— Είμαστε μεσοπόλεμος, σου λέω,
ανίατα μεσοπόλεμος… Ας πάμε
λοιπόν κι απόψε, ας πάμε πάλι κάπου
να χορέψουμε ή να σκοτωθούμε…
Aπό τη συλλογή Ψυχοστασία, 1972
O Βύρων Λεοντάρης ήταν μια μόνιμη μορφή της καθημερινότητάς μου, στην οδό Σκουφά, στα καφενεία της. Από τους πιο χαμηλόφωνους ανθρώπους, με το καφέ σακάκι και την εφημερίδα του, γελούσε ξαφνικά, σαρδόνια θαρρείς, για να κάνει μια πλάκα, συνήθως πολιτική - μια που ηταν η εποχή που η κυρίαρχη λόξα της παρέας ήταν η πολιτική. Μπορεί να γελιέμαι, αλλά είχα την αίσθηση ότι ήταν από τους ήπιους ανθρώπους με το όραμα εκσυγχρονισμού της Ελλάδας. Τελοσπάντων, είναι το τελευταίο που έχει σημασία.
Είχε γεννηθεί στη Νιγρίτα και μεγαλώσει στη Σάμο, όπου έμεινε ώς το τέλος του Εμφυλίου. Έζησε εργαζόμενος, ήταν δικηγόρος. Δημοσίευε από πολύ νωρίς, διότι άμα έχεις πρέπει και να τα δημοσιεύεις. Αλλά την πρώτη του μεγάλη διάκριση την κέρδισε 42 χρόνια μετά την έκδοση της πρώτου ποιητικού βιβλίου του και έπειτα από 11 συναπτές συλλογές - πήρε Κρατικό Βραβείο για το έργο Εν γη αλμυρά.
Ανήκε, σύμφωνα με τους μελετητές, στη λεγόμενη "δεύτερη μεταπολεμική γενιά". Σε μια τόσο εκτεταμένη κατάταξη, δεν μπορούν να χωρέσουν ούτε ιδιαιτερότητες ούτε συγγένειες. Πάντως, στην ποίησή του χώρεσαν και η λόγια γνώση και το αίτημα της χειραφέτησης, και ο πειραματισμός με τη φόρμα και η χρήση του ομοιοκατάληκτου στίχου, και η κοινωνική διεκδίκηση και η εσωστρεφής αυτοαναφορικότητα του λυρικού της καθημερινότητας.
Ήταν κατ' εξοχήν έντεχνος. Οι συνθέσεις του είχαν και καταγωγική αφετηρία και στόχο. Εκτός από ποιήματα, έγραψε πολλά παρεμβατικά δοκίμια - ήταν, μέλος της σύνταξης ενός μικρού αλλά πολύ παρεμβατικού περιοδικού, των Σημειώσεων, που προέκυψε από τη δημιουργική ανάγκη μιας παρέας αριστερών κριτικών της Επιθεώρησης Τέχνης να συζητήσουν πέρα από αριστερά ηθικοπλαστικά κλισέ του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (πρωτεργάτης εκείνης της ομάδας ήταν ο αδελφός του, Μανόλης Λαμπρίδης).
Μοιραία, πολλά από τα δοκίμια του Βύρωνα Λεοντάρη αναμετρήθηκαν με τον κυρίαρχο λόγο της Αριστεράς του 1960, του 1970 και του 1980. Σε ένα τέτοιο κείμενο, ο Λεοντάρης πρωτοδιατύπωσε τον όρο "ποίηση της ήττας", για τη δουλειά μιας σειράς μεταπολεμικών ποιητών που εσκεμμένα υπονόμευσαν τον ηρωικό τόνο τής υποτίθεται αριστερής ποίησης.
Με αμείωτο ενδιαφέρον, επίσης, συζητιούνται ακόμα και σήμερα δυο δοκίμιά του για την ποιητική του Καβάφη, στα οποία ο Λεοντάρης υπερασπίζεται την ποίηση άνευ όρων, ως τρόπο και διέξοδο της αληθινά ποιητικής ψυχής. Στο κείμενό του "Καβάφης, ο έγκλειστος", μεταξύ άλλων σημειώνει:
Ανθρωποι χωρίς τη σφραγίδα κανενός ιδιαίτερου προορισμού, άνθρωποι που δεν ήθελαν να είναι και δεν αισθάνονταν τίποτε άλλο παρά άνθρωποι, άδολοι θαμώνες της ποίησης όπως και κάθε άλλης ανθρώπινης έκφανσης, βρίσκονται κάποτε σε μια κρίσιμη ώρα που τους αποκαλύπτεται άξαφνα ότι ανυποψίαστα, αδιόρατα, «ανεπαισθήτως» παγιδεύτηκαν και έχουν προσβληθεί ανίατα από την ποίηση, που γίνεται πια αυτή η μόνη μοίρα και καταδίκη τους, ο μόνος χώρος τους, καταφύγιο και φυλακή τους, αποκλείοντάς τους κάθε άλλη μορφή κοινωνικής ύπαρξης, κάθε άλλο τρόπο επιβεβαίωσης του εαυτού τους.
Κάπως έτσι αισθάνομαι ότι ένιωθε σε σχέση με την ποίηση και ο ίδιος ο Βύρων Λεοντάρης. Αφιερωμένος, με πάθος, πάσχιζε να κατακτήσει τις εκφράσεις της, να μιλήσει μέσα από τις ποιητικές φόρμες. Γενόμενος ποίημα και ο ίδιος.
