Όποιος έχει μια χαλαρή σχέση με τα γράμματα δικαιολογείται αν τοποθετήσει τον Ρόδη Ρούφο στους επιγόνους των φιλελεύθερων πεζογράφων της «γενιάς του ’30», συνεχιστή των προβληματισμών ενός Γιώργου Θεοτοκά ή ενός Άγγελου Τερζάκη. Και δικαιολογείται διπλά αν γνωρίζει ότι ήταν ένας συγγραφέας που στήριζε τις επιλογές του ο Ανδρέας Καραντώνης, ο κριτικός της «γενιάς του ’30».
Αλλά στην πραγματικότητα, ο Ρόδης Ρούφος ήταν ένας παρεμβατικός συγγραφέας σε μια νέα εποχή, αυτή που διαμορφώθηκε μετά την τρομερή δεκαετία του 1940 και, κυρίως, την εποχή που σφραγίστηκε από τα ιδεολογικά πάθη, τις αντιπαλότητες και τη σύγκρουση της συντηρητικής παράταξης και της παράταξης που επιδίωξε να ενσωματώσει τον παλλαϊκό χαρακτήρα του ΕΑΜ για να κερδίσει την εξουσία. Φίλος του Κίτσου Μαλτέζου, η δολοφονία του οποίου τον καθόρισε, βαθιά δημοκράτης ώστε να αποκρούει την κοσμοθεωρία των δολοφόνων του φίλου του αλλά και οξύνους σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην παραβλέπει τα λάθη της δικής του πλευράς, ο Ρόδης Ρούφος έζησε ως δρων πολίτης τα μεγάλα γεγονότα και έγραψε γι’ αυτά, πασχίζοντας να κατακτήσει την απόσταση από τα γεγονότα στα οποία συμμετείχε ο ίδιος κι από τα πρόσωπα οι συνέπειες της παρουσίας των οποίων επηρέασαν τον ίδιο.
Ο Ρόδης Ρούφος έζησε την Κατοχή και τον εμφύλιο στην πιο άγρια εκδοχή τους. Έζησε το Κυπριακό στην πιο κρίσιμη πτυχή του πριν το πραξικόπημα της χούντας και τον Αττίλα, την εποχή της Ανεξαρτησίας και της κλιμάκωσης του Αγώνα για την Ένωση. Και έζησε τη διάψευση των ονείρων για μια εκδυτικισμένη φιλελεύθερη δημοκρατία με την επιβολή έπειτα από πραξικόπημα της χούντας των Συνταγματαρχών, που απομόνωσε τη χώρα και απέκοψε την πνευματική ζωή της από οποιαδήποτε εξέλιξη. Και οι τρεις μεγάλες περιπέτειες του ελληνισμού, για εκείνον, ήταν πηγή ωρίμανσης.
Αλλά στην ωριμότητά του, ο Ρούφος ξαναέβρισκε συνεχώς τα προτάγματα της νεότητας: την ανάγκη για δράση προκειμένου να ανακοπεί η εκβαρβάρωση της κοινωνίας. Στο δοκίμιό του «Οι μεταμορφώσεις του Αλάριχου», που πρωτοδημοσιεύτηκε στις Εποχές, ένα περιοδικό που εκδόθηκε για να στηριχτεί η ανάγκη του δημοκρατικού φιλελευθερισμού και της επένδυσης στην πνευματικότητα, περιγράφει ακριβώς τη βαρβαρότητα που συνεχώς επανέρχεται, απειλώντας τον πολιτισμό των συναινέσεων, της κατανόησης, του διαλόγου, της συνύπαρξης. Ο Αλάριχος είναι ο βάρβαρος που «κινεί την ιστορία προς τα πίσω, προς το άμορφο βασίλειο των ενστίκτων και της αυθαιρεσίας». Και υποχρέωση του πολιτισμού είναι να βρίσκεται πάντα απέναντί του, να τον αντιστρατεύεται, να τον πολεμά.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αφιερώθηκαν στην αντιπαλότητα προς τις συνέπειες του περάσματος του Αλάριχου. Έδωσε όλες του τις ικμάδες για να αποκαλύψει στον κόσμο τι ακριβώς καθεστώς είχε εγκαθιδρύσει η χούντα και για να συσπειρωθούν στην Ελλάδα οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να την πλήξουν καίρια. Πνευματικός άνθρωπος της πράξης, ήταν η ψυχή των 18 Κειμένων, μιας έκδοσης αναφοράς, από τις λίγες υψηλού κύρους κινήσεις αντίστασης του πνευματικού κόσμου στην εκβαρβάρωση.
Με άλλα λόγια, ο Ρόδης Ρούφος είναι μια προσωπικότητα το εύρος της οποίας υπερβαίνει την περιοχή της δημιουργίας του, τον λογοτεχνικό χώρο. Είναι ο δρων πολίτης που, ανεξάρτητος από ιδεολογικές εξαρτήσεις και τα πάθη που προκαλούν, έγραψε κόντρα στα ιδιώματα της εποχής του αλλά, κυρίως, έδρασε κόντρα στη βαρβαρότητα. Υπερασπιζόμενος τις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, συνεργάστηκε με προσωπικότητες με ανόμοιες ιδέες και κίνητρα, αλλά προς έναν κοινό στόχο: τη διεκδίκηση του πολιτισμού, του δυτικού κόσμου, της προόδου και της πνευματικότητας.
Ομάδες, άτομα και εξουσίες με πολλά ανάλογα χαρακτηριστικά των ομάδων, των ατόμων και των εξουσιών που πολέμησε ο Ρόδης Ρούφος δρουν και σήμερα αποσταθεροποιητικά στις κοινωνίες μας, απειλώντας τις ανοιχτές κοινωνίες και, κυρίως, τις δημοκρατικές δομές τους, τους θεσμούς διά των οποίων αντιμετωπίζουν τους κραδασμούς και το πνεύμα ελευθερίας και διαλόγου που τις προϋποθέτει. Αντίπαλος της εκβαρβάρωσης των κοινωνιών, ο ζωηρός αλλά και στοχαστικός Ρούφος παραμένει επίκαιρος – και το έργο του αναμένει μια νεότερη γενιά να το ανακαλύψει. Ελπίζουμε με το ανά χείρας τεύχος να συμβάλουμε σ’ αυτό.
ΥΓ. Το τεύχος αυτό δεν θα γινόταν δυνατό να εκδοθεί χωρίς την ολόπλευρη στήριξη και τη συμπαράσταση του Λουκά Ρούφου, που μας παραχώρησε το αρχείο του, πολύ από τον πολύτιμο χρόνο του, όλη του την υπομονή, την καλή του διάθεση και τις διακριτικές συμβουλές του προκειμένου να δουλέψουμε απρόσκοπτα για πολλούς μήνες. Οφειλόμενες οι ευχαριστίες.
