικόνα μιας μεγάλης Ρωσίας που επιβάλλει την ισχύ της διαλύεται. Το καθεστώς βρίσκεται σε μια φάση στασιμότητας, με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών, χωρίς την υποστήριξη του λαού αλλά και χωρίς την πολυτέλεια της αλλαγής.

Μετά τον Πούτιν;

Το ερώτημα που αναδύεται έντονα είναι το εξής: τι έρχεται μετά; Η Δύση δεν επιδιώκει την κατάρρευση της Ρωσίας, αλλά ένα μετασχηματισμό που θα την εντάξει εκ νέου στο διεθνές σύστημα. Αυτό όμως προϋποθέτει το τέλος του πουτινισμού, ενός αυταρχικού μοντέλου που μοιάζει όλο και πιο παρωχημένο, όλο και πιο δυσλειτουργικό.

Ίσως, όπως έχει υποστηρίξει ο Γκάρι Κασπάροφ, η Ρωσία χρειάζεται μια ήττα – όχι στρατιωτική απαραίτητα, αλλά ηθική και πολιτική. Μια συνειδητοποίηση των ορίων της. Μόνο τότε θα υπάρξει χώρος για αλλαγή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μόνο πεδίο μάχης· είναι πεδίο κρίσης για το ίδιο το μέλλον της Ρωσίας. Ο Πούτιν θέλησε να γράψει Ιστορία – και ενδεχομένως να την υπογράψει με την πολιτική του καταδίκη. Γιατί η Ιστορία, ακόμη και στις πιο αυταρχικές κοινωνίες, τελικά μιλά. Και δεν ξεχνά.

Η προσπάθεια του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να επαναφέρει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Μόσχας και Κιέβου ήταν καταδικασμένη εξαρχής.

Συνέντευξη με τον καθηγητή Ιστορίας του Yale, Arne Westad

Η συνέντευξη που παραχώρησε στον Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη ο Φιοντόρ Λουκιάνοφ, ένας από τους εγκυρότερους αναλυτές της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στη Ρωσία, είναι απολύτως αποκαλυπτική: ο αναλυτής εξηγεί τις ρωσικές θέσεις στη σύγχρονη εποχή και αναλύει τα ρωσικά επιχειρήματα στην κρίση της Ουκρανίας, αναλύοντας παράλληλα τη θέση όλων των υπόλοιπων παικτών στη διεθνή σκακιέρα επιρροής (ΕΕ, ΗΠΑ και Κίνα). Οι εξηγήσεις του Λουκιάνοφ εξηγούν για ποιο λόγο τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως τα προσδιόριζε η Ρωσία και όχι όπως τα περιέγραφε η Δύση - και επιτρέπουν στον ψύχραιμο αναγνώστη να διαβλέψει τις βλέψεις του καθεστώτος Πούτιν. Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα.