Ιωάννης Βανακάκης

Φιλόλογος, με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη νέα ελληνική φιλολογία.

Η φωνή του διαφωτιστή Αθανασίου Ψαλίδα

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829) σε λιθογραφία αγνώστου, του 1872. Γεννημένος στα Ιωάννινα, ήταν γιος εμπόρου με δραστηριότητα στη Βλαχία και στη Ρωσία, όπου και σπούδασε. Στη συνέχεια πήγε στη Βιέννη, όπου ώς το 1795 ανέπτυξε πλούσια συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα. Το 1791 εξέδωσε το φιλοσοφικό έργο του Αληθής Ευδαιμονία, γραμμένο σε αρχαΐζοντα ελληνικά και στα λατινικά, με θέματα την ύπαρξη του Θεού, την αθανασία αλλά και την ελευθερία. Το 1792, με τον Ιωάννη Καρατζά τον Κύπριο, εξέδωσε το Έρωτος αποτελέσματα, το πρώτο σωζόμενο έντυπο ελληνικό λογοτεχνικό πεζογράφημα. Το 1793 ανακρίθηκε ως ύποπτος φιλελεύθερων και φιλογαλλικών απόψεων από την αυστριακή αστυνομία. Απέκρουσε τις κατηγορίες, αποφάσισε όμως το 1796 να επιστρέψει στα Ιωάννινα. Εκεί, επί 25 έτη, διηύθυνε την περίφημη Σχολή των Ιωαννίνων, ενώ συμμετείχε στην κοινωνική ζωή της πόλης, σε δημογεροντίες και σε τοπικά δικαστήρια. Μάλιστα, ο Αλή Πασάς τον είχε αποστείλει ως αντιπρόσωπό του σε διπλωματικές αποστολές στην Ευρώπη. Την εποχή που ξέσπασε η ένοπλη σύγκρουση του Αλή Πασά και του σουλτάνου (1820-1822) κατέφυγε στο Ζαγόρι. Ενώ στα πρώτα του έργα είχε υιοθετήσει την αρχαΐζουσα γλώσσα, ως «αρχιδιδάσκαλος των Ιωαννίνων» χρησιμοποιούσε την δημοτική. Μάλιστα δεν δεχόταν ούτε τη μέση οδό του Αδαμάντιου Κοραή, το να κάνει δηλαδή χρήση της καθαρεύουσας. Τα τελευταία έτη της ζωής του, ο Αθανάσιος Ψαλίδας κατέφυγε στην Κέρκυρα, όπου ορίσθηκε επίτιμος διδάκτορας της Ιoνίου Ακαδημίας. Όμως, δεν του δόθηκε η άδεια να διδάξει εκεί, λόγω των προοδευτικών του απόψεων. Τελικώς, ορίσθηκε διευθυντής του σχολείου Λευκάδας, όπου και πέθανε λίγο αργότερα, το 1829.

Ελένη Κουρμαντζή, Αθανάσιος ο Ψαλίδας: «Αρχείου Λόγος», Ίδρυμα Ωνάση, Αθήνα 2023, 597 σελ.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας υπήρξε κορυφαίος διδάσκαλος, λόγιος και συγγραφέας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ιστορική προσωπικότητα που έχει ταυτιστεί με τη διαμόρφωση της παιδείας, της ριζοσπαστικής σκέψης και της πολιτικής-επαναστατικής δράσης για την ανόρθωση του «πεπτωκότος γένους» των υπόδουλων Ελλήνων. Και η έκδοση Αθανάσιος ο Ψαλίδας: «Αρχείου Λόγος» είναι μια πρόσκληση να διαβάσουμε τον Ψαλίδα, όχι ως ιστορική μορφή, αλλά ως έναν άνθρωπο που θέτει ακόμη και σήμερα ερωτήματα για τη γνώση, την ευθύνη και τη γλώσσα στον δημόσιο χώρο. Είναι ένα χειροποίητο ρήγμα στον χρόνο: εκεί που το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο και το τεκμήριο μετασχηματίζεται σε φωνή. Σε ό,τι ακολουθεί, συνεπώς, ο Ψαλίδας δεν παρουσιάζεται. Επανενεργοποιείται.^[1]

Συνεχίστε...

01 Νοεμβρίου 2025

Ιστορία