Το αυτοκαταργημένο σχολείο

Πίσω από την επιδέξια κυβερνητική επινόηση για να παρακαμφθεί το άρθρο 16 του συντάγματος, κρύβεται βεβαίως ένα κουφάρι: το κουφάρι της εκπαίδευσης των ελληνοπαίδων και των ελληνοκορασίδων. Εδώ και πολλές δεκαετίες, το πανεπιστήμιο μοιράζει αδιακρίτως πτυχία σε ένα σύστημα που θεωρείται εκδημοκρατισμός της γνώσης αλλά είναι, απλώς, εκδημοκρατισμός των πτυχίων, εν γνώσει των περισσοτέρων ότι είναι χωρίς αντίκρισμα. Για κάποιους, που σπούδασαν σε συγκεκριμένες σχολές (νομικοί, γιατροί, μηχανικοί, πληροφορικάριοι και ορισμένοι καλλιτέχνες), το πτυχίο εμφανώς έχει αξία. Για κάποιους άλλους, κυρίως σε παιδαγωγικά τμήματα ή σε σχολές που κάποια επαγγελματικά δικαιώματα έχουν συνδεθεί με ορισμένα γνωστικά πεδία, υπάρχει πάντα η δυνατότητα του διορισμού στο Δημόσιο. Οι συνδικαλιστές των κομματικών παρατάξεων ελπίζουν να κάνουν κομματική καριέρα. Αλλά τα μεγάλα πλήθη, παρά το πτυχίο τους, είτε θα συμβιβαστούν με κάποια δουλειά άσχετη με ό,τι σπούδασαν είτε θα επινοήσουν εκ νέου ως επαγγελματίες τον εαυτό τους. Το πτυχίο θα μείνει στην κορνίζα.

Δεν είναι κάτι που δεν το ξέρουμε. Γνωρίζουμε και κάτι χειρότερο: ότι όσο τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια μετατρέπονται σε δύο ταχυτήτων, για πολύ καλούς φοιτητές που θα προχωρήσουν και για μια πλειονότητα για την οποία το πτυχίο δεν έχει αξία, η μέση εκπαίδευση καταβαραθρώνεται. Οι λόγοι είναι πολλοί. Κυρίως όμως ένας: το σχολείο εδώ και πολλές δεκαετίες έχει παραιτηθεί από το ρόλο του, να μεταδώσει δεδομένες βασικές γνώσεις στους μαθητές για τις οποίες θα αξιολογούνται συνεχώς και επιπλέον να τους θέσει τα κοινωνικά όρια. Το σχολείο έχει παραιτηθεί και από τη γνώση, και από την αξιολόγηση και από την κοινωνική αγωγή. Οι οικογένειες το χρησιμοποιούν όπως νωρίτερα χρησιμοποιούσαν τον παιδικό σταθμό και το εκπαιδευτικό προσωπικό, που επίσης δεν αξιολογείται (ή αξιολογείται τυπικά), σε μεγάλο βαθμό, αποδέχεται ότι απλώς θα βρίσκεται στο σχολείο, θα κάνει μάθημα μόνο με τα παιδιά που θέλουν και θα προσπαθεί να επιβιώσει σε συνθήκες θηριοτροφείου, όπου κάθε ιεραρχία έχει καταργηθεί και αυτός που επικρατεί είναι αυτός που επικαλείται ή έχει τη δύναμη.

Επιπλέον, το σχολείο-πάρκινγκ μαθητών έχει υποχωρήσει σημαντικά στη σημασία που του δίνουν οι μαθητές, αφού πρωτεύοντα ρόλο παίζει το φροντιστήριο, με την κωδικοποιημένη γνώση η οποία, βάσει προδιαγραφών, και, προκειμένου για τη θεωρητική κατεύθυνση, με έμφαση στην αποστήθιση, οδηγεί στα πανεπιστήμια. Η φροντιστηριακή γνώση, αποσπασματική που μαθαίνεται παπαγαλία, δεν έχει καμία σχέση με την κριτική ικανότητα που οφείλουν οι μαθητές στον εαυτό τους. Η τυποποιημένη γνώση τους έχει προορισμό την αίθουσα των εισαγωγικών εξετάσεων. Την επομένη, ό,τι έχουν συγκρατήσει μπορούν να το ξεχάσουν. Δεν θα χρειαστεί.

Κάπως έτσι, το σχολείο αντί για αυτόνομη βαθμίδα παιδείας έχει αναχθεί σε πεδίο αγραμματοσύνης. Οι μαθητές μορφώνονται αλλού. Στο Ίντερνετ, στην τηλεόραση, στις συναναστροφές, στα χόμπι. Μεγαλώνουν απότομα, αγνοούν κάθε κοινωνική ιεραρχία και οι μόνες εξουσιαστικές σχέσεις που αναγνωρίζουν είναι οι σχέσεις ισχύος, επιβολής, υποταγής.

Αυτού του σχολείου οι μαθητές δεν γνωρίζουν βασικά πράγματα. Δεν κατέχουν γλώσσα, δεν ξέρουν λογοτεχνία και δεν έχουν πρότυπα και είδωλα φτιαγμένα από τη σχέση τους με τη λογοτεχνία, δεν ξέρουν ιστορία, αγνοούν βασικά πράγματα. Στην ουσία, δηλαδή, είναι ανυπεράσπιστα θύματα έτοιμα για κάποια αγέλη, τις συνήθειες της οποίας θα ακολουθήσουν.

Είναι πρωτοφανές αλλά η Ελλάδα πρέπει να είναι πανευρωπαϊκά ένα μοναδικό κοινωνικό πείραμα: μια χώρα το κράτος της οποίας έχει παραιτηθεί από την υποχρέωση να μαθαίνουν οι νέοι βασικές γνώσεις και στοιχειώδεις κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, ανάμεσα στις οποίες και η ευθύνη, οι ιεραρχίες και η λογοδοσία.

Η παιδεία στην Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει πολλές δεκαετίες. Συζητάμε αενάως για θέματα ουσιαστικά, αλλά κάνουμε ότι δεν κατανοούμε το βασικότερο: ότι ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσους πολλούς πτυχιούχους στο πτυχίο των οποίων δεν καθρεφτίζεται κάποια συστηματική γνώση. Η κατάσταση αυτή εξηγεί πολλά και για το χαρακτήρα της αγοράς εργασίας, για τα ήθη, για την κοινωνική βία, για την παραδοσιοκρατία των κοινωνικών σχέσεων και για το μηδενισμό με τον οποίο αντιμετωπίζεται σε πάρα πολλές περιπτώσεις το περιεχόμενο τής χωρίς αξίες ζωής  μεγάλων θυλάκων του πληθυσμού.

Η Ελλάδα έχει ανάγκη μια μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που θα ξεκινάει από το σχολείο. Η σημερινή κυβέρνηση είναι το σχήμα που θα μπορούσε να τη διεκδικήσει και να την προωθήσει. Ο υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Πιερρακάκης, και ξέρει το πρόβλημα και το καταλαβαίνει. Θα μπορέσει και να το αντιμετωπίσει;