Η Άννε Βέμπερ είναι φιλόλογος, μεταφράστρια και συγγραφέας, γεννημένη το 1964 στο Όφενμπαχ της Γερμανίας. Το 1983 πήγε για σπουδές στο Παρίσι, το οποίο μετατράπηκε σε δεύτερη πατρίδα της. Τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, με το Γερμανικό Βραβείο Λογοτεχνίας για Το άσμα της Αννέτ, το 2020, και με το Βραβείο Μετάφρασης της Διεθνούς έκθεσης Βιβλίου της Λειψίας, το 2022. Η μετάφραση του Άσματος της Αννέτ μάς δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασι τη σημασία και την πρωτοτυπία ενός βιβλίου που βασίζεται σε συνομιλίες με την κατ’ επανάληψη αντιστασιακή και ανυπότακτη Αννέτ Μπομανουάρ, αντλεί υλικό από τις προφορικές αφηγήσεις και από τα απομνημονεύματα της ίδιας και στηρίζεται σε μια καλοχτισμένη έμμετρη αφήγηση.
Η μετάφραση του Κώστα Κοσμά αποτελεί αποφασιστικό στοιχείο για την υποδοχή του έργου της Βέμπερ στα ελληνικά. Για τα φιλολογικά της έμμετρης αφήγησης, αρκεί να δούμε το μεταφραστικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου. Για την επιλογή της έμμετρης φόρμας, εκείνο που καταλαβαίνουμε είναι πως η Βέμπερ την επέλεξε επειδή τη βοηθάει να συμπυκνώσει, σε μια σχετικά μικρή έκταση, τρία ζητούμενα: την ελεύθερη, συνειρμική ακολουθία αντί για μια χρονικά αλυσοδεμένη νόρμα· την αποσπασματική και οιονεί προφορική σύνθεση, που θέλει να μείνει σε μερικά μόνο κρίσιμα γεγονότα αντί να εξαπλωθεί σε μια μυθοπλαστική βιογραφία αδιατάρακτης γραμμής και συνέχειας· και τον υποβλητικά αφαιρετικό τόνο μιας εκ των προτέρων ελλειπτικής προσέγγισης αντί για το εύρος μιας επιφάνειας εξαντλητικής πνοής. Από αυτά εύκολα συνάγεται, νομίζω, και το βάρος της μετάφρασης του Κοσμά, που μας βάζει αμέσως στο κλίμα το οποίο φιλοτεχνούν τα προειρημένα ζητούμενα. Ένα κείμενο που μας καλεί να το διαβάσουμε, και να το απολαύσουμε, ξανά και ξανά, αν θέλουμε να εννοήσουμε εις βάθος τις συγγραφικές αναζητήσεις, αλλά και τις ολοφάνερες λογοτεχνικές αρετές της Βέμπερ.
Δίκαιη των Εθνών
Ποια ακριβώς, όμως, είναι η Αννέτ Μπομανουάρ (1923-2022), που γίνεται το κεντρικό πρόσωπο και η συναρπαστική έμμετρη πρωταγωνίστρια της Βέμπερ; Κόρη μιας φτωχής οικογένειας από τη Βρετάνη και μέλος της γαλλικής αντίστασης και του Κομμουνιστικού Κόμματος, η Αννέτ έσωσε τη ζωή δύο εβραιόπουλων στην κατεχόμενη από τους ναζί Γαλλία, παραβαίνοντας τους κομματικούς κανόνες, που αποθάρρυναν τα σπάταλα ρίσκα. Μετά τον πόλεμο, η Μπομανουάρ έγινε γιατρός και παντρεύτηκε στη Μασσαλία, αλλά έσπευσε να εγκαταλείψει την τακτοποιημένη ζωή της για να αφιερωθεί σε μιαν άλλη αντίσταση, την αλγερινή. Το αποτέλεσμα ήταν να καταδικαστεί σε δέκα χρόνια φυλακή και να δραπετεύσει στην Τυνησία, καταλήγοντας αργότερα στην ανεξάρτητη Αλγερία, όπου χρημάτισε μέλος της κυβέρνησης και έπεσε σε δυσμένεια από τη στρατιωτική δικτατορία. Δραπέτευσε εκ νέου και κατέφυγε στην Ελβετία, για να κηρυχθεί «δίκαιη των εθνών» από το μουσείο του Ολοκαυτώματος Γιαντ Βασέμ στην Ιερουσαλήμ και να αναγνωριστεί ως απτό παράδειγμα σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η Βέμπερ αναδεικνύει μέσα από τους στίχους της μια γυναικεία φιγούρα η οποία ταυτίζεται σε όλο το φάσμα του μακραίωνου βίου της με την αντίσταση και την πολιτική ανυπακοή (η τελευταία υπό την έννοια της αδιαπραγμάτευτης προσωπικής ανεξαρτησίας). Η Αννέτ πρώτα θα σώσει Εβραίους από βέβαιο θάνατο και κατόπιν θα αρχίσει να αμφιβάλλει για την αξιοπιστία των διώξεων των γάλλων δωσιλόγων – ποιος, με ποια κριτήρια και σε ποια βάση αποφασίζει για το τι εστί δωσίλογος σε μια χώρα που, μολονότι βγαίνει καθημαγμένη από τον πόλεμο, βιάζεται να ξεχάσει πόσο υπέφεραν οι πολίτες από τα συνειδησιακά βάσανα τα οποία φορτώθηκαν; Η Αννέτ θα διασχίσει όλη τη χώρα για να βρεθεί στη Μασσαλία, αντικρίζοντας (εκείνη, η γεννημένη στις ακτές του Ατλαντικού και στην υγρή Βρετάνη) πρώτη φορά τη φωτεινή Μεσόγειο. Εκεί και θα παντρευτεί τον κομμουνιστή γιατρό Ζο-Ζοζέφ Ροζέ, αποκτώντας σύντομα παιδιά μαζί του και συνεχίζοντας σε έναν καινούργιο δρόμο.
Οι αγώνες για την Αλγερία
Το 1954 η Αννέτ συντάσσεται με το Κίνημα Ανεξαρτησίας της Αλγερίας (FLN). Οι Γάλλοι τής ρίχνουν δέκα χρόνια φυλακή, παύει να βλέπει τους δικούς της και αναζητεί καταφύγιο στην Τυνησία, μακριά από τη Γαλλία, η οποία πάντως θα παραχωρήσει ανεξαρτησία στην Αλγερία. Η Αννέτ θα λάβει μέρος στην κυβέρνηση του Αχμέντ Μπεν Μπελά, ωστόσο το ανυπότακτο πνεύμα της θα αντισταθεί για μια ακόμα φορά. Η αλγερινή ανεξαρτησία έχει εξελιχθεί τώρα σε ένα στρατιωτικό, μονοκομματικό και αυταρχικό καθεστώς και η Αννέτ θα φύγει για την Ελβετία, προσπαθώντας να αποκαταστήσει την τραυματισμένη σχέση με τα παιδιά της.
Στο μεταξύ, η Βέμπερ προλαβαίνει να προβάλει τις εικόνες της Αλγερίας μετά από όσα έγραψε ο Αλμπέρ Καμύ για την πατρίδα του – ένας τόπος αχανής και άγνωστος, όμηρος τόσο της ισλαμικής θρησκοληψίας όσο και των συμφερόντων της κοσμικής εξουσίας. Η ζωντανή διάψευση κάθε δημοκρατικού και αντιστασιακού φρονήματος, όπως ήταν το φρόνημα της Αννέτ σε όλη τη διάρκεια της ζωής της. Φρόνημα που έχει βρει στους στίχους της Βέμπερ την πιο φιλόξενη και ευτυχή θέση.
