Η γνώμη μου είναι πως οι κοινωνίες της Δύσης έχουν εξαντλήσει τα περιθώριά τους να αναπαραχθούν. Δημογραφικά και πολιτισμικά υφίστανται μια καθίζηση, μια φθίνουσα και εκφυλιστική πορεία που είναι μη αναστρέψιμη. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες σέρνονται με πατέντες σαν παλιά μηχανή που φτύνει λάδια. Υπάρχει ολόγυρα μια πρωτόγνωρη έξαρση της βίας – τόση βία σωματική, ψυχική και συναισθηματική, βία ύπουλη, επιπλέον η βία της επιστήμης, καθώς εισβάλλει ανεξέλεγκτη στον βίο των ανθρώπων. Υποχώρησαν οι φυσικές ανθεκτικές συνδέσεις μεταξύ των προσώπων, γι’ αυτό τόσα προφίλ, και κατοικίδια, και ψυχοθεραπείες.[1]
Ο Σινιόσογλου φαίνεται πως συμπαρατάσσεται –και αυτός– με τις πολλές φωνές μιας νέας, και ταυτόχρονα πολύ παλιάς, συντηρητικής κοσμοθεωρίας, η οποία βρίσκει τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερους θιασώτες. Οι ιερεμιάδες, βέβαια, για την παρακμή της Δύσης δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο· είναι κοινός τόπος του συντηρητισμού εδώ και πολλές δεκαετίες. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, κινούμαστε από ένα ιδεατό, ή έστω καλύτερο, παρελθόν προς ένα, αν όχι αξιοκαταφρόνητο, σίγουρα πάντως χειρότερο μέλλον. Από πού πηγάζει όμως αυτή η βεβαιότητα σημαντικών στοχαστών όπως είναι ο Σινιόσογλου για την αναπότρεπτη παρακμή της Δύσης;
Τρία γνωρίσματα της παρακμής εντοπίζει στη συνέντευξή του ο συγγραφέας. Το πρώτο είναι η αδυναμία της Δύσης ν’ αναπαραχθεί, η δημογραφική της καθίζηση. Εύλογα όμως μπορεί ν’ αντιτείνει κανείς πως η Δύση δεν στηρίχτηκε ποτέ στην πληθυσμιακή της υπεροχή και πως ποτέ δεν ήταν η πολυανθρωπία το δυνατό της χαρτί. Αντίθετα, στηριζόταν και στηρίζεται κυρίως σε μη μετρήσιμες ιδιότητες: στο επιστημονικό πνεύμα, στην καινοτομία, στη δημοκρατία, στην ατομική ελευθερία. Γι’ αυτό και μπορούσε άλλωστε –και δε φαίνεται να έχει απολέσει οριστικά τούτη την ικανότητά της– να προσελκύει και ν’ αφομοιώνει μεγάλες μεταναστευτικές ομάδες.
Το δεύτερο στοιχείο παρακμής που βλέπει στη σύγχρονη Δύση ο Σινιόσογλου είναι η έξαρση κάθε είδους βίας. Εντούτοις, οι δυτικές κοινωνίες παραμένουν κατά βάση ειρηνικές και ευνομούμενες, από τις λιγότερο βίαιες ιστορικά και σίγουρα λιγότερο βίαιες από κοινωνίες σε άλλα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Εδώ απουσιάζει η πολιτική βία των αυταρχικών καθεστώτων, η γενοκτονική βία των εμφυλίων και η φονικότητα των διακρατικών συγκρούσεων που ρημάζει μεγάλο μέρος του Τρίτου Κόσμου.
Το τρίτο στοιχείο παρακμής που επισημαίνει ο συγγραφέας είναι η υποχώρηση των φυσικών ανθεκτικών συνδέσεων μεταξύ των προσώπων. Ωστόσο, αυτές οι ανθεκτικές συνδέσεις του παρελθόντος (πόσο «φυσικές» ήταν άραγε;) αναπτύσσονταν εντός των ιεραρχικών και κλειστών κοινοτήτων. Η θραύση των συνδέσεων βαίνει παράλληλα με την απελευθέρωση απ’ το ζυγό της αρχαίας κοινότητας.
Αν όντως παρακμάζει η Δύση, αυτό δεν οφείλεται στη δημογραφική της φθορά, στην αύξηση της βίας ή στη χαλάρωση των διαπροσωπικών συνδέσεων. Αλλού πρέπει ν’ αναζητηθεί η πηγή του κινδύνου. Αυτό που πραγματικά μάς απειλεί είναι η γενικευμένη απαξίωση του ιδεώδους της πολιτικής ελευθερίας και γενικά των φιλελεύθερων θεσμών. Ένα πραγματικά ανησυχητικό στοιχείο στη σύγχρονη Δύση, στοιχείο νεοφανές στην πρόσφατη ιστορία της, είναι οι εκκλήσεις που ακούγονται όλο και εντονότερα απ’ όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος για αυταρχικές λύσεις, εκκλήσεις για παράκαμψη των τάχα αναποτελεσματικών θεσμικών διαδικασιών και για παραμερισμό των δήθεν περιττών πολιτικών συζητήσεων. Η απαίτηση όμως για αυταρχικές λύσεις και η απόρριψη των συμβιβασμών και των αμοιβαίων υποχωρήσεων υπονομεύει τα θεμέλια του φιλελεύθερου κοινωνικού συστήματος. Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε είναι να καταρρεύσει εσωτερικά αυτό το σύστημα, ακόμα και αν διατηρηθούν τα εξωτερικά γνωρίσματά του.
[1] https://www.cnn.gr/style/politismos/story/461262/nikitas-siniosoglou-grafoume-giati-eimaste-apotyximenoi-magoi
