web only

Η Ελλάδα στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου (1946-49) βρισκόταν σε άθλια κατάσταση και ο ελληνικός λαός υπέφερε.  Αυτό είναι αδιαμφισβήτητο.  Στη διάρκεια της Κατοχής, ο γερμανικός στρατός έκαψε και εξαφάνισε 1.100 χωριά σε όλη τη χώρα σε αντίποινα για επιθέσεις ανταρτών εναντίον των κατακτητών.  Μέχρι το τέλος της Κατοχής, το 18% των Ελλήνων ήταν άστεγοι – κάτι που συνέβη για πρώτη φορά στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος.  Το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών της χώρας είχε καταστραφεί, είτε στη διάρκεια της εισβολής ή κατά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων το 1944.

Ο αντισημιτισμός δεν πέθανε με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν θάφτηκε στα ερείπια των στρατοπέδων συγκέντρωσης ούτε εξατμίστηκε με την απελευθέρωση του Άουσβιτς. Αντιθέτως: όπως κάθε ιδεολογική κατασκευή μίσους με ιστορικό βάθος, βρήκε νέες γλώσσες, νέα σχήματα, νέες συγκυρίες για να επιβιώσει. Ο σύγχρονος αντισημιτισμός δεν εκφράζεται πια με τη γλώσσα των φυλετικών θεωριών. Δεν φοράει πάντα τη σβάστικα. Φοράει άλλοτε την προβιά του αντιιμπεριαλισμού, άλλοτε της αντιπαγκοσμιοποίησης, άλλοτε της κριτικής σκέψης. Είναι πιο πονηρός. Πιο ελαστικός. Και γι’ αυτό, πιο ανθεκτικός.

Στην Ελλάδα, η ελευθερία του λόγου δεν απειλείται από το κράτος. Απειλείται από το 6%. Από εκείνο το μικρό κομμάτι του πολιτικού φάσματος που, ενώ δεν καταφέρνει να συγκινήσει παρά ελάχιστους ψηφοφόρους, ελέγχει με αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα τα πάντα: από τα πανεπιστήμια και τα σωματεία έως τις καλλιτεχνικές διοργανώσεις, την κρατική τηλεόραση, ακόμη και τις ενώσεις συντακτών. Το πρόβλημα δεν είναι το μέγεθός του. Είναι η επιβολή του.

Επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών εξελέγη ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος στις 19 Ιουνίου 2025. Μεταξύ άλλων, κατά τη σχετική ανακοίνωση, επειδή «είναι ταυτόχρονα “στωικός” και “επικούρειος”, αμφιβάλλει φρόνιμα, ακόμη και για τις αμφιβολίες του, και στην έντιμη μετριοπάθειά του δεν διεκδικεί τίποτε περισσότερο από το να έχει σηκώσει λίγο μιαν άκρη της ζωής του και της ζωής μας για να δει και να δούμε, όσο μπορεί και όσο μπορούμε, ένα κομμάτι αλήθειας».

Η υπενθύμιση του βάθους της εμπλοκής της σημερινής προέδρου της Πλεύσης Ελευθερίας με κατηγορηθέντα και καταδικασθέντα για υπόθεση τεσσάρων βιαστών, η κατεδάφιση δηλαδή της Ζωής Κωνσταντοπούλου από τον υπουργό Δικαιοσύνης, Γιώργο Φλωρίδη, στη Βουλή, το βράδυ της 18ης Ιουνίου, δεν είναι κάτι άγνωστο – παρότι η συγκεκριμένη πολιτικός θα ήθελε να ξεχαστεί. Ούτε είναι άγνωστες οι αναφορές στις μεθοδεύσεις της από στελέχη του φεμινιστικού κινήματος, μάλιστα με άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην Αυγή, την κομματική εφημερίδα του ΣΥΡΙΖΑ. Το Βοοks’ Journal, με εκτενές δημοσίευμα του τότε συνεργάτη του, Παναγιώτη Δημητρά, είχε δημοσιεύσει ένα απάνθισμα από τα πιο ενδιαφέροντα δημοσιεύματα της εποχής. Η χρησιμότητά τους είναι εύλογη και η αναπαραγωγή τους απαραίτητη.

Μια συνοπτική αποτίμηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα

Δεν είμαι με το Ισραήλ επειδή ποτέ δεν υπήρξε κυρίαρχο κράτος με το όνομα Παλαιστίνη εκεί που είναι σήμερα το κράτος του Ισραήλ.

Διάβασα αρκετούς λίβελλους κατά του Συμβουλίου της Επικρατείας από νομομαθείς με ακαδημαϊκές περγαμηνές σε σχέση με την απόφασή του για συνταγματικότητα του νόμου που δίνει την δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ. Απ’ ό,τι κατάλαβα, οι νομομαθείς καταλογίζουν στο ανώτατο δικαστήριο αυθαίρετη ερμηνεία και έλλειμμα νομικού ερείσματος της απόφασής του.

Έχοντας επίγνωση ότι δεν έχω βαθιές νομικές γνώσεις, όμως με βάση ότι κάτι σκαμπάζω από πολιτική φιλοσοφία, θα ήθελα να σημειώσω τα εξής από τη σκοπιά ενός κριτικού παρατηρητή – αυτή είναι στο κάτω κάτω της γραφής και η δουλειά μου:

α) Οι παράγραφοι 5 και 8 του άρθρου 16 του συντάγματος της Ελλάδος αντιφάσκουν ως προς την παράγραφο 1 του ιδίου άρθρου και θέτουν αυθαίρετους περιορισμούς στην ελεύθερη άσκηση του δικαιώματος που κατοχυρώνεται σε αυτήν: Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες, η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους.

Ως αυθαίρετοι περιορισμοί της ελεύθερης άσκησης ενός δικαιώματος αντιφάσκουν κατά τη γνώμη μου και ως προς το άρθρο 2§1: Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.

β) Το ότι διατάξεις ενός συντάγματος αναιρούνται ή παρακάμπτονται από διατάξεις ενός ιεραρχικά ανώτερου καταστατικού χάρτη, π.χ. ενός ομοσπονδιακού συντάγματος, ή από διατάξεις που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις ή από διεθνείς κανόνες που με τη σειρά τους απορρέουν από τη μεταφορά αρμοδιοτήτων σε υπερεθνικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ είναι μέρος του διεθνούς δικαίου, είναι κατοχυρωμένο στο σύνταγμα της Ελλάδος (άρθρο 28) και αποτελεί τη βάση της διεθνούς συνεργασίας και, στην περίπτωση της ΕΕ, της ευρωπαϊκής σύγκλισης σε έναν ενιαίο χώρο δικαίου και οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

γ) Η αναθεώρηση του άρθρου 16 θα επιφέρει την αρμονία ανάμεσα στο σύνταγμα της Ελλάδος και το νομικό πλαίσιο της ΕΕ, αλλά δεν αποτελεί προϋπόθεση για τη θέσπιση ενός νόμου που είναι από μόνος του συμβατός με αυτό το πλαίσιο. Με άλλα λόγια, δεν υφίσταται καμία «μεθοδική τάξη» ανάμεσα στην αναθεώρηση του άρθρου 16 και τη συνταγματικότητα της ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ υπό τις συνθήκες που ορίζει ο νόμος και επιβεβαιώνει η απόφαση του ΣτΕ.

δ) Αυτό δεν σημαίνει ότι το σύνταγμα καθίσταται περιττό (το διάβασα κι αυτό). Το σύνταγμα περιέχει πολλές διατάξεις που καθορίζουν τη φύση της Ελληνικής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους, ως προσώπου του διεθνούς δικαίου και ως μέλους της ΕΕ, οι οποίες δεν μπορούν να αντικατασταθούν από υπερεθνικές διατάξεις ούτε να μεταφερθούν σε υπερεθνικούς οργανισμούς.

ε) Η επιμονή στην τυπολατρική εφαρμογή του συντάγματος μέχρι την αναθεώρησή του από τη Βουλή είναι απλά ένα ακόμα δείγμα του φαινομένου ότι στην Ελλάδα το συνταγματικό πλαίσιο και ο νόμος εν γένει χρησιμοποιούνται κυρίως ως όπλα, τόσο σε πολιτικές όσο και σε ιδιωτικές αντιπαραθέσεις, και όχι ως μέσα ορθολογικής και πραγματιστικής οργάνωσης του κράτους και της κοινωνίας.

Πριν από μερικά χρόνια, ο Λεωνίδας Κακάρογλου μου ζήτησε ένα κείμενο για τον κινηματογραφόφιλο εαυτό του για να το συμπεριλάβει ως κατάθεση γι' αυτόν φίλου του στο βιβλίο του Χρόνος διάφανος (Ραδάμανθυς, Χανιά 2021), που περιείχε τις αναμνήσεις του από τη βαθιά σχέση του με τον κινηματογράφο και κάποιους ανθρώπους του κόσμου του. Έγραψα το κείμενο που ακολουθεί, με τίτλο αυτό που του είχε κάνει εντύπωση στην ταινία Κατάσταση εμφυλίου πολέμου του Φόλκερ Σλέντορφ: ότι κάποιος ζητούσε σε ένα μπαρ βότκα με κοκακόλα. Οι αναφορές μου στον τιμώμενο ήταν σε ενεστώτα χρόνο. Αναδημοσιεύω εκείνο το κείμενο ως αποχαιρετισμό, όπως πρωτοδημοσιεύτηκε, αναφερόμενος σε εκείνον σε ενεστώτα χρόνο, επειδή δεν θέλω να συμβιβαστώ με την ιδέα ότι ο Λεωνίδας Κακάρογλου δεν είναι πια μαζί μας. 

Ο Λεωνίδας Κακάρογλου, που πέθανε ξαφνικά στις 15 Ιουνίου 2025 στα Χανιά σε ηλικία 73 χρόνων, ήταν πολιτικός μηχανικός που διέπρεψε ως ποιητής και συγγραφέας αλλά και ως μια δρώσα προσωπικότητα της τοπικής κοινωνίας των Χανίων, σε θέματα του πολιτισμού και, ιδίως, του κινηματογράφου.