Ο δυτικός κόσμος ανασυγκροτείται

Ταυτόχρονα, κύματα λαϊκισμού σάρωναν τις δυτικές Δημοκρατίες. Θαρρείς και οι πολίτες τους είχαν κουραστεί από την νηφαλιότητα των δημοκρατικών κανόνων και επιθυμούσαν να ζήσουν την ένταση του άγνωστου κακού. Ακραία κατάληξη αυτής της τάσης η πρωτοφανής, σχεδιασμένη και οργανωμένη από τον Τραμπ, εισβολή οπαδών του στο Καπιτώλιο.

Στις διεθνείς σχέσεις υπήρξε τάση –προωθήθηκε απ’ τα αυταρχικά καθεστώτα– οι διαφορές να επιλύονται με κριτήριο τη στρατιωτική και  γεωπολιτική ισχύ. Ταυτόχρονα, κάτω απ’ τη ρητορεία του πολύμορφου λαϊκισμού, οι γιγάντιες επιχειρήσεις γιγαντώθηκαν ακόμη περισσότερο με δυσθεώρητα κέρδη, πλήρη φοροαποφυγή και ανισορροπία μεταξύ πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Το διεθνές τοπίο αποσταθεροποιήθηκε και έγινε επικίνδυνο.

Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ αμέσως μετά τις επείγουσες προτεραιότητες στο εσωτερικό μέτωπο (οικονομία, πανδημία), επιχειρεί την  ανασυγκρότηση του δυτικού κόσμου. Για το σκοπό αυτό, τη δεύτερη εβδομάδα του περασμένου Ιουνίου, ξεκίνησε το μακρύ διπλωματικό ταξίδι του Τζο Μπάιντεν.

Είχε προηγηθεί η διατύπωση του δόγματος ότι όλες οι χώρες, σύμμαχοι και μη, πρέπει να τηρούν διεθνείς εύλογους κανόνες που θα ενισχύουν την πλανητική ασφάλεια και συνεργασία για την αντιμετώπιση παγκόσμιων απειλών όπως η πανδημία, οι κυβερνοεπιθέσεις και η κλιματική αλλαγή. Κανόνες διατυπωμένους από τις ΗΠΑ που ορίζουν το πλαίσιο μιας νέας εύλογης και σταθερής Pax Americana.  

Το ταξίδι του Τζο Μπάιντεν, για να υποστηρίξει τη νέα διεθνή πολιτική των ΗΠΑ είχε τρεις σταθμούς.

Πρώτος σταθμός, η συνάντηση των G7 στην Κορνουάλη, όπου ο αμερικανός πρόεδρος έκανε σαφές ότι οι Δημοκρατίες δεν είναι υπεύθυνες μόνον για την ευημερία και την ασφάλεια των πολιτών τους αλλά και για την πρόοδο και τη διανομή του πλούτου σ’ όλο τον κόσμο (η παροχή ενός δισεκατομμυρίου δωρεάν δόσεων εμβολίων για οικονομικά αδύναμες χώρες είναι ένα μόνο μέτρο γι’ αυτόν το στόχο). Σημαντική είναι και η απόφαση των G7 για κατά 15% ελάχιστη φορολογία όλων των επιχειρήσεων που έχουν έδρα φορολογικούς παραδείσους.

Δεύτερος σταθμός ήταν η σύνοδος του ΝΑΤΟ, με  στόχο την ανασυγκρότηση της στρατιωτικής συμμαχίας: επιβεβαίωση ότι όσοι συμμετέχουν (π.χ. Τουρκία) ακολουθούν τους κανόνες και δεν κάνουν ξεχωριστές συναλλαγές με τους εκτός, υπάρχει αλληλοσεβασμός των μελών, οι διαφορές επιλύονται διπλωματικά, αποκλείονται οι ξεχωριστές στρατιωτικές παρεμβάσεις και προτείνεται ενιαία δράση.

Τρίτος σταθμός: η συνάντηση με τον Πούτιν – αλλά το μήνυμα του Μπάιντεν είχε στόχο και τα αυτιά των ρώσων πολιτών. Στην ουσία, είπε στον ρώσο πρόεδρο ότι δεν μπορεί η χώρα να συμμετέχει στον δυτικό κόσμο αλλά ότι μπορεί να συμμετέχει στο οικουμενικό σύστημα της Pax Americana, τηρώντας τους κανόνες του – κι αν δει την Κίνα ως απειλή πιθανόν να γίνουμε και φίλοι. Για να μη γίνουν παρεξηγήσεις επέλεξε να τα πει ο ίδιος πρόσωπο με πρόσωπο, σε μια πρωτοφανή για τα διπλωματικά χρονικά συνάντηση.

Στην Ελλάδα τα γενικότερα θέματα  αυτής της στρατηγικής πέρασαν ξώφαλτσα (προσοχή δόθηκε στα σχετικά με τον Ερντογάν, τα οποία παρερμηνεύθηκαν ως μια ιδιαίτερη αγάπη του Μπάιντεν για την Ελλάδα), παρότι από αυτά (και από πολλά άλλα) εξαρτάται ο καθημερινός βίος όλων μας τα επόμενα χρόνια.

Οι τρεις σταθμοί του Τζο Μπάιντεν κάνουν σαφές ότι η Αμερική επιδιώκει την συγκρότηση ενός συνεκτικού, ανανεωμένου αλλά και οικείου αφηγήματος για τον Δυτικό Κόσμο, που θα του επιτρέψει να ορίζει, να εγγυάται και να ελέγχει το συμβόλαιο της παγκόσμιας συνύπαρξης.

Η επιτυχία των συγκεκριμένων επιδιώξεων είναι εξασφαλισμένη; Θα έχουμε για την επόμενη δεκαετία και πάλι μια αμερικανική και δυτική κυριαρχία και μια οικουμένη καθορισμένη απ’ αυτήν; Μπορεί η Αμερικανική Δημοκρατία να ανταποκριθεί σήμερα στις αυξημένες και πολύπλοκες ανάγκες της παγκόσμιας ηγεσίας; Μπορεί να τιθασεύσει την Κίνα; Χωράει η Κίνα στην οικουμένη της Δύσης; Θα προσπαθήσει και θα καταφέρει να δημιουργήσει το αντίπαλο τετράγωνο (ΗΠΑ - Ιαπωνία - Αυστραλία - Ινδία) που φοβάται η Κίνα; Δεν είναι καθόλου βέβαιο. Εξάλλου είναι μάλλον αδύνατο να έχεις εκατό τοις εκατό επιτυχία στους στόχους σου. Ευοίωνο είναι ότι θα προσπαθήσει – και σημαντικό ότι  διατυπώθηκε όσο καθαρά γίνεται. Ήδη αυτό παράγει αποτελέσματα.

Η επάνοδος της Αμερικής (America is back), όπως ονομάσθηκε ήδη η προσπάθεια αυτή, είχε ενθουσιώδη υποδοχή από όλους τους Δυτικοευρωπαίους. Στο πλαίσιο αυτό διατυπώθηκε αμέσως μια στρατηγική πρόταση για τη σχέση Ευρώπης - Ρωσίας από τους Μακρόν – Μέρκελ, έστω κι αν δεν ολοκληρώθηκε, γιατί συνάντησε την αντίθεση των πρώην ανατολικών χωρών της ΕΕ.

Η πίεση εντός της Ρωσίας επίσης πρέπει να είναι σημαντική: στη συνάντηση, ο Πούτιν εμμέσως αποδέχτηκε ότι συνάντησε τον πλανητικό ηγέτη για να πάρει από αυτόν την αναγνώριση ότι η Ρωσία αποτελεί μεγάλη δύναμη. Επίσης, δήλωσε ότι θα παραδώσει στους Αμερικανούς τους υπεύθυνους των κυβερνοεπιθέσεων, αν και ο Μπάιντεν κάνει το ίδιο (πράγμα για το οποίο ο τελευταίος συμφώνησε). Βεβαίως, ο Τύπος είτε δεν κατανόησε είτε καθοδηγήθηκα να απαξιώσει την ουσία της συνάντησης. Ενώ ο υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, κατέφυγε σε παλιά κομμουνιστικά κόλπα, λέγοντας ότι η Δύση είναι σε παρακμή, καθώς εκεί διδάσκουν στα παιδιά τους ότι ο Ιησούς Χρηστός ήταν… αμφίφυλος! (Υλικό για έναν νέο Μαιτρ και Μαργαρίτα – αν υπήρχε Μπουλγκάκοφ).

Προβλήματα υπάρχουν και εντός της Αμερικής (όπου ναι μεν νικήθηκε ο Τραμπ αλλά όχι και ο τραμπισμός που έχει καταλάβει το ρεπουμπλικανικό κόμμα), αλλά και εντός της ΕΕ, με τα πολύπλευρα συμφέροντα (ιδιαίτερα σχετικά με την Κίνα) και τις διαφορετικές οπτικές των μελών και των κομμάτων της.

Ούτως ή άλλως, η ανασυγκρότηση του δυτικού κόσμου θα είναι ένα μακρύ, δύσκολο αλλά μάλλον συγκλονιστικό ταξίδι, που αφορά πολλαπλά και τη χώρα μας.