Ο έμπειρος και ευρηματικός ραδιοφωνικός συνομιλητής Μιχάλης Μήτρας, πρωτοτυπώντας, εστίασε το παιχνίδι των ερωταπαντήσεων στο κάθε διήγημα ξεχωριστά.
–Πρώτο διήγημα «Αύγουστος 1948», δημοσιευμένο το 1960.
–Πέρασε στον Ταχυδρόμο και αναφέρεται στον Εμφύλιο. Σ’ αυτό υπάρχει εν σπέρματι Η κάθοδος των εννιά.
–Το ποτάμι Κάιστρος του 1966, αδημοσίευτο.
–Ποτάμι της Μικράς Ασίας, τόπος καταγωγής του ήρωα του διηγήματος. Σε ηλικία ωριμότητας, αναλογίζεται την περιπέτεια της ζωής του, μια εικοσαετία μετά την Κατοχή, με σχετική πίκρα, νοσταλγία και μελαγχολία.
–Τρίτο σημαδιακό, «Ο γύψος», 1970, που περιλήφθηκε στον τόμο Δεκαοκτώ Κείμενα των εκδόσεων Κέδρος.
–Την εποχή που υπήρχε αντίθεση με τη χούντα και κανένας δεν δημοσίευε, συγκροτήθηκε άτυπα η ομάδα που πραγματοποίησε την έκδοση σαν μια δήλωση αντίθεσης προς τους συνταγματάρχες. «Ο γύψος» στηρίζεται στη γνωστή τότε ρήση του Παπαδόπουλου, ότι έβαλε την Ελλάδα στον γύψο για να τη γιατρέψει. Μια κατευθείαν στα πράγματα παραβολή. Τα πρόσωπα είναι αναγνωρίσιμα: Παττακός, Παπαδόπουλος και οι συνταγματάρχες γιατροί. Αυτό μου στέρησε το διαβατήριο. Ήταν ένας τρόπος για να δοθεί από τη μια μεριά το παράλογο της καταστάσεως και η φρίκη που επικρατούσε και από την άλλη να κρατηθεί μια απόσταση από αυτά που γίνονταν τότε.
–Πώς βλέπετε να λειτουργεί σήμερα αυτό το διήγημα;
–Με κάποια συμπάθεια, ίσως να δίνει κάτι από το κλίμα της εποχής. Ήταν μια εκ πεποιθήσεως στάση και συμπεριφορά απέναντι στη δικτατορία. Δεν ξέρω αν θα το έγραφα αν έλειπαν αυτοί οι λόγοι.
–«Πιπεριές στη γλάστρα», ανέκδοτο (1971).
–Της ίδιας εποχής, ξεκινάει από τα ίδια περιστατικά, τις συλλήψεις διαφόρων ανθρώπων. Στα μαρτύρια που υφίσταντο σωματικά ή ψυχολογικά. Και βεβαίως δεν δημοσιεύτηκε τότε, ίσως επειδή ήταν πιο ενοχλητικό και μπορεί να είχε συνέπειες. Το πρόσθεσα σαν ένα δείγμα στρατευμένης αντίληψης συγγραφής διηγημάτων.
–Το 1977 στο περιοδικό Τραμ δημοσιεύεται «O Παναγιώτης».
–Θεματικά πάει πιο πίσω. Ο ήρωας έχει γυρίσει απ’ τη Μικρασία, υπήρξε αιχμάλωτος των Τούρκων και ξαφνικά τον πιάνει μια αρρώστια που δεν είναι άσχετη από αυτά που τράβηξε. Γυρεύει μια σύνταξη που δεν του δίνουν και αρχίζει, με όση αξιοπρέπεια του μένει, να επαιτεί μ’ έναν περίεργο τρόπο. Το πρόβλημα δεν ήταν να επισημανθεί μια αδικία κοινωνική αλλά να παρουσιασθεί μια ποιητική αντίληψη ενός ανθρώπου μοναχικού που κουβάλησε με αξιοπρέπεια την ατυχία του και ίσως την έλλειψη έρωτα στη ζωή του. Πολύ μικρό διήγημα, το αγαπάω ιδιαίτερα και νομίζω ότι λειτουργεί καίρια ακόμα.
–Σ’ αυτό το διήγημα συναντάμε μια από τις συγγραφικές σας εμμονές σ’ αυτό που ονομάζεται κοινός λόγος και λόγος λαϊκών ανώνυμων ανθρώπων.
–Αυτός ο κοινός λόγος είναι ένας δυνατός λόγος, που κακώς σχετίζεται με τον αγράμματο ή αμόρφωτο κόσμο, έχει τεράστια εκφραστική δύναμη. Συνεπής επίσης με τους ανθρώπους που κατά καιρούς είναι οι ήρωες διαφόρων έργων μου.
–Ακολουθεί το διήγημα με τίτλο «Εξ αγχιστείας» το 1977. Προέρχεται από την ίδια περίοδο, δημοσιευμένο στα Νέα.
–Ναι, σχετίζεται με την πρόσφατη ιστορία. Πρόκειται για το θάνατο ενός πατριού. Ένας από τους γιους που διηγείται, θυμάται τα παιδικά τους χρόνια και τον τρόπο που λειτούργησε πάνω τους η παρουσία του, τη μυθική αντιμετώπιση αυτού του κοντού ανθρώπου που ήταν γίγαντας στα μάτια τους. Βεβαίως, υπάρχουν κάποιοι νυγμοί για τον Εμφύλιο, καθώς και η σπαραχτική μορφή μιας μάνας που είναι πολύ γνωστή στα γράμματα αλλά και στην κοινωνία μας.
–Επιστρέφετε συχνά σ’ αυτή την περίοδο, κατοχή, εμφύλιος …
–Είναι πράγματα που εμένα μ’ έχουν σφραγίσει, οι παιδικές μνήμες ξεκινάνε από κει και νομίζω ότι είναι ένα καλό πλαίσιο για να ανοιχτεί κανείς και να μιλήσει για πολλά.
–Το 1982 όμως γράψατε τη «Φθινοπωρινή καταιγίδα» που έχει μείνει μέχρι τώρα ανέκδοτη.
–Tο προόριζα για τα Στοιχεία της δεκαετίας του ’60, τελικά όμως διαφοροποιήθηκαν κάπως τα πράγματα, θα ήταν λιγάκι σαν φάλτσο, γι’ αυτό ανεξαρτητοποιήθηκε. Στα προβλήματα με τον βαθύτερο ψυχισμό των ανθρώπων βεβαίως μπαίνουν και προσωπικά στοιχεία. Θα ’λεγα ότι μασκαρεμένα υπάρχουν και κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία.
–Μήπως εδώ προετοιμάζεται το πεζογράφημά σας, Μπλε βαθύ σχεδόν μαύρο;
–Ναι και όχι. Προετοιμάζεται με την έννοια ότι ήδη εγώ χρησιμοποίησα σαν μάσκα μια γυναίκα. Μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, είναι η «Φθινοπωρινή καταιγίδα» με τη μορφή επιστολής. Μιλάει γυναίκα, είναι η ψυχολογία της γυναίκας. Μ’ αυτήν την έννοια ήταν, κατά κάποιον τρόπο, είδος προετοιμασίας. Μ’ ενδιέφερε να μπορέσω να διεισδύσω σε μικρές εκφραστικές ιδιότητες που έχει o λόγος ο οποίος εκφέρεται από γυναικεία χείλη. Υπ’ αυτή την έννοια, ναι.
–Το 1984 επίσης ένα κείμενο ανέκδοτο με τίτλο «Πήτερ και Πατ».
–Σ’ ένα ταξίδι στην Αυστραλία συνάντησα δύο Έλληνες που τους ήξερα, τον Παναγιώτη και τον Τάκη (Πήτερ και Πατ). Εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο που ζούσαν την ξενιτειά, ο σπαραγμός μέσα από τον οποίο είχαν περάσει, ταπεινώσεις, χίλιες δυο δυσκολίες. Τα αυτοβιογραφικά λειτουργούν σαν μια μικρή βάση, σαν εφαλτήρια, δεν είναι αυτά που μ’ ενδιαφέρουν κυρίως.
–Το ένατο διήγημα της συλλογής στο περιοδικό Η λέξη (1988): «Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν».
–Αναφέρεται στον Άγιο Ραφαήλ της Λέσβου και ξεκίνησε από κάποια είδηση που βρήκα στις εφημερίδες. Αυτή η ιστορία μου έκανε πολύ εντύπωση και αποφάσισα να την αντιμετωπίσω σαν χρονικό.
–Και προχωρούμε στο επόμενο διήγημα, τη «Νέκυια», που έχει δημοσιευτεί στον συλλογικό τόμο Παρά δήμον ονείρων (1991) των εκδόσεων Καστανιώτη. Α, είναι ένα όνειρο εδώ.
–Ναι, είναι ένα περίπου όνειρο, ένας εφιάλτης. Ήταν λίγο προφητικός αυτός ο εφιάλτης. Το δυστύχημα που αναφέρεται έγινε. Ο Τ. Σ. ήταν ο Τάκης Σινόπουλος, πεθαμένος τότε, ο άλλος ήταν ο Γιώργος Ιωάννου ή κάποιος άλλος που είχε επίσης πεθάνει.
–Στο διήγημα «Τριαντάφυλλα για τη Μαρία Α», που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Εντευκτήριο;
–Μ’ ενδιέφερε ν’ αποκολληθεί από τον πυρήνα της δράσης που ήταν μια σφαγή σ’ ένα κέντρο, προφανής αναφορά στους αδελφούς Κοεμτζή.
Σημείωση: Η συνέντευξη του Θανάση Βαλτινού δόθηκε στον Μιχάλη Μήτρα στη σειρά του Τρίτου Προγράμματος «Γραφές και Αναγνώσεις» (12/3/1993). Στη σελίδα χώρεσε το μεγαλύτερο μέρος της.
