Τεύχος 158

Ξαναδιαβάζοντας όλα τα ποιήματα του Νίκου Φωκά γι’ αυτό το αφιέρωμα (που δημοσιεύτηκε στο τχ. 158 και, αποσπασματικά, τις προηγούμενες ημέρες στην ιστοσελίδα του Books' Journal), πολλά ήσαν αυτά που ξεχώρισα. Με εξέπληξε, ωστόσο, πόσο ομοιόμορφα, με αδιακύμαντη πυκνότητα, ήσαν κατανεμημένα σε όλο το χρονικό εύρος του έργου του: δεν είναι συχνό φαινόμενο, μια ποιητική φωνή όχι μόνο να πρωτοεμφανίζεται διακριτή κι ενδιαφέρουσα, αλλά και να μη φθίνει μετά, ας πούμε, την όγδοη δεκαετία της.

Διάλεξα αυτό το ποίημα, γιατί με ενδιαφέρουν σε μεγάλο βαθμό αυτά που είναι στα άκρα, πόσο δε μάλλον όταν μπαίνουν σε ρόλο φιδιού, απειλώντας να κλέψουν την παράσταση. 

Διαβάζω Νίκο Φωκά στο κομμωτήριο. Απεχθάνομαι το κομμωτήριο αλλά, όταν απεχθάνομαι και τη ζωή μου, υπάρχει ένα συγκεκριμένο κομμωτήριο στο οποίο πηγαίνω και διαβάζω ποίηση. Δεν έχει μουσική δυνατά, έχει μονάχα μερικές ήσυχες κυρίες, που απολαμβάνουν αυτό που τους συμβαίνει. Την ώρα που διαβάζω στο ποίημα «Μέση ηλικία»: εκεί στεκόμουν, στην πρώτη μου νεότητα, μ’ έναν/ γέροντα στηριγμένο επάνω μου./ Μισόν επάνω μου σαν κάποιο πληθωρικό παράσιτο:/ μαυροντυμένο, επίσημο σαν ένα που φορούσα πένθος. / Κι όπως σε πένθος έκλαιγα μ’ ένα κλάμα έτσι ασυγκράτητο / σαν να ’θελε η καρδιά μου ν’ αποβάλει / το υπόλοιπο σώμα. Γύρω δεν υπήρχε άλλη ψυχή, / τόσο άπλετο ήτανε το φως, τόσο άπλαστος ο κόσμος, οι ήσυχες κυρίες σιγοτραγουδούν το «Νe me quitte pas» που παίζει στο ραδιόφωνο. Η ζέστη από τα σεσουάρ, από τις ήσυχες κυρίες, κι από κάτι άγνωστο που υπάρχει πάνω στο κεφάλι μου, με οδηγεί στο στίχο πρόσθετε μέσ’ στο σούρουπο τη μαλακότητά της / στη μαλακότητα της φύσης – σαν γελάδα. Και ζωντανεύω.

Ο Νίκος Φωκάς προσπαθεί να μιλήσει –με ειλικρίνεια, νιώθω–  για κάτι που προηγείται του πολιτισμού και της γλώσσας. Προσπαθεί δηλαδή να μιλήσει για «το μέτρο της κραυγής μας»

Διαβάζω:

«– Περιοδικό “Οι Νέοι” υπό την σκέπη και τον έλεγχο του πρωτοσύγκελου Ψαριανού. Μετέπειτα μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης.

– Κατηχητικό και τέτοια.

– Όχι ακριβώς. Ο Ψαριανός ήταν καλλιεργημένος παπάς. Ο αδελφός του Σωκράτης, συνομήλικός μας.

– Η δική σας εκτροπή;

– Είχε προηγηθεί, με άλλον τρόπο. “Οι Νέοι” μας μιμήθηκαν.»

Στα ποιήματα του Νίκου Φωκά, το ξέρω πως θα βρω πάντα το ακριβό και το πολύτιμο που θα με οδηγήσει τελικά σε μια κατάσταση γαλήνης, ηρεμίας, ωραιότητας και δικαίου.

Το χειμώνα του 2000, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Θανάση Βαλτινού Συναξάρι Ανδρέα Κορδοπάτη. Βιβλίο Δεύτερο: Βαλκανικοί –’22. Αποφασίσαμε με την ανθρωπολόγο Πηνελόπη Παπαηλία, συνάδελφο στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, να το παρουσιάσουμε στο πλαίσιο των ανοιχτών συναντήσεων με συγγραφείς που τότε οργανώναμε στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολόγιας. Στον Βόλο, το αμφιθέατρο ήταν γεμάτο τη βραδιά της εκδήλωσης. Μου έκανε, όμως, εντύπωση ότι ο Βαλτινός δεν ήθελε να μιλήσει για το «εργαστήρι» του. Στο στυλ των δύσκολων συγγραφέων του μοντερνισμού, έμεινε μυστηριώδης, ώς το τέλος. Εκ των υστέρων, έμαθα πως ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος, μέλος της προσωρινής γενικής συνέλευσης του τμήματος, τότε, δυσαρεστήθηκε με την εκδήλωση. Είχε βρει τον Βαλτινό «δεξιό».

Να, τι μοναδικό βρίσκω στην ποίηση του Νίκου Φωκά, που χρόνια τώρα με αναπαύει και με καθοδηγεί, τόσο ως αναγνώστρια όσο και ως ποιήτρια: Τη σύγκλιση που με τρόπο μοναδικό εισάγεται στο έργο του ανάμεσα στην πραγματικότητα και την «πραγματικότητα» του ποιητή και του ποιήματος.

Στο μουσείο Guggenheim της Βενετίας εκτίθεται ο πίνακας του Πικάσο, Ο Ποιητής. Αναπαριστά μια ανθρώπινη μορφή η οποία έχει ανατμηθεί οπτικά ως μια αρχιτεκτονική ευθύγραμμων και καμπυλόγραμμων στοιχείων. Παρά την ασάφεια των οπτικών ενδείξεων, ο θεατής συλλαμβάνει μια πυραμιδική φιγούρα. Στο κέντρο της κορυφής του καμβά υπάρχει ο κύκλος. Ο κύκλος: ο ένας και μοναδικός οφθαλμός της μνήμης ο οποίος καταλήγει σε κλειστά μισοφέγγαρα μάτια. Μόλις γίνει αντιληπτή αυτή η αναγνώριση, εμφανίζεται μια πλήρης εικόνα του σωλήνα του λαιμού, η οπίσθια, που προεκτείνεται σε έναν εξασθενημένο ανθρώπινο κορμό, αγκώνων και βραχιόνων της καρέκλας.

«Στροφή του κεφαλιού». Ένας μόνος του στέκει και γύρω του χαλασμός. Παίρνει απόσταση, διαχωρίζει τη θέση του από το φτηνό ανφάς της ανθρωπότητας, από μακριά συγκεντρώνεται στην ελάχιστη λεπτομέρεια του σύμπαντος, σε αυτή την κοινή ύλη μεταξύ εγκληματία, ήρωα πολέμου, μωρού και αγίου.