Τον Ιανουάριο του 2017 κυκλοφόρησαν δύο βιβλία, αμφότερα γραμμένα από δύο γάλλους δημόσιους διανοουμένους, κοινό χαρακτηριστικό της δημόσιας εικόνας των οποίων είναι η διατράνωση της καθολικής πίστης. Ο Erwan Le Morhedec, γνωστός με το ψευδώνυμο koztoujours, δικηγόρος στο επάγγελμα και κεντρική φιγούρα της cathosphère –όπως είναι γνωστή στη γαλλική δημοσιογραφική ιδιόλεκτο η μερίδα των ιστοτόπων και κοινωνικών δικτύων που πρόσκεινται στην καθολική εκκλησία–, στο βιβλίο του Identitaire: Le mauvais génie du christianisme καταφέρεται με δριμύτητα ενάντια σε μία αντίληψη για τον καθολικισμό ως συνιστώσας της γαλλικής εθνικής ταυτότητας και τη μετατροπή του σε πιστοποιητικό «γνήσιας γαλλικότητας», που έχει στόχο να ξεχωρίσει τους πραγματικούς Γάλλους από όσους κατοίκους της Γαλλίας προέρχονται από τα πρόσφατα και λιγότερο πρόσφατα μεταναστευτικά κύματα. Το κεντρικό μήνυμα του βιβλίου είναι ότι το να κατανοηθεί ο καθολικισμός ως κιβωτός της εθνικής ταυτότητας και κριτήριο διάκρισης των πολιτών σε «γνήσιους» και «β' κατηγορίας» συνιστά εγκατάλειψη της οικουμενικότητας του χριστιανικού ευαγγελίου. Στον αντίποδα αυτής της λογικής, ο Laurent Dandrieu, αρχισυντάκτης για τα πολιτιστικά θέματα στο υπερσυντηρητικό εβδομαδιαίο πολιτικό περιοδικό Valeurs actuelles, στο βιβλίο του με τον εύγλωττο τίτλο Eglise et immigration: Le grand malaise- le pape et le suicide de la civilisation européenne, διατείνεται πως η γραμμή της άνευ όρων αποδοχής των προσφύγων και μεταναστών που έχει επιλέξει ο πάπας Φραγκίσκος συνιστά προδοσία του ευρωπαϊκού χριστιανικού πολιτισμού και οδηγεί τη χριστιανοσύνη σε αυτοκτονία απέναντι στην επιθετικότητα των μεταναστευτικών κυμάτων από τις ισλαμικές χώρες. Αμφότεροι οι συγγραφείς θεωρούν πως μένουν πιστοί στην παράδοση και τη διδασκαλία της καθολικής εκκλησίας, την οποία όμως ερμηνεύουν κατά τρόπο που οδηγεί σε εκ διαμέτρου αντίθετα συμπεράσματα.
Αυτή η φαινομενικά παράδοξη κατάσταση μπορεί να γίνει κατανοητή με την παράθεση μίας οξυδερκούς κοινωνιολογικής παρατήρησης που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη Ισχύς και Απόφαση. Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων και το πρόβλημα των αξιών. Γράφει λοιπόν ο εξέχων έλληνας στοχαστής:
Γενικά μπορεί να λεχθεί ότι η σχέση ανάμεσα στους υπαρξιακούς φορείς και στα θεωρητικά περιεχόμενα των ιδεών είναι συμβολική. Η ομολογία πίστης σε μία ιδέα διόλου δεν συνεπάγεται έναν αυτόματο λογικά αβίαστο προσδιορισμό της συμπεριφοράς του υποκειμένου από το περιεχόμενο αυτής της ιδέας – άλλωστε στις περισσότερες περιπτώσεις (δηλαδή όταν δεν πρόκειται για ακριβείς ηθικοπρακτικές εντολές) από την ομολογία πίστης σε μία ιδέα ή σε ένα ολόκληρο σύστημα ιδεών δεν είναι δυνατόν να συναχθεί απολύτως κανένας κανόνας συμπεριφοράς. Η συμπεριφορά του υποκειμένου συναρτάται λοιπόν με το περιέχομενο των ιδεών όχι άμεσα και λογικά, παρά έμμεσα και συμβολικά. (σελ.159)
Σε απλά ελληνικά, το γεγονός πως δύο δημόσιοι άνδρες και διαμορφωτές γνώμης δηλώνουν πιστοί καθολικοί δεν αρκεί από μόνο του για να μας εγγυηθεί πως αγαπούν ή μισούν τους μετανάστες. Απλώς αποκαλύπτουν την ένταξή τους σε μία κοινωνικοϊδεολογική ομάδα με κοινές αναφορές, στο εσωτερικό της οποίας, ως γνωστόν, υπάρχουν αγεφύρωτες διαφορές.
Στο δημοφιλές και επιδραστικό μπλογκ του, ο koztoujours, στις 2 Αυγούστου 2016, είχε γράψει:
Όχι, ο πάπας δεν είναι αρχηγός μιας φατρίας, ο αρχηγός ενός κόμματος, δεν είναι ποτέ ένας αρχηγός εν καιρώ πολέμου. Ο πάπας δεν είναι ο αρχηγός της χριστιανοσύνης σε σταυροφορία, είναι ο βικάριος του Χριστού, πρίγκιπα της ειρήνης. (www.koztoujours.fr/le-pape-nest-toujours-pas-un-chef-de-guerre)
Ο Dandrieu από την άλλη γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του ότι στη μεγαλοπρεπή Sala Regia, στην οποία κάθε Ιανουάριο ο ποντίφικας απευθύνεται στον σύνολο των διπλωματών που είναι διαπιστευμένοι στην Αγία Εδρα, είναι ζωγραφισμένα δύο φρέσκο από τον Βασάρι τα οποία απεικονίζουν τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λεπάντο). Το 1570, γράφει ο Dandrieu, ο πάπας Πίος V, αντιδρώντας στην εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, συνέπηξε συμμαχία ανάμεσα στα παπικά κράτη, τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία, την Ισπανία, τη Γενουάτικη Δημοκρατία, το Δουκάτο της Σαβοΐας και μερικές ακόμα ήσσονες δυνάμεις για να ανακόψει την τουρκική επέλαση. Ο πάπας ευλόγησε το λάβαρο της συμμαχίας και σε όλη τη χριστιανοσύνη τα πλήθη προσευχήθηκαν στο ροζάριο προκειμένου η Παρθένος Μαρία να χαρίσει τη νίκη ενάντια στους Τούρκους, όπως και έγινε. Την τόλμη και τον δυναμισμό του Πίου V, τότε, αντιπαραβάλλει ο συγγραφέας με την αφέλεια στα όρια της προδοσίας του Φραγκίσκου στο ελληνικό νησί της Λέσβου, περίπου τετρακόσια πενήντα χρόνια αργότερα. Το περιστατικό της επίσκεψης του πάπα μαζί με τον πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο στους μετανάστες του νησιού και το πνεύμα φιλοξενίας και ανοιχτωσιάς που εξέπεμψε σίγουρα διατηρείται στη μνήμη του ελληνικού κοινού, όπως η καχυποψία που ήγειρε στους πιο συντηρητικούς θρησκευόμενους συμπολίτες μας που προβληματίζονται για τη διατήρηση της καθαρότητας της ορθόδοξης πίστης. Δεν τιτλοφορείται τυχαία το συγκεκριμένο κεφάλαιο του βιβλίου «Από το Λεπάντο στη Λέσβο, η εκκλησία υποπίπτει στην λατρεία της φιλοξενίας». Η συγκεκριμένη αντίληψη του θρησκευτικού αισθήματος ως μηχανισμού συσπείρωσης απέναντι σε έναν κοινό εχθρό μου θύμισε ένα κείμενο του καθηγητή Νίκου Μαραντζίδη στο Protagon για τα συλλαλητήρια που έγιναν στην πατρίδα μας για το Μακεδονικό. Παραθέτω:
Είναι προφανές, σε εμένα τουλάχιστον, πως η συντηρητική βάση της ΝΔ και κυρίως ο βασικός όγκος του παραδοσιακού στελεχικού της δυναμικού και των αιρετών του κόμματος, που ανήκει σε αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε λαϊκή Δεξιά, δεν αντέχει τις φιλελεύθερες συντεταγμένες, που ο πρόεδρος της ΝΔ προσπαθεί να προωθήσει [σς. αντίστοιχα ένα μεγάλο κομμάτι των συντηρητικών καθολικών στη Γαλλία και την Ευρώπη δεν αντέχει τη φιλελευθεροποίηση που ο πάπας Φραγκίσκος προσπαθεί να εισαγάγει]. Ο κόσμος αυτός μάλλον δεν ψάχνει πολιτικούς ηγέτες μετριοπαθείς και μεταρρυθμιστές, ψάχνει φυλάρχους ή γενάρχες που να καλούν σε πολεμική εκστρατεία. Αυτός ο κόσμος ψάχνει το προνεωτερικό συναίσθημα σε σχέση με την πολιτική, όπως ο εξαρτημένος από τις ουσίες οργανισμός. (www.protagon.gr/apopseis/editorial/ethnikofrosyni-o-elaxistos-deksios-paronomastis-44341553064)
Υπάρχει ποσοστό αλήθειας στις διαπιστώσεις του καθηγητή Μαραντζίδη, ωστόσο η διάκριση φίλου-εχθρού αποτελεί διαχρονικά στοιχείο της πολιτικής και όχι κατάλοιπο της προνεωτερικής φάσης της. Αυτό τουλάχιστον πίστευε ο Καρλ Σμιτ. Μην πει κανείς δε πως άλλο πολιτική και άλλο θρησκεία, γιατί μπορεί ο μεν πιστός που αναζητά την οδό μπρος τον Θεό στους τέσσερις τοίχους του οίκου του να μη βλάπτει ούτε να απασχολεί κανέναν, η θρησκεία όμως όταν διαμορφώνεται ως κοινότητα πιστών στη δημόσια σφαίρα –και ο χριστιανισμός τουλάχιστον, χωρίς κοινότητα (δηλαδή εκκλησία) και χωρίς δημόσια ομολογία δεν συνιστά θρησκεία αλλά χόμπυ– και αναζητά να αναγνωριστεί στον δημόσιο χώρο και να ποδηγετήσει την κοινή ζωή, μοιραία παράγει πολιτικά αποτελέσματα και καθίσταται σημείο αντιλεγόμενο.
Οι φιλελεύθερες/ελευθεριακές ελίτ στη Γαλλία αλλά και στη χώρα μας περιφρονούν βέβαια την εμμονή μερίδας των πληβειακών μαζών στα πατροπαράδοτα θέσμια και ήθη ως αταβιστική ή τουλάχιστον ντεμοντέ, ωστόσο η στάση τους αυτή δεν παύει να χαρακτηρίζεται από τη διανοητικοποίηση της κοινωνικής εμπειρίας και μια κάποια υπεροψία. Ας δούμε έναν άλλο φόβο των συντηρητικών όπως γλαφυρά τον περιγράφει ο Dandrieu:
Μία άλλη έκφανση, δυστυχώς εντυπωσιακή, του πολιτισμικού σοκ είναι οι σεξουαλικές επιθέσεις σε μαζική κλίμακα που διαπράχθηκαν στην Κολωνία την 31η Δεκεμβρίου 2015 από τους μετανάστες, οι οποίες έλυσαν τις γλώσσες σχετικά με παρόμοια περιστατικά, που συνέβησαν και αλλού στην Ευρώπη και μέχρι τότε παρέμεναν αδιαφανή εξαιτίας της πολιτικής ορθότητας (όπως επίσης μια σειρά σεξουαλικές επιθέσεις κατά τη διάρκεια ενός φεστιβάλ μουσικής στη Σουηδία, το καλοκαίρι του 2015, από μία ομάδα Αφγανών αιτούντων άσυλο). Οι ανωτέρω υπογράμμισαν τις βιαιότητες που προκύπτουν από την απότομη και μαζική είσοδο σε μια κοινωνία σεξουαλικής ελευθεριότητας εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών προερχόμενων από κουλτούρες χαρακτηριζόμενες από έναν συγκεκριμένο πουριτανισμό και παράλληλα υποκρισία, οι οποίες συνδυάζουν την απηνή καταπίεση της επιθυμίας με τον υποβιβασμό της απελευθερωμένης γυναίκας στο επίπεδο της εύκολης λείας... (σελ.172-173)
Το κείμενο σαφώς ενέχει στοιχεία κινδυνολογίας αλλά η επίκληση της αγάπης από τους φιλελεύθερους χριστιανούς και του «όλοι είμαστε άνθρωποι και δεν έχουμε τίποτε να χωρίσουμε» από κομμάτι της φιλελεύθερης/ελευθεριακής διανόσης και η απόδοση της ιδιότητας του υποκριτικά θρησκευόμενου ή του καθυστερημένου, αταβιστή και ευρισκόμενου εγγύτερα στον πίθηκο παρά στον σύγχρονο πολιτισμένο άνθρωπο αντίστοιχα δεν λύνει πάντα όλα τα πρακτικά προβλήματα που γεννά η ετερότητα.
Ακόμα και όταν οι μετανάστες είναι χριστιανοί και όχι μουσουλμάνοι εξακολουθούν να υπάρχουν θέματα, όπως αποκαλύπτει η χαρακτηριστική ομολογία που συμπεριλαμβάνεται στη δημοσιογραφική έρευνα του Pierre Jova με τίτλο "Les Chrétiens face aux Migrants: Accueillir ou rejeter?" Εβδομηντάχρονη λευκή ενορίτισσα σε ρωμαιοκαθολικό ναό στο 18ο διαμέρισμα του Παρισιού που διακονείται από μαύρους ιερείς και η πλειοψηφία του εκκλησιάσματος είναι επίσης μαύροι είπε στον δημοσιογράφο: «Δεν έχω τίποτα ενάντια στους Αφρικανούς αλλά είναι πολύ πιο εκδηλωτικοί από εμάς! Δεν αισθάνομαι πλέον άνετα οπότε πήγα σε άλλη ενορία» (σελ.293). Είναι δυνατόν η χριστιανική αγάπη να γεφυρώσει τους πραγματικούς και φαντασιακούς διαχωρισμούς που υφίστανται μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων, για να χρησιμοποιήσουμε ορολογία από τη δική μας νεοελληνική ιστορία, ή η πεζή και σκληρή καθημερινότητα θα κάμψει την καλή προαίρεση αποκαλύπτοντας τη ρίζα του προβλήματος, όπως προκύπτει από την εκμυστήρευση μιας προσωπικής φίλης του δημοσιογράφου Pierre Jova, την οποία έχει συμπεριλάβει στο Συμπέρασμα του βιβλίου του. Αποτολμώ την παράθεσή της στο πρωτότυπο γιατί έτσι διατηρεί την εκφραστική της δύναμη:
Les migrants me font peur, comme tous les pauvres (Οι μετανάστες με κάνουν να φοβάμαι, όπως όλοι οι φτωχοί).
Επαρκεί η χάρις για να υπερνικηθεί αυτός ο αρχέγονος φόβος; Ο χρόνος θα δείξει.
