Κριτική

Όσο ανεπιβεβαίωτη και λανθασμένη ήταν η πρόβλεψη του Φράνσις Φουκουγιάμα για το «Τέλος της Ιστορίας», τόσο πρόωροι και προορισμένοι μόνο για εντυπωσιασμό, στην καλύτερη περίπτωση, είναι και οι αυξανόμενοι ισχυρισμοί για το «Τέλος του Φιλελευθερισμού» (και της φιλελεύθερης δημοκρατίας). Η ευρωπαϊκή πολιτική αλλάζει, κάτι που δεν είναι κακό. Το αν θα οδηγήσει στο τέλος ή στην αναζωογόνηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας εξαρτάται από όλους εμάς, από την ηχηρή μειοψηφία των λαϊκιστών καθώς και από τη σιωπηλή πλειοψηφία των φιλελεύθερων δημοκρατών. Ο Κας Μούντε για τον λαϊκισμό, τον εξτρεμισμό και τη δημοκρατία στην Ευρώπη. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 94.

Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Εκατό χρόνια μοναξιά. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα ισπανικά: Μαρία Παλαιολόγου, Ψυχογιός, Αθήνα 2018, 496 σελ.

Πενήντα ένα χρόνια μετά την κυκλοφορία του, το κλασικό βιβλίο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες επανακυκλοφορεί, με νέα μετάφραση, στα ελληνικά – θα ακολουθήσουν και τα άλλα βιβλία του συγγραφέα. Ο σημερινός αναγνώστης καλείται να θυμηθεί, ή να γνωρίσει, τον αλχημιστή αφελή γίγαντα Χοσέ Αρκάδιο Μπουενδία, τη Ρεμπέκα που τρέφεται με χώμα και ασβέστη, τη μοχθηρή αδελφή της Αμαράντα που ετοιμάζει το σάβανό της, τον έκλυτο γιο Χοσέ Αρκάδιο που γύρισε 65 φορές τον κόσμο, τον πατέρα Νικανόρ ο οποίος ανυψώνεται 12 εκατοστά από το έδαφος μόλις πιει μια ζεστή κούπα σοκολάτα και, φυσικά, τον συνταγματάρχη Αουρελιάνο Μπουενδία – πολλούς ακόμα. Τι είναι, όμως, σήμερα ο μαγικός ρεαλισμός; Και γιατί οι νεότεροι λατινοαμερικανοί συγγραφείς (Βάσκες, Γκαμπόα, Ρονκαλιόλο), αναγνωρίζουν μεν την προσφορά του «Γκάμπο» αλλά προτιμούν το ρεαλισμό; Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 90, Σεπτέμβριος 2018.

Toni Morrison, Jazz. Μυθιστόρημα, μετάφραση από τα αγγλικά: Κατερίνα Σχινά, Παπαδόπουλος, Αθήνα 2018, 288 σελ.

Αν η λογοτεχνία της βραβευμένης με Νόμπελ το 1993, Τόνι Μόρισον, αποπνέει στο σύνολό της την blue διάθεση, το βιβλίο που της χάρισε το βραβείο, η Τζαζ, οργανώνεται και δομείται, εμφανώς προγραμματικά, όπως και μια σύνθεση τζαζ, γύρω από ένα θέμα και τις παραλλαγές του: οι πρώτες παράγραφοι του μυθιστορήματος προσφέρουν μια σύνοψη του θέματος και, στην πορεία της ανάγνωσης, γίνεται αισθητή η παρουσία του αφηγητή που παραλλάσσει, διακοσμεί ή βαθαίνει το κείμενο, με τον ίδιο τρόπο που ο μουσικός της τζαζ αυτοσχεδιάζει πάνω σε μια βασική μελωδία. Η ιστορία της, τυφλής από ζήλεια, συζύγου ενός λαντρα που δολοφόνησε την ερωμένη του, η οποία εισβάλλει στην εκκλησία την ώρα της κηδείας για να επιτεθεί στη νεκρή, ορίζει το ερωτικό δράμα που κινείται γύρω από την παραφορά, την εκτροπή, την εγκατάλειψη, την απόρριψη... Η επανέκδοση της Τόνι Μόρισον στα ελληνικά είναι μια πρόκληση να εμβαθύνουμε στη δουλειά και στο απαράμιλλο ύφος της.

Σταύρος Τσακυράκης, «Από πού κι ως πού όλοι οι αγώνες είναι δίκαιοι;». Μια συζήτηση με τον Απόστολο Δοξιάδη για τη Δημοκρατία στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, 120 σελ.

Δεν βρίσκεις συχνά ανθρώπους που να έχουν επιλέξει, απ' όλα τα πιθανά σχέδια ζωής, να βρουν την ευτυχία τους στο να γίνουν αληθινοί δάσκαλοι, υπερασπιστές δικαιωμάτων και μαχητές υπέρ της ελευθερίας και της ισότητας, ανθρώπους που να μπορούν να λένε και να το εννοούν «εγώ λέω αντιδημοφιλή πράγματα εδώ και πολλά χρόνια», και μάλιστα με το κόστος που αναλογεί σε απόψεις κόντρα. Ο καθηγητής Σταύρος Τσακυράκης παρουσιάζεται τώρα σε ένα βιβλίο, απάνθισμα μιας δημόσιας συνομιλίας του με τον Απόστολο Δοξιάδη, έτσι όπως είναι. Μαχητικός και χιουμορίστας, ώριμος και τόσο απλός... Ένα ηθικό παράδειγμα. Αναδημοσίευση από το Books' Journal 86, Μάιος 2018.

Claude Lanzmann, Shoah. Nτοκυμανταίρ γαλλοαγγλικής παραγωγής, 1985. Παραγωγοί: BBC, Historia, Les Films Aleph, Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλικής Δημοκρατίας. Διάρκεια: 613 λεπτά

Claude Lanzmann, Ο τελευταίος των αδίκων (Le Dernier des injustes). Ντοκυμανταίρ γαλλικής παραγωγής, 2013. Παραγωγοί: Synecdoche, Le Pacte, Dor Film Produktionsgesellschaft. Διάρκεια: 220 λεπτά

Γιατί είναι άραγε τόσο μεγάλη η ταραχή μας, η συγκίνησή μας, όταν βλέπουμε τη Shoah του Κλοντ Λαντζμάν^[1] ακόμη και σήμερα, που έχουμε δει τόσες ταινίες, έχουμε ακούσει ή διαβάσει τόσες μαρτυρίες και τόσα βιβλία; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που καθιέρωσαν αυτό το εγχείρημα ως το αξεπέραστο αριστούργημα, όχι μόνο στην πρώτη του προβολή, το 1985, αλλά ακόμη και σήμερα, 30 χρόνια μετά;  Γιατί φοβόμαστε να δούμε αυτήν την ταινία, που αποφεύγει κάθε άμεση εικόνα φρίκης; Αναδημοσίευση από το τεύχος 73 τουBooks' Journal,Iανουάριος 2017, με αφορμή τη θλιβερή αναγγελία του θανάτου του Λαντζμάν, στο Παρίσι, σε ηλικία 92 χρόνων (το κείμενο δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο «Αντιμέτωποι με τις μαρτυρίες του τραύματος»).

Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, Μετά το 1922: Η Παράταση του Διχασμού, Πατάκη, Αθήνα 2017, 489 σελ.

Οι επιλογές του Βενιζέλου επιβραβεύτηκαν από τα γεγονότα. Στη σκιά του, όμως, δεν έχουν λιγότερο ενδιαφέρον οι αντιβενιζελικοί πρωταγωνιστές, οι οποίοι έχουν μελετηθεί λιγότερο στην ιστοριογραφία. Το νέο βιβλίο του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου αφιερώνει σημαντικό μέρος στους τρεις βασικούς ταγούς του, μετά το 1922: στον Ιωάννη Μεταξά, στον Παναγή Τσαλδάρη και στο Στέμμα με διττή υπόσταση: ως βασιλικό θεσμό και ως δυναστεία. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τχ. 87, Μάιος 2018.

Μια Αληθινή Ιστορία (D'Après Une Histoire Vraie). Έγχρωμο ψυχολογικό θρίλερ γαλλοπολωνικής παραγωγής, σε σκηνοθεσία Ρομάν Πολάνσκι. Σενάριο: Ρομάν Πολάνσκι – Ολιβιέ Ασαγιάς. Πρωταγωνιστούν: Έμανουέλ Σενιέ, Εύα Γκριν, Βενσάν Περέζ. Παραγωγή: Wy Productions, R.P. Productions, Mars Films, France 2 Cinéma, Monolith Films, Belga Productions. Διάρκεια: 100’

Η Ντελφίν Ντεριέ (Εμανουέλ Σενιέ), συγγραφέας σε καλλιτεχνικό αδιέξοδο, γνωρίζει στην παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου της την Ελ (Εύα Γκριν), μια μυστηριώδη νέα κοπέλα, βιογράφο διασήμων, που σταδιακά διεισδύει στη ζωή της και καταλαμβάνει την προσωπικότητά της. Πηγαίνει σε εκδηλώσεις στη θέση της Ντελφίν, στέλνει μέιλ σε εκδότες και γνωστούς, δίνει ιδέες ή ακόμα και γράφει η ίδια στη θέση της συγγραφέως. Η Ντελφίν αρχικά βλέπει με θετικό μάτι την Ελ, αλλά στη συνέχεια ξεκινά να νιώθει ασφυκτικά πιεσμένη από αυτήν. Τα πράγματα σύντομα ξεφεύγουν από τον έλεγχο.

Solo. A Star Wars Story.Έγχρωμη περιπέτεια φαντασίας αμερικανικής παραγωγής 2018,σε σκηνοθεσία του Ρον Χάουαρντ. Σενάριο: Τζόναθαν Κάσνταν, Λόρενς Κάσνταν. Πρωταγωνιστούν: Άλντεν Έρενραϊχ , Ντόναλντ Γκλόβερ, Εμίλια Κλαρκ, Γούντι Χάρελσον, Θάντι Νιούτον. Παραγωγή: Lucasfilm, Walt Disney Pictures, Allison Shearmur Productions. Διάρκεια: 135’

Ο Χαν (Άλντεν Έρενραϊχ) είναι ερωτευμένος με την Κίρα (Εμίλια Κλαρκ), αλλά τη χάνει όταν εκείνη πέφτει θύμα απαγωγής, και βάζει στόχο της ζωής του να τη βρει. Με το όνομα Χαν Σόλο (=μόνος) προσπαθεί να βγάλει χρήματα με κάθε τρόπο, προκειμένου να αγοράσει δικό του σκάφος και να βρει την αγαπημένη του. Τυχαία συναντά τον Τομπάιας Μπέκετ (Γούντι Χάρελσον), λαθρέμπορο με διασυνδέσεις στην οργάνωση Πορφυρή Αυγή του πανίσχυρου Ντράιντεν Βος (Πολ Μπέτανι). Μαζί του, ο Χαν Σόλο συνεχίζει την αναζήτηση της αγαπημένης του, σε ένα ταξίδι που περνά μέσα από τη γνωριμία του με τον θρυλικό Γούκι Τσουμπάκα, τη γέννηση της επανάστασης και την απόκτηση του μυθικού Μιλένιουμ Φάλκον.

Η τελευταία σημαία (Last flag flying). Έγχρωμη κοινωνική ταινία, αμερικανικής παραγωγής 2017, σε σκηνοθεσία: Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ. Πρωταγωνιστούν: Μπράιαν Κράνστον, Λόρενς Φίσμπερν, Στιβ Καρέλ. Παραγωγή: Amazon Studios, Big Indie Pictures, Cinetic Media. Διάρκεια: 125’.

Δεκέμβριος 2003. Ο Λάρι "Ντοκ" Σέπαρντ  (Στιβ Καρέλ), βετεράνος πεζοναύτης του Βιετνάμ, βρίσκει δύο παλιούς του συμπολεμιστές, τον Σαλ (Μπράιαν Κράνστον), που έχει γίνει μπάρμαν, και τον Μίλερ (Λόρενς Φίσμπερν), ιερέα πλέον μιας τοπικής ενορίας, και τους ενημερώνει πως ο 21χρονος γιος του σκοτώθηκε στο Ιράκ. Ζητά από τους παλιούς του φίλους να τον συνοδεύσουν στην παραλαβή του πτώματος του γιου του και ακολούθως στην κηδεία του. Το ταξίδι τους θα δώσει αφορμές για μια ανασκόπηση, αναπολήσεις στα περασμένα και τη συνειδητοποίηση πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται.

Philip Roth, Το θέατρο του Σάμπαθ, μετάφραση από τα αγγλικά: Ανδρέας Β. Βαχλιώτης, επιμέλεια: Κατερίνα Σχινά, Πόλις, Αθήνα 2013, 614 σελ.

Η έκδοση του βιβλίου αυτού στις ΗΠΑ, το 1995, πυροδότησε μια σειρά αντιφατικών κριτικών – ο Χάρολντ Μπλουμ το χαρακτήρισε ως το αδιαμφισβήτητο αριστούργημα του Ροθ, ενώ η κριτικός των New York Times Μιτσίκο Κακουτάνι το βρήκε «κακόγουστο και ανέμπνευστο». Πέρα από την ακρότητα με την οποία «οπλίζεται» ο κεντρικός ήρωας, ο Μίκι Σάμπαθ, όμως, ο Ροθ «χρησιμοποίησε» το βιβλίο αυτό ως σκαλοπάτι για να εισέλθει σε μια νέα φάση της πεζογραφικής του παραγωγής. Ο τρόπoς του Σάμπαθ, λοιπόν, ήταν ό,τι καλύτερο για να δώσει οριστική απάντηση σε μια σειρά διλημμάτων που ταλάνισαν τους μέχρι τότε ήρωές του – από το διχασμό ανάμεσα στην «αίσθηση του καθήκοντος» και στην επιδίωξη της ελευθερίας, μέχρι τη διάσταση ανάμεσα στην πνευματικότητα και στη ζωώδη ενεργητικότητα, σε σύμβολο της οποίας ανάγεται συχνά το σεξ. Αναδημοσίευση από το Books' Journal, τεύχος 39, Ιανουάριος 2014. [TBJ]