Ελευθέριος Βενιζέλος

Νίκος Αλιβιζάτος, Οι αρχιτέκτονες του πολιτεύματος. Από τις όχθες του Τάμεση στην Πλατεία Συντάγματος, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 488 σελ.

Σε μια νέα νομικοϊστορική μελέτη του, ο καθηγητής Νίκος Αλιβιζάτος παρουσιάζει τις θεσμικές παρεμβάσεις και τη γενικότερη συμβολή στο δημοκρατικό πολίτευμα, όχι μόνο στην «αρχιτεκτόνησή» του αλλά και στη λειτουργία του– ορισμένων σπουδαίων πολιτικών προσωπικοτήτων: του Μαυροκορδάτου, του Τρικούπη, του Βενιζέλου, του Καραμανλή, αλλά και του Κοραή, του Παπαναστασίου, του Ηλιού. Έργο χρήσιμο σε κάθε προϊδεασμένο αναγνώστη και πολύτιμο σε ειδικούς, σε συνταγματολόγους και σε ιστορικούς που εστιάζουν στη μελέτη των θεσμών.

Θανάσης Διαμαντόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος πλαστουργός της ιστορίας -ο άνθρωπος, ο θρύλος το πολιτικό αποτύπωμα, Πατάκη, Αθήνα 2024, 544 σελ.

Ο Θανάσης Διαμαντόπουλος, με το βιβλίο του για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αναμετριέται με το πέρασμα από την ελληνική ιστορία ενός μύθου. Αλλά δεν του χαρίζεται. Έτσι το αποτέλεσμα είναι αποδομητικό, αφού αναθεωρεί την εικόνα του πολιτικού από την Κρήτη ως δημιουργού «της Ελλάδας των 2 ηπείρων και των 5 θαλασσών» αλλά και τη σχεδόν αποθεωτική πρόσληψη του ιστορικού προσώπου από την ευρεία κοινή γνώμη.

Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Ελευθέριος Βενιζέλος, ο «Αρχηγός της Φυλής», ο «Λυτρωτής των Αλυτρώτων». Μέσα από τα Αρχεία της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης της Κωνσταντινουπόλεως (1920-1922), Gutenberg, Αθήνα 2024, 396 σελ.

Η Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως ιδρύθηκε το 1921 και αμέσως εντάχθηκαν στις τάξεις της σχεδόν όλοι οι βενιζελικοί αξιωματικοί  που βρίσκονταν στη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Κι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, οι αξιωματικοί αυτοί λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, φοβούμενοι διώξεις. Άτυπος αρχηγός της οργάνωσης τέθηκε ο, τότε, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης. Η εργασία της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου, αξιοποιώντας αδημοσίευτο αρχειακό υλικό, φωτίζει τη δραστηριότητα της οργάνωσης, τα χαρακτηριστικά του βενιζελικού φρονήματός της και το άδοξο εγχείρημα αυτονόμησης της ελληνικής Ιωνίας από την Ελλάδα όπου κυριαρχούσαν οι οπαδοί του βασιλέως Κωνσταντίνου. [ΤΒJ]

Θανάσης Διαμαντόπουλος, Χωρίς στέμμα. Η Αβασίλευτη του Μεσοπολέμου. Ανατομία ενός ιστορικοπολιτικού ατυχήματος, Πατάκη, Αθήνα 2023, 413 σελ.

Κινούμενος πιο ισορροπημένα μεταξύ των δύο παρατάξεων του Μεσοπολέμου, του βενιζελισμού και αντιβενιζελισμού, ο Θανάσης Διαμαντόπουλος αναδιαμορφώνει με προσοχή τις καθιερωμένες ιστορικές μας προσλήψεις για τον Μεσοπόλεμο. Κι υπό την έννοια αυτή καταφέρνει να παραμείνει στο κέντρο της γενικότερης ιστορικής μεσοπολεμικής προβληματικής και να αποτελέσει κομμάτι της, ίσως το κορυφαίο.

Ελισάβετ Παπαχρήστου, Ο Αντιβενιζελισμός (1917 -1920), Ασίνη, Αθήνα 2024, 264 σελ.

Ο αντιβενιζελισμός είναι ένα ζήτημα που ώς τώρα έχει μείνει στη σκιά της ιστορικής έρευνας. Η συγγραφέας μελέτησε με υπομονή και επιμονή των αντιβενιζελικό Τύπο της εποχής και μας παρέχει μια ευκρινή παρουσίαση της στάσης του σε όλη την περίοδο, καθώς και πολλά στοιχεία που διαφωτίζουν πτυχές του αντιβενιζελικού πολιτικού λόγου της εποχής. Η μελέτη εντάσσεται σε μια γενικότερη σύγχρονη ιστοριογραφική τάση για την κριτική επανεξέταση του αντιβενιζελισμού που, συνήθως, απλώς δέχεται το λίθο του αναθέματος από την ιστορική κοινότητα για τις ευθύνες του, πραγματικές ή φανταστικές, στον Εθνικό Διχασμό και τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ελένη Κ. Σπηλιώτη, Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο, Νίκας, Αθήνα 2023, 312 σελ.

Την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, η Σκόπελος έγινε τόπος εξορίας για τα περισσότερα μέλη των φιλοβασιλικών κυβερνήσεων. Οι αντιβενιζελικοί Σπυρίδων Λάμπρος, Παναγής Τσαλδάρης, Ιωάννης Ράλλης, Ευγ. Ζαλοκώστας, Γ. Μπαλτατζής, Κ. Κουμουνδούρος, Νικ. Τριανταφυλλάκος, Σπ. Στάης, Γεώργιος Α. Βλάχος, Ίων Δραγούμης είναι μερικοί απ’ όσους εκτοπίστηκαν στο νησί των Σποράδων. Εκεί, ο Ράλλης παντρεύτηκε τη Ζαΐρα Θεοτόκη κι ο Τσαλδάρης ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την κόρη του Λάμπρου, Λίνα – που αργότερα θα γινόταν η πρώτη ελληνίδα υπουργός.

Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Μεταξάς εναντίον Τσαλδάρη. Η άγνωστη αντιβενιζελική σύγκρουση (1924-1928), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2024, 304 σελ.

Ο αντιβενιζελισμός, ιδίως μετά το 1922, δεν είχε μια ενιαία έκφραση. Πολλοί πολιτικοί διεκδίκησαν το αντίπαλο δέος στον Ελευθέριο Βενιζέλο και, ανάμεσά τους, ο Παναγής Τσαλδάρης του Λαϊκού Κόμματος και ο Ιωάννης Μεταξάς του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων. Το διάστημα 1922-1928 είναι σήμερα μια λησμονημένη περίοδος του αντιβενιζελισμού, την οποία ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης φέρνει στην επιφάνεια με ένα πολύτιμο βιβλίο. [ΤΒJ]

Η Συνθήκη της Λωζάνης και η Υποχρεωτική Ανταλλαγή των Πληθυσμών

Jay Winter, 24 Ιουλίου 1923. Η μέρα που τελείωσε ο Μεγάλος Πόλεμος. Η στοχοποίηση των αμάχων στον πόλεμο, μετάφραση από τα αγγλικά: Ανδρέας Κίκηρας, επιστημονική επιμέλεια: Έλλη Λεμονίδου, Πεδίο, Αθήνα 2023, 400 σελ.

 Η Συνθήκη της Λωζάνης ναι μεν θεμελίωσε μια σταθερή ειρήνη, έχει όμως και δύο βαθιά προβληματικά στοιχεία. Αφενός, αντιστράφηκαν οι Συνθήκες και τους όρους στη συγκυρία τους επέβαλε η δύναμη που είχε αποφασιστικότητα και στρατιωτική ισχύ, δηλαδή το τουρκικό κράτος. Αφετέρου, οδήγησε στην υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών και το κριτήριο στη βάση του οποίου πραγματοποιήθηκε η απόμειξη ήταν η θρησκεία, σβήνοντας τη συνείδηση, τις πολιτισμικές πρακτικές, τις πολιτικές επιλογές. Η υποχρεωτική μεταφορά πληθυσμών, ιδίως, «παραβίασε όλες τις αποδεκτές αρχές του διεθνούς δικαίου, όπως και όλες τις ανθρωπιστικές παραδόσεις της Ευρώπης». Τεύχος 147

Παράδοση και νεωτερικότητα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου 

Τα γεγονότα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι γνωστά, αν και οι ερμηνείες τους διαφέρουν.  Προτείνω  να τα δούμε από τη σκοπιά της διελκυστίνδας μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας.

Ernest Hemingway, Έκαναν όλοι τους ειρήνη. Τι είναι η ειρήνη; Ποίημα για τη δραματική Διάσκεψη της Λωζάννης, προλόγισμα - μετάφραση από τα αγγλικά - σημειώσεις: Χάρης Βλαβιανός, Περισπωμένη, Αθήνα 2022, 16 σελ.

Η Διάσκεψη Ειρήνης της Λωζάννης πραγματοποιήθηκε στην ελβετική πόλη από τον Νοέμβριο του 1922 έως τον Ιούλιο του 1923 και, πέραν της οριστικοποίησης των ελληνοτουρκικών συνόρων, αποτέλεσε ένα μείζον διεθνές γεγονός με το οποίο γράφτηκε ο επίλογος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή. Η διεθνής διάσταση των διεργασιών αναδεικνύεται από γραπτά του τότε νεαρού δημοσιογράφου και ανταποκριτή της Toronto Star στο Παρίσι, Έρνεστ Χεμινγουέι, αλλά και στο ποίημα «Έκαναν όλοι τους ειρήνη – Τι είναι η ειρήνη;».