Σύνδεση συνδρομητών

Ο Ανδρέας Βενιανάκης και η ιστορία του δωσιλογισμού στη Μακεδονία

Τρίτη, 23 Ιουλίου 2024 08:47
Ο Ανδρέας Βενιανάκης.
Φωτογραφία αρχείου
Ο Ανδρέας Βενιανάκης.

Ο Βενιανάκης ήταν ερασιτέχνης ερευνητής της ιστορίας, αν όμως διαβάσει κανείς τα βιβλία του αποδεικνύεται παθιασμένος και μεθοδικός. Η γραφή του έχει λογοτεχνικό ύφος, διαβάζεται δηλαδή με ευχαρίστηση ενώ χειρίζεται τις αφηγηματικές εκκρεμότητες με επιδεξιότητα, παράγοντας σασπένς. Έγραψε τρία βιβλία για τον δωσιλογισμό στη Θεσσαλονίκη και στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και για τους βασικούς εκπροσώπους του, όλα στηριγμένα σε πηγές και αρχεία, εμπλουτίζοντας τη σχετική (φτωχή) βιβλιογραφία. Πέθανε στις 19 Ιουλίου 2024, σε ηλικία 59 ετών.

Το 2020, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο που με εντυπωσίασε για το θέμα του, την αναλυτική πραγμάτευσή του, την εμβάθυνσή του και τη γλώσσα του. Τίτλος του: Ποντάροντας στην Γερμανική Ρουλέτα. Καζίνο και πράκτορες στην κατοχική Θεσσαλονίκη (1941-1944). Εκδότης, το θεσσαλονικιώτικο Επίκεντρο. Και συγγραφέας του, ένας άγνωστός μου, ο Ανδρέας Βενιανάκης.

Το βιβλίο μιλούσε για τους έλληνες πράκτορες της ναζιστικής Γερμανίας που, μετά το 1933, εργάστηκαν στην Ελλάδα ως κατάσκοποι υπέρ των γερμανικών συμφερόντων και, ιδίως, υπέρ της ναζιστικής ιδεολογίας. Ήταν πρόσωπα που είχαν θαμπωθεί από τη Γερμανία της δεκαετίας του 1930 και ήταν έτοιμα να προσφέρουν γη και ύδωρ στη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Οι άνθρωποι αυτοί, μαζί με εκείνους που ήδη είχαν στρατολογηθεί στην Ελλάδα, ήταν η μαγιά όσων συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, αργότερα, στη διάρκεια της Κατοχής, που ειδικά για τη Θεσσαλονίκη σηματοδοτεί την εξόντωση της έως τότε ανθηρής εβραϊκής κοινότητάς της.

Η βασική προσωπικότητα που αναδύεται από το βιβλίο αυτό είναι ο Περί Νικολαΐ, το ψευδώνυμο του Περικλή Νικολαΐδη, ο οποίος ήταν ποδοσφαιριστής του Ηρακλή. Είχε γεννηθεί στην Καβάλα, η μητέρα του ήταν Γερμανίδα και η δράση του τον κατατάσσει στους «θρύλους» από την πλευρά του δωσιλογισμού.  

Ο Βενιανάκης, με υλικό αντλημένο από εφημερίδες της εποχής, δικαστικά έγγραφα και υλικό αρχείων, ερευνά τη δράση του Περί Νικολαΐ από τον Μάιο του 1941, σχεδόν από τη στιγμή που οι Γερμανοί εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη, ώς το Μάιο του 1944, όταν διέφυγε στη Βιέννη. Στη Θεσσαλονίκη, πολύ γρήγορα έφτιαξε έναν προσωπικό μηχανισμό παρακρατικών, με αδίστακτους συμμετέχοντες οι οποίοι προσδοκούσαν να πλουτίσουν, μέσω του οποίου συντόνισε σειρά από αποτρόπαιες πράξεις. Η δράση του Νικολαΐ και των ανθρώπων του περιλαμβάνει εργολαβίες για τους Γερμανούς, (ιδιαίτερα αποτελεσματική) κατασκοπεία υπέρ των κατοχικών δυνάμεων, εκβιασμούς, απάτες, καταστροφή των εβραϊκών συνοικισμών 151 και Χιρς – και ανάμεσα σε άλλα ίδρυσε και λειτούργησε καζίνο. Γενικώς, ήταν μια προσωπικότητα αδίστακτη που υπηρέτησε τις κατοχικές δυνάμεις με στόχο τον προσωπικό πλουτισμό του, πέραν του οποίου τίποτα άλλο δεν είχε σημασία. Επιδέξιος, κατάφερε να μην πληρώσει ποτέ για τα εγκλήματά του, αφού με την περιουσία του από τη δραστηριότητά του στη Θεσσαλονίκη διέφυγε στην Αμερική, όπου χάθηκαν τα ίχνη του.

Νωρίτερα, το 2016, είχε κυκλοφορήσει επίσης από το Επίκεντρο το πρώτο βιβλίο του Βενιανάκη, Δάγκουλας, ο «δράκος» της Θεσσαλονίκης. Συμβολή στην Ιστορία των ταγμάτων ασφαλείας επί κατοχής (1941-1944). Ο Βενιανάκης οργανώνει την αφήγησή του γύρω από τα κατορθώματα του «πρόσφυγα» στη Θεσσαλονίκη εκ Γρεβενών Αντώνη Δάγκουλα, το όνομα του οποίου σημάδεψε ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της στα μεταπολεμικά χρόνια. Παλαιός ΕΑΜίτης που έπεσε σε δυσμένεια, εκδιώχθηκε από την οργάνωση, κακοποιήθηκε και φυλακίστηκε, ο Δάγκουλας κατάφερε να φτάσει το 1943 στη Θεσσαλονίκη και, εκμεταλλευόμενος τις διώξεις του από τον ΕΛΑΣ, να αποκτήσει υπόσταση για τη γερμανική διοίκηση που τον οδήγησε στην αρχηγία ένοπλης δωσιλογικής οργάνωσης, με έντονο τον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα της. Το σώμα του Δάγκουλα, που ονομάστηκε Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης (ή Δαγκουλαίοι, όπως τους έλεγαν στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας), είχε περίπου εκατό άτομα.  Αναλύεται η σύνθεση της ένοπλης ομάδας του Δάγκουλα, ο τρόπος που ήρθε σε επαφή με τις γερμανικές αρχές Κατοχής, οι σχέσεις του με τους αρχηγούς των υπόλοιπων αντικομμουνιστικών σχηματισμών στη Θεσσαλονίκη και τα βασικά επεισόδια διά των οποίων αναδείχτηκε σε έναν από τους ηγετικούς παράγοντες του ένοπλου δωσιλογισμού. Το σημαντικότερο όμως σημείο που μελετά αφορά τα εγκλήματα που διέπραξαν ο ίδιος και οι άντρες του σε βάρος πραγματικών ή υποτιθέμενων κομμουνιστών.

Το 2022, κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Ανδρέα Βενιανάκη, Ο κατοχικός εμφύλιος στην Μακεδονία (1942-1944) και οι τρεις Παπαδόπουλοι. Αναφέρεται στον λεγόμενο Ελληνικό Εθνικό Στρατό (ΕΕΣ) που έδρασε στην Κεντρική και τη Δυτική Μακεδονία με συνεκτική ιδεολογία τον αντικομμουνισμό και στους τρεις ηγέτες του, τρεις Παπαδόπουλους. Τον Μιχάλη Παπαδόπουλο ή Μιχάλαγα που έδρασε στην Κοζάνη, τον Κώστα Παπαδόπουλο που έδρασε στο Κιλκίς και τον Κυριάκο Παπαδόπουλο, που ήταν γνωστός και ως Κισά Μπατζάκ, και έδρασε στην Πιερία.

O Ανδρέας Βενιανάκης ήταν ερευνητής και συγγραφέας που δήλωνε εραστής της Ιστορίας χωρίς Πανεπιστημιακές περγαμηνές. Ασχολήθηκε πάνω από μια δεκαετία με τη μελέτη και έρευνα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και ειδικότερα με τη γερμανική κατοχή στην Κεντρική Μακεδονία. Ανάμεσα στις έρευνες και τη συγγραφή των μελετών του, παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας και πήρε μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις. Αρθρογραφούσε σχεδόν καθημερινά στην σελίδα του FB «Η Θεσσαλονίκη μέσα από την Ιστορία». Ήταν εργατικός και παθιασμένος και τα βιβλία του θα είναι πολύτιμες βιβλιογραφικές πηγές στο μέλλον.

Ηλίας Κανέλλης

Δημοσιογράφος, εκδότης του περιοδικού Books' Journal. Σπούδασε κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες και κινηματογράφο. Εξέδωσε και διεύθυνε το περιοδικό Κάμερα, υπήρξε κριτικός κινηματογράφου και αρχισυντάκτης του περιοδικού Αντί, εργάστηκε ως επιφυλλιδογράφος στην Εποχή, στην Ελευθεροτυπία, στην Εξουσία, στην Athens Voice, στο Βήμα, στο Protagon.gr και, τα τελευταία χρόνια, στα Νέα. Για πολλά χρόνια έκανε καθημερινή εκπομπή στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθήνα 9,84 ενώ συνεργάστηκε ως πολιτικός αναλυτής με την τηλεόραση της ΕΡΤ. Ίδρυσε και διεύθυνε την εφημερίδα του Φεστιβάλ Αθηνών εφ. Έχει γράψει το βιβλίο Εθνοχουλιγκανισμός: Εκφράσεις της νεοελληνικής ιδεολογίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004 της Αθήνας (εκδόσεις Οξύ) και έχει επιμεληθεί τις κινηματογραφικές μονογραφίες Σταύρος Τορνές (με τον Σταύρο Καπλανίδη και, για την ιταλική έκδοση, με την επιπλέον συνεργασία του Sergio Grmek Germani), Κώστας Γαβράς και Σταύρος Τσιώλης. Σε λίγο θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του, Το κιτς του ΣΥΡΙΖΑ.

Προσθήκη σχολίου

Όλα τα πεδία είναι υποχρεωτικά. Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.