Όταν μιλή κανείς για Τέχνη στον τόπο μας, πρέπει να έχει υπ’ όψιν του τον Κωνσταντίνον Παρθένην. Έχω σχηματίσει σαφή, σαφεστάτην την αντίληψιν ότι τα έργα του αποτελούν ένα είδος τρομοκρατίας του οπισθοδρομικού κριτικού αισθητηρίου του τόπου μας.
– Ονομάζεσθε Κωνσταντίνος Παρθένης, επαγγέλλεσθε τον ζωγράφον, ωρκίσθητε προ ημερών ως καθηγητής εις την Σχολήν των Καλών Τεχνών, κάμνετε αγγέλους με πολύ μεγάλα φτερά, με χέρια διπλάσια περίπου του φυσικού μήκους, κάμνετε οικονομίαν εις την πρώτην ύλην και αφίνετε αζωγράφιστα τα τρία τέταρτα του μουσαμά, κάμνετε θολήν την φύσιν, ασχημάτιστα τα φυλλώματα των δένδρων, την Παναγίαν με ένα γυμνόν μαστόν Αφρικανικού τύπου, την Ευρυδίκην ως δηλητηριασμένον όφιν, τον Ορφέα ως πρωτομάθητον βιολιτζήν, και το τοπίον ως σεισμόπληκτον. Και είσθε, λέγουν, μεγάλος καλλιτέχνης. Τα ώτα μας σας ακούουν και η καρδία μας ασπαίρει. Απολογηθήτε!
Γύρω μας όλα είναι κατάλευκα. Ο Παρθένης είναι ήρεμος, αργόλογος, μετρημένος σαν συγκλητικός.
– Το φως αυτό, όταν το αντίκρυσα για πρώτη φορά, παιδί, μ’ εθάμβωσε και μου φάνηκε πως μ’ ετύφλωσε. Ερμηνεύει τις γραμμές και τις κάμνει σταθερές και αμετάβλητες. Μόνο με μουσική ημπορεί κανείς να το εκφράση. Γι’ αυτό εδώ στο σπίτι μου άφησα μόνο το λευκό χρώμα να κυριαρχή. Με ξεκουράζει. Είναι το χρώμα της σκέψεως. Όλα τα άλλα θέτουν σε κίνηση το νου και δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτε άλλο. Διαρκώς ο νους μου τα αναλύει, τα μελετά, τα εξετάζει, τα συνδυάζει, στο λευκό χρώμα μπορώ να σκεφτώ.
– Σκεφθήτε. Η φύσις είναι ωραία και σεις δεν θέλετε να την αντιγράψετε.
- Η ωραιότερη φύσις, το τελειότερο δημιούργημά της είναι ο ανθρώπινος νους. Είναι η ψυχή του ανθρώπου. Δεν θα την υποτάξω ποτέ εις την άλλην φύσιν, την κατωτέραν. Δεν θα την στερήσω της προνομιούχου θέσεώς της και να την θέσω υποζύγιον εις την αναίσθητον φύσιν. Το καλύτερο υπόδειγμα της φύσεως είναι ο νους μας. Αυτός θα βάλη τον ρυθμόν εις την άλλην φύσιν, και ο άνθρωπος θα περιποιηθή και θα τακτοποιήση. Όπως εις τον λόγον ο Αισχύλος έβαλε μέτρον και ρυθμόν, όπως ο Μπετόβεν έθεσεν εις ρυθμόν τους ήχους της φύσεως, έτσι και ο ζωγράφος τακτοποιεί και ρυθμίζει. Εάν αντιγράφω την φύσιν, τότε εγώ ως ανώτερον υπόδειγμά της δεν υπάρχω και ο νους μου είναι υποτακτικός εις το κατώτερον στοιχείον της δημιουργίας. Διατί μία στήλη Δωρική είναι ανώτερη από ένα δένδρον; Διότι η στήλη είναι δημιούργημα αυτούσιον του ανθρώπινου νου.
– Θα υπάρχουν όμως πάντα οι ακαδημαϊσταί!
– Πολύ λιγώτεροι. Οι καλλιτέχναι θα πεισθούν ότι πρέπει να εργάζωνται με τον νουν και με την ψυχήν και όχι μόνον με τον χρωστήρα ή την σμίλην. Ο μεγάλος κόπος δεν είνε η εκτέλεσις ενός έργου. Ο κόπος και ο μόχθος είνε η εργασία του νου. Όπως ο ποιητής δεν κουράζεται σημειώνων με το μολύβι του τους στίχους, αλλά κοπιάζει διανοητικώς και όλη του η εργασία γίνεται διά του νου. Ο ζωγράφος το ίδιον. Πρέπει να εργασθή με τον νουν. Έχει εις το χέρι του την μεγαλύτερη ανθρώπινη δύναμι. Με μίαν μόνον γραμμήν κάμνει την φύσιν νέαν, αποκρύπτει ένα βουνό χιλιόμετρα πίσω, απλώνει ένα κάμπο σε απέραντη έκτασι. Με μίαν γραμμήν μόνον ο ζωγράφος γίνεται Θεός και δημιουργεί.
– Κατηγορείσθε επί προχειρότητι.
– Οι περισσότεροι νομίζουν πως η Νέα Τέχνη είνε κάτι το αφαντάστως εύκολο. Μα τι υπάρχει ευκολώτερο από την αντιγραφή ενός αντικειμένου, ενός προσώπου, ενός τοπίου; Δεν απαιτεί καμμιά δημιουργική εργασία. Ο καλλιτέχνης αν έχη μια δεξιοτεχνία κάθεται και αντιγράφει πιστώς, χωρίς να κοπιάση διόλου ο νους του. Γίνεται υποτακτικός εις την φύσιν που είνε πάντοτε κατωτέρα του νου του. Η Νέα Τέχνη δημιουργεί. Ο νους εργάζεται και η εργασία του είνε η δυσκολώτερη καλλιτεχνική εκτέλεσις. Κακώς νομίζουν πως η Νέα Τέχνη είνε ένα εύκολο πράγμα. Μερικές πινελιές και τελείωσε.
– Η αρχαία τέχνη…
– Έχω την γνώμην ότι κάμνομεν μεγάλο, πολύ μεγάλο σφάλμα, να νομίζωμεν ότι πρέπει να μιμηθώμεν την Αρχαίαν Τέχνην. Ότι πρέπει να την πάρωμεν ως υπόδειγμα. Πιστεύω ότι η Αρχαία Τέχνη μόνον παραδείγματα ημπορεί να μας δώση. Ο Μιχαήλ Άγγελος είδε έτσι αυτό το σώμα. Γιατί το είδε έτσι; Όταν εννοήσωμεν αυτό το παράδειγμα της τέχνης του, τότε θα ημπορέσωμε να δημιουργήσωμεν ιδικήν μας Τέχνην, να ιδούμε και ημείς και να εργασθούμε βλέποντες, όχι δε απλώς να απομιμηθούμε, που δεν είμεθα και εις θέσιν να κάμωμε, γιατί δεν ζώμεν εις το παρελθόν. Είμαι της γνώμης ότι δεν υπάρχει χειρότερη και πιο αντιαισθητική καλλιτεχνική διάθεσις από του να στηριζόμεθα εις το παρελθόν και να δημιουργούμε διά το παρελθόν και από το παρελθόν. Είνε ζήτημα εργασίας ή τεμπελιάς. Θέλουμε απλώς να χρησιμοποιήσωμε τις έτοιμες δάφνες και τις δόξες. Πρέπει να δημιουργήσωμε για το μέλλον και να εμπνεώμεθα από το μέλλον. Αυτό θα γίνη άλλως τε και θα επικρατήση. Όσο περισσότερο απομακρυνόμεθα από το παρελθόν τόσο καλύτερα θα το βλέπωμε και θα παύσωμε να είμεθα μύωπες.
– Χρειάζεται να αποκτήσωμε πείρα.
– Θα σας πω κάτι που θα σας φανή παραδοξολογία. Εγώ πιστεύω πως η πείρα είνε έμφυτος. Δεν αποκτάται. Η εργατικότης μόνον αποκτάται. Και αυτής έχομεν ανάγκην. Ανθρώπους με πείραν έχομεν πολλούς και αυτοί δεν την απέκτησαν. Εγεννήθη μαζύ των.
