Το περίεργο είναι ότι κάθε φορά που ξεσπά μία επιδημία τη θεωρούμε πρωτόφαντη, σε αντίθεση μ’ αυτό που γράφει η ιστορία τους. Φυσικά κάθε επιδημία έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Να θυμίσω: MERS, SARS, Έμπολα, Ιλαρά, Πυρετός Δυτικού Νείλου, Γρίπη των Χοίρων, Γρίπη των Πουλερικών και παλιότερα Ασιατική Γρίπη, Πολιομυελίτδα κ.λπ. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να προσπερνούμε γρήγορα τα κακά και τα οδυνηρά και να επιστρέφουμε στην ασφάλεια της καθημερινής ομοιόστασης. Καλό είναι αυτό. Μαζί μ’ αυτά, όμως, ξεχνούμε κι εκείνους που κατά τη διάρκεια του κακού θαυμάζουμε και ονομάζουμε ήρωες και ευεργέτες της ανθρωπότητας. Κάποιοι προσπαθούν να μας τους θυμίσουν και να αποδώσουν σ’ αυτούς και πάλι τα εύσημα γράφοντας άρθρα ή δοκίμια, θα έλεγα με μικρή επιτυχία στο ευρύ κοινό.Το πολύ να μείνουν στη συλλογική μνήμη κάποιοι που συνέδεσαν το όνομά τους με ένα εμβόλιο, το οποίο είναι ακόμη σε χρήση. Όχι απαραίτητα αυτοί που το βρήκαν, μπορεί αυτοί που το βελτίωσαν.
Το πρώτο εμβόλιο που βρέθηκε αφορούσε την ευλογιά, γνωστή από το 10000 π.Χ. νόσο, που συνόδευσε την ιστορία της ανθρωπότητας έως πρόσφατα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι η ευλογιά τελείωσε μόλις το 1980, ενώ
κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα υπολογίζεται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 υπολογίζεται ότι εμφανίζονταν περίπου 50 εκατομμύρια περιστατικά κάθε χρόνο παγκοσμίως. Το 1967, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείαςυπολόγιζε ότι εκείνη τη χρονιά 15 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από την ασθένεια και 2 εκατομμύρια πέθαναν.[i]
Προμετωπίδα στο άρθρο του Ιάκωβου Πυλαρινού, πρωτοπόρου στην έρευνα του εμβολίου της ευλογιάς.
Στη διεθνή κυρίαρχη βιβλιογραφία, το παλιότερο εμβόλιο ευλογιάς θεωρείται ότι το κατασκεύασε o Edward Jenner το 1796. Αυτό ήταν σημαντικό, όχι μόνο επειδή κατανίκησε μια πολύ σοβαρή ασθένεια αλλά και επειδή άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο στην άμυνα της ανθρωπότητας, αυτό των εμβολίων. Όμως, σύμφωνα με τον Χρυσόστομο Φουντούλη, ο οποίος για να αποδείξει την άποψή του έγραψε ένα τεκμηριωμένο και καλαίσθητο βιβλίο, δυο έλληνες γιατροί προηγήθηκαν πολλές δεκαετίες στην ιδέα του εμβολιασμού για την καταπολέμηση της νόσου και έφτιαξαν το πρώτο εμβόλιο, το οποίο ο Edward Jenner απλώς τελειοποίησε. Οι γιατροί αυτοί ήταν οι παντελώς άγνωστοι Εμμανουήλ Τιμόνης εκ Χίου και Ιάκωβος Πυλαρινός εκ Κεφαλληνίας.[ii]
Η ειδησεογραφική αποτύπωση του θανάτου της Ελίζαμπεθ Κέννυ, στην εφημερίδα Ελευθερία, που συνέβαλε στην καταπολέμηση της πολυομελίτιδας.
Αλλά και στην πολύ πιο πρόσφατη επιδημία της τρομερής πολιομυελίτιδας ξεχάστηκαν σημαντικοί άνθρωποι που η δράση τους ήταν ορόσημο στην προσπάθεια κατανίκησης της νόσου, Η αυτοδίδακτη αυστραλέζα αδελφή Elisabeth Kenny προσπάθησε να βοηθήσει την ανιψιά της που είχε μείνει παράλυτη από πολιομυελίτιδα. Έπειτα από δεκαοκτάμηνη θεραπεία από την Kenny, το κορίτσι μπόρεσε και περπάτησε. Τότε η Kenny αφιερώθηκε σ’ αυτό και δημιούργησε μια επιτυχή μέθοδο αποκατάστασης των ασθενών. Απέκτησε τεράστια φήμη και στον αγγλόφωνο κόσμο αναπτύχθηκαν από το 1935 ώς το 1955 νοσοκομεία και κλινικές Kenny για την αποκατάσταση των ασθενών της πολιομυελίτιδας. Σήμερα η Kenny, που πριν εβδομήντα χρόνια θεωρούνταν ότι έσωσε την ανθρωπότητα,[iii] έχει παντελώς ξεχαστεί.
O Τζόνας Σαλκ, ουσιαστικά ο εφευρέτης του εμβολίου της πολυομυελίτιδας.
Αλλά και το όνομα του εφευρέτη, το 1955, του εμβολίου της πολιομυελίτιδας, Jonas Salk, έχει κρυφτεί – κι ας μη δέχτηκε να πατεντάρει, με τα αντίστοιχα οικονομικά οφέλη, την ανακάλυψή του, λέγοντας αυτό: «δεν γίνεται, είναι σαν να πατεντάρεις τον ήλιο». Η εφεύρεσή του έμεινε στη δημόσια χρήση, πράγμα που επέτρεψε να παραχθεί το εμβόλιο μαζικά, να φθάσει παντού και να σώσει ζωές. Το όνομά του καλύφθηκε απ’ το όνομα ενός άλλου ερευνητή, του AlbertSabin, ο οποίος έδωσε όνομα στο εμβόλιο το επώνυμό του. Αλλά το μόνο πλεονέκτημα του δικού του φαρμάκου ήταν η στοματική χορήγηση.
Άραγε, πότε θα ξεχαστεί το όνομα του Σωτήρη Τσιόδρα, ο οποίος σχεδίασε, πρότεινε και επιτήρησε μια τόσο επιτυχή στρατηγική άμυνας στον κορωνοϊό SARS-COV 2; Μάλλον με την οριστική νίκη του ιού.
Αν, και, όπως λέει ένας φίλος, μόνο ένας να σε θυμάται και να μνημονεύει το έργο σου μετά από πολλές δεκαετίες είναι αρκετό.
[i]Νίκος Περσιάνης, Παιδίατρος, «Ιστορία των εμβολίων» στο: https://www.paidiatros.com/ygeia/paediatricians/paediatric-issues/history-vaccines
[ii] Στο βιβλίο του Χρυσόστομου Φουντούλη, Η ευλογιά του άνθρώπου και ο “Ευλογιάσμος” των Εμμανουήλ Τιμόνη και Ιάκωβου Πυλαρινού, δημοσιεύεται η επιστολή του πρώτου με προέλευση και ημερομηνία: Κωνσταντινούπολη, Δεκέμβριος 1713 και με τίτλο «Μια περιγραφή της ιστορίας της μετάδοσης της ευλογιάς μέσω εντομής ή ενοφθαλμισμού, όπως εφαρμόστηκε για κάποιο διάστημα στην Κωνσταντινούπολη». και το άρθρο του δεύτερου με τίτλο “Nova et tuta Variolas Excitandi per Transplantationem Methodus. Nuper inventa & in usum tracta: Qua rite perasta, immunia, in posterum praeservantum ad hujusmodi contagio Corpora”, ήτοι: «Νέα και ασφαλής μέθοδος της ευλογιάς διά μετεμφυτεύσεως, νεωστί εφευρεθείσα και εις χρήσιν αχθείσα ήτις ορθώς του λοιπού τα σώματα φυλάσσει απρόσβλητα από τοιαύτης μολύνσεως». Αναφορά στο περιοδικό Philosophical Transactions, vol. XXIX, London 1714-1716, No 339, σ. 393-399.
[iii]Εφημερίδα Ελευθερία, 9/9/1951, «Πεθαίνει εκείνη που έσωσε χιλιάδες ζωές». Απόκομμα αρχείου Γιώργου Ζεβελάκη.
