Ευρώπη

9 Μαΐου, Ημέρα της Ευρώπης

Παραμονή της 9ης Μαΐου, αναπόφευκτα η σκέψη πηγαίνει στους μεγάλους πολιτικούς άνδρες που πάνω στα ερείπια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (ευρωπαϊκού εμφυλίου εν πολλοίς στην πράξη) θεμελίωσαν μια «αλλαγή παραδείγματος», βάζοντας στη θέση των εθνικών εγωισμών και του μιλιταρισμού αυτό που σήμερα αποκαλούμε Κοινό μας Ευρωπαϊκό Σπίτι, και το θεωρούμε αναπόσπαστο πλαίσιο του παρόντος και του μέλλοντός μας.

Στην Ελλάδα με το αλάνθαστο λαϊκό αισθητήριο και σε θέματα εθνικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, αναθεματίζουν τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τον τελευταίο μισό αιώνα. Πρέπει να έχουν γίνει εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλώσεις κατά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και υπέρ της ανεξαρτησίας των λαών, της φιλίας των λαών, της αυτοδιάθεσης των λαών. Αλλά μέχρι σήμερα, εν πολλοίς, την ελευθερία των δυτικών κοινωνιών να είναι κοινωνικά ευαίσθητες, να έχουν την ελευθερία του λόγου και τις λοιπές ελευθερίες και δικαιώματα, την εξασφάλιζε η ιμπεριαλιστική δύναμη κρούσης της Αμερικής και του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ ήταν η βασική ασπίδα προστασίας όχι μόνο της Ελλάδας αλλά ολόκληρης της Ευρώπης. Η Μέρκελ, για παράδειγμα, αγόραζε για τη Γερμανία φτηνό αέριο από τη φίλη Ρωσία, συνήπτε επικερδείς εμπορικούς δεσμούς με την Κίνα και ένιωθε ασφαλής δωρεάν δίχως να ξοδεύει ευρώ, μια και για την προστασία της Γερμανίας καθάριζε η Αμερική τρέχοντας εν όπλοις σε διάφορα μέτωπα...  

«Η Ελλάδα δεν είναι καταδικασμένη στην υστέρηση» λέει ο Κώστας Σημίτης στο τελευταίο βιβλίο του Υπάρχει λύση; (Πόλις, 2016). «Η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές αλλαγές, οι βαθιά ριζωμένες σχέσεις των Ελλήνων με τις οικονομίες και τους πολιτισμούς άλλων χωρών προσφέρουν κοινωνικές, οικονομικές αλλά και πολιτικές ευκαιρίες για μια άλλη πορεία. Ένας δρόμος διαφορετικός από την εσωστρέφεια και την απομόνωση του εθνικολαϊκισμού είναι εφικτός. Αυταρχικά καθεστώτα, ακραίοι εθνικισμοί, προσπάθειες για οικονομική αυτάρκεια, επιτηρήσεις και έλεγχοι της πολιτικής και κοινωνικής ζωής δεν μπορούν να επιβιώσουν στον ευρωπαϊκό χώρο στον οποίο ανήκει η Ελλάδα. Υπάρχουν γι’ αυτό, παρά τον ζόφο που επικρατεί, δυνάμεις που επιδιώκουν να ακολουθήσει η χώρα μια κατεύθυνση προόδου, να επιτύχει την καλύτερη λειτουργία του κράτους, μια πιο δίκαιη κοινωνία, ένα περιβάλλον ανοιχτό στα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, και την ενεργό συμμετοχή της στη συνεχή αναδιαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Όπως έδειξε η περίοδος μετά τη Δικτατορία, οι δυνάμεις αυτές είναι δυνατό να συνεργασθούν και, με συνειδητή και επίμονη δουλειά, να επιτύχουν την ανάπτυξη, να χαράξουν νέους δρόμους για τη χώρα». Ποιος ήταν ο σπουδαίος αυτός πολιτικός που πέθανε στις 5 Ιανουαρίου 2025, έχοντας προλάβει να αφήσει τη θετική σφραγίδα του στην ιστορία της χώρας – στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ταυτότητα μιας κοινωνίας προόδου;

Μετά τις ευρωεκλογές, η επόμενη μέρα περιέχει σοβαρές προκλήσεις για την Ευρώπη. Προκλήσεις που αφορούν την ισχύ της, την ανταγωνιστικότητά της, την ασφάλεια και την πρόοδο των πολιτών της.

Hans Kundnani, Eurowhiteness. Culture, Empire and Race in the European Project, Hurst, 2023, 248 σελ. 

Είναι ζωντανός ο θεμελιώδης στόχος για ευρωπαϊκή «ενότητα» και «πολυμορφία»; Και πώς μπορούν οι ευρωπαϊκοί λαοί να συνυπάρχουν, ενώ η ιστορία τους είναι ιστορία πολεμικής αντιπαλότητας και ενώ απουσιάζει ο ιστορικός μύθος; 

Τοny Judt, Ευρώπη: Μια μεγάλη χίμαιρα;, μετάφραση από τα αγγλικά: Ροζαλί Σινοπούλου, Aλεξάνδρεια, Αθήνα 2023, 123 σελ.

To 1995, χρονιά κατά την οποία εκδόθηκε το βιβλίο του Τόνι Τζαντ για την Ευρώπη, η ΕΕ ζούσε την ευφορία μιας «πανίσχυρης ένωσης». Ο υπέρμαχος της ενωμένης Ευρώπης και συγγραφέας μιας από τις πιο ουσιώδεις ιστορίες της βρετανός καθηγητής, ωστόσο, δεν συμμεριζόταν αυτή την ευφορία. Υποστήριξε ότι ο «μύθος» της Ευρώπης όχι μόνο δεν αμβλύνει τις παθογένειες της ηπείρου αλλά μας εμποδίζει ακόμη και να τις αναγνωρίσουμε. Πράγματι, μπροστά στον κυκεώνα των κρίσεων που ακολούθησαν (δημοσιονομικών, μεταναστευτικών, γεωπολιτικών, πολεμικών), η ΕΕ αποδείχθηκε, όπως ήδη ξέρουμε, απροετοίμαστη, αργή στις αντιδράσεις της, δύσκαμπτη, κατώτερη των περιστάσεων. (Τεύχος 145)

Jean Bloch-Michel, Ο Μάρτυρας, μετάφραση από τα γαλλικά: Ευγενία Γραμματικοπούλου, Οκτάνα, Θεσσαλονίκη 2020, 176 σελ.

Jean Bloch-Michel, Daniel et Noémie, Gallimard, Paris 1971, 240 σελ.

Ο Ζαν Μπλοχ-Μισέλ είναι μια σπουδαία περίπτωση των γαλλικών γραμμάτων και ο Μάρτυρας, το δεύτερο βιβλίο του που μεταφράζεται στα ελληνικά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το Daniel et Noémie. Και τα δύο έργα περιστρέφονται γύρω από το ίδιο θέμα: τη στάση του ατόμου όταν η ιστορία εισβάλλει στη ζωή του. Ο κεντρικός χαρακτήρας κάθε μυθιστορήματος αντιδρά με τον ίδιο τρόπο απέναντι στην απειλή του πολέμου.  Επιλέγει να την αγνοήσει και να περιχαρακωθεί στα στενά όρια της ιδιωτικής του ζωής. Γιατί; Και γιατί ο αντιστασιακός Μπλοχ-Μισέλ, αντί να καταδικάσει αυτές τις συμπεριφορές που περιγράφει, τις χρησιμοποιεί για να διεισδύσει στη συνθετότητα της ανθρώπινης ψυχής και των συμπεριφορών που συχνά υποκινεί; [Τεύχος 136]

Το αφήγημα που παραθέτουμε παρακάτω είναι γραμμένο από τον ιστορικό David Brewer - και αναδημοσιεύεται από το βιβλίο του Ελλάδα, 1453-1821. Οι άγνωστοι αιώνες, μετάφραση από τα αγγλικά: Νίκος Γάσπαρης, επιμέλεια: Αντωνία Γουναροπούλου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 440 σελ., για το οποίο έγραψα μικρή κριτική στη ρουμπρίκα μου «Το μικρό και το μεγάλο» στο τεύχος 134 του Books' Journal, η οποία συνόδευσε το παράθεμα που θα διαβάσετε παρακάτω. Αναδημοσιεύεται εδώ με αφορμή την επέτειο της καθοριστικής για την Ευρώπη Μάχης της Ναυπάκτου (με λίγη καθυστέρηση), ως μικρή συνεισφορά στην ευρωπαϊκή ιστορία - αν και Έλληνες πολέμησαν και με τα δύο στρατόπεδα, και στο στόλο της Ιερής Συμμαχίας και στο στόλο των Οθωμανών. 

Αγαπημένε μου Ρώσε φίλε

Σου γράφω μετά από καιρό πολύ στεναχωρημένος με την τροπή που παίρνουν τα πράγματα. Θα γνωρίζεις καλύτερα από εμένα πως αρκετές χώρες της Ευρώπης, περιόρισαν ή σκέφτονται να περιορίσουν την έκδοση βίζας για πολίτες της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Η δύναμη της Ευρώπης: είναι ελκυστική. Η αδυναμία της Πουτινικής Ρωσίας: είναι πιο απωθητική και από τους καθεστωτικούς παπάδες της.