Οι χαμένες αναγνώσεις των διακοπών

Στα χέρια και στα σακίδια αυτών των νέων συνυπήρχαν οι Θέσεις του Λουί Αλτουσέρ με το μπήτνικ μυθιστόρημα Στο δρόμο του Τζακ Κέρουακ και οι Ερωτικές ιστορίες καθημερινής τρέλας του Τσαρλς Μπουκόφσκι με τον Μονοδιάστατο Άνθρωπο του Χέρμπερτ Μαρκούζε. Το ίδιο όμως συνέβαινε και στα πιο τουριστικά θέρετρα όπου είχαν αρχίσει να πηγαίνουν για διακοπές τα ανερχόμενα και πιο μορφωμένα νέα μικροαστικά στρώματα. Βέβαια, τα βιβλία δεν ήταν τα ίδια ούτε και τόσο «βαριά». Ήταν πιο μαζικής κατανάλωσης, όπως τα περιβόητα αισθηματικά της σειράς Βίπερ-Νόρα ή τα πρώιμα εύπεπτα μπεστ σέλερ. Υπήρχαν πάντως βιβλία στις παραλίες και στις διακοπές, έστω και αν ειδολογικά χωρίζονταν από μια άβυσσο. Ο χρόνος δε και ο χώρος των διακοπών ήταν μια ευκαιρία για τους συστηματικούς αναγνώστες να καλύψουν τα όποια κενά τους και να ολοκληρώσουν την εποπτεία της εκδοτικής παραγωγής της χρονιάς. Και οι ευκαιριακοί αναγνώστες της εποχής όμως, πέρα από την ποιότητα και το είδος των βιβλίων τους, συμμετείχαν και μυούνταν στην αναγνωστική διαδικασία και, ενδεχομένως, μερικοί από αυτούς συνέχιζαν και αναβάθμιζαν στη συνέχεια τα διαβάσματά τους.
Τώρα, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Η παραλία, ως αναγνωστικός τόπος, αναγκαίος ή έστω και ευκαιριακός, τείνει να εξαφανιστεί. Στην εποχή της ύστερης μετανεωτερικότητας και της ταχύτατης τεχνολογικής ανάπτυξης, η ανάγνωση υποχωρεί σημαντικά ως πρακτική του ελεύθερου χρόνου. Νέες συσκευές και πολλά gadget δημιουργούν και «επιβάλουν», ακόμα και στην παραλία, τις καινούργιες συμπεριφορές και πρακτικές, όπως οι ατέρμονες και πλήρους κενότητας συνομιλίες με τα κινητά τηλέφωνα, τα διάφορα παιχνίδια στα smartphone, η επικοινωνία και η ανταλλαγή μηνυμάτων, το σερφάρισμα στο διαδίκτυο. Αν και οι διακοπές είναι η απόδραση από τα δεσμά της καθημερινότητας και μια, προσωρινή και φευγαλέα έστω, ελεύθερη διαχείριση του χρόνου, του σώματος και των αισθήσεων, πάρα πολλοί πλέον μεταφέρουν τις συμπεριφορές και τις νευρώσεις της πόλης στους τόπους και στα τοπία του παραθερισμού. Η ανάγνωση, απέναντι σ’ αυτή τη μεταφορά των ψυχαναγκασμών της καθημερινότητας και στον εγκλωβισμό σε μια τεχνολογική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, αν και, μάλλον, βαίνει μειούμενη, επιτελεί πολλές λειτουργίες: επιμηκύνει και διαστέλλει το χρόνο και το χώρο των διακοπών, μετακενώνει τη γνώση, διασπείρει την αμφιβολία, ανοίγει ένα παράθυρο στον, έξω και μέσα, κόσμο, είναι απόλαυση καθεαυτή. Στους τωρινούς όμως καιρούς, η ανάγνωση είναι κάτι περισσότερο, ακόμα και στις διακοπές. Είναι μια προσωπική αντίσταση στην πολλαπλή μετάλλαξη των καιρών, της πολιτικής, των ιδεολογιών. Είναι μια υπεράσπιση της κριτικής σκέψης και της πολυφωνίας απέναντι σε όλες τις εξουσίες, παλιές και νέες, σε όλους τους καταναγκασμούς της μόδας και των νέων τρόπων ζωής. Νοηματοδοτεί, εντέλει, και προτείνει έναν άλλον τρόπο του βίου ωθώντας σε ένα ξανακοίταγμα του προσωπικού και του συλλογικού κόσμου. Η ανάγνωση μάλιστα δεν μένει μια ακόμα ανάμνηση των διακοπών αλλά, ως εμπειρία και ως νόημα, ακολουθεί τον αναγνώστη. Συντελεί, εξάλλου, στον απεγκλωβισμό από την ιδιότητα του τουρίστα και στην απόκτηση του βλέμματος και του τρόπου του ταξιδιώτη. Της εξερεύνησης, δηλαδή, των τόπων και των τοπίων των διακοπών πίσω από την καρτποσταλική τους αποτύπωση και της πρόσληψης της αργόσυρτης ιστορικής και πολιτισμικής διαχρονίας τους.
Αξίζει λοιπόν να διασωθεί μια συνήθεια της παλιάς αστικής ζωής κόντρα στον χαοτικό συνδυασμό του τεχνολογικού μεταμοντερνισμού και της συνεχιζόμενης διαβρωτικής κρίσης.