Μαρία Λαϊνά

Η μεγάλη αξία της Μαρίας Λαϊνά ήταν και παραμένει, για μένα, σαφής: μοναδική στην ποιητική πύκνωση – σαγηνευτική και στο άπλωμα του λόγου της.

«Ποτέ δεν σκεφτόμουν ποδήλατα διαβάζοντας τα ποιήματα της Μαρίας Λαϊνά, κι όμως. Η στήλη επιφυλλίδων που διατηρούσε, το περίφημο «Πεντάλ», με προκαλεί να το κάνω. Αναζητώ δυο ποιήματα». Ο συγγραφέας επιλέγει ένα της Μαρίας Λαϊνά κι ένα του Σέρβου/Γιουγκοσλάβου ποιητή Βάσκο Πόπα, που η Λαϊνά έχει μεταφράσει.

Η Μαρία Λαϊνά είναι μια από τις αγαπημένες μου ελληνίδες ποιήτριες. Δεν είχα την ευκαιρία να τη γνωρίσω ποτέ. Απεβίωσε την ημέρα που έκλεινα τα σαράντα μου. Το έργο της και η ύπαρξή της –όπως την έφτιαξα στο μυαλό μου– με τρομάζουν. Με την ευκαιρία αυτού του αφιερώματος, αποφάσισα να βρω έναν τρόπο απ’ αυτούς που η ίδια προτείνει που να με βοηθά να μην τη φοβάμαι.

Επιτρέψτε μου να πω εξαρχής ότι οι σκέψεις που πρόκειται να καταθέσω έχουν περισσότερο το χαρακτήρα ελεύθερης εξερεύνησης, παρά συστηματικής χαρτογράφησης σχέσεων – κάτι που θα ήταν ούτως ή άλλως ανέφικτο στο πλαίσιο του παρόντος αφιερώματος, δεν νομίζω εξάλλου ότι ήταν και το ζητούμενο. Αφετηρία είναι τα ίδια τα ποιήματα, και προσωπικά θα ήμουν απόλυτα ευχαριστημένος αν απλώς τα άφηνα να μιλήσουν χωρίς να παρεμβάλλεται η δική μου φωνή και ματιά. Αναλαμβάνω την ευθύνη για τυχόν αυθαιρεσίες, ανακολουθίες και αναδιπλώσεις στο ξετύλιγμα των σκέψεών μου. 

Μέτρησα τη ζωή μου σε κουταλάκια του καφέ, μας λέει ο Eliot, Έλυσα τη ζωή μου σε λεπτομέρειες επίπλων, έρχεται να παραλλάξει η Λαϊνά. Η ποιήτρια έχει δηλώσει η ίδια την αγάπη της για τον T. S. Eliot, λέγοντας πως είναι από τους ποιητές που την καθόρισαν διαβάζοντάς τον στα δεκαοκτώ της, μια σχέση που επισφράγισε αργότερα μεταφράζοντας τα Επτά δοκίμια για την ποίηση και ανθολογώντας τον στην Ποίηση από τον 20ό αιώνα.

Στην οντολογία της γραφής, το τέλος του ποιήματος κατέχει μια θέση ιδιαίτερη. Αντανακλά τη στιγμή που ο γράφων έρχεται αντιμέτωπος με τις εκβολές ενός ποταμού. Εκεί, λίγο πριν από τον τελευταίο στίχο – μια ιλιγγιώδης ματιά στη γραφή, στη γλώσσα, καθώς γράφεις – όχι ακριβώς στοχασμός, περισσότερο παφλασμός – προσπαθώντας να δεις πού εκβάλλεις, κι αν αντέχεις να γίνεις κύμα, ή βράχος, ή ατμός, αν αντέχεις να θυμηθείς την πηγή σου.

Γνώρισα τη νεοζηλανδή συγγραφέα Κάθριν Μάνσφιλντ (1888-1923) διαβάζοντας για τις σημαντικές επιρροές της Κλαρίσε Λισπέκτορ. Πρωτοσυναντήθηκα με το εκπληκτικό διήγημα «Το Γκάρντεν πάρτυ» στην ωραία μετάφραση της Μίνας Δαλαμάγκα, που κυκλοφόρησε το 1982 από τις εκδόσεις Οδυσσέας. Πολύ σύντομα, στην προσπάθειά μου να μάθω περισσότερα για το βιβλίο και τη συγγραφέα του, συνειδητοποίησα πως και η Μαρία Λαϊνά είχε μεταφράσει «Το Γκάρντεν πάρτυ» ─ η μετάφρασή της κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2006 από τις εκδόσεις Σμίλη. Μάνσφιλντ, Λαϊνά, Λισπέκτορ… Σκέφτομαι το προφανές: «ανάμεσα σε σπουδαίες γυναίκες»∙ και νιώθω, βέβαια, τυχερή.

Η Μαρία Λαϊνά έβαλε τη γλώσσα σε διάλογο, σε αναμέτρηση με τη ζωή, αλλά και με συγκεκριμένα γεγονότα. Δείτε γιατί.

Η Λαϊνά καλλιέργησε ως γνωστόν επίμονα και εξίσου τη θεατρική γραφή πλάι και μαζί με την ποίηση. Εύλογα, η ποιητική της φωνή προβάλλει σε φυσική σχεδόν συγγένεια με τη σκηνική τέχνη, τα γνωρίσματα ή τους τρόπους του θεάτρου, τα μοτίβα και τις εμμονές του: η εξομολογητική διάθεση λόγου χάρη, η σωματικότητα, η έντεχνη χρήση της σιωπής ή των παύσεων κ.ά.· αλλά κυρίως αυτό, προγραμματικό θα μπορούσαμε να πούμε: η αίσθηση (και η αυτοαντίληψη) της τέχνης όχι ως μάχη με το εφήμερο και το φθαρτό, μα ως αγκάλιασμά τους.

Ένα πρωινό Δευτέρας, πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια, βρισκόμουν στο γραφείο των καθηγητών του 1ου Λυκείου Ταύρου, είχα κενό και άνοιξα το ένθετο της Ελευθεροτυπίας, που είχα πάρει μαζί μου, για να διαβάσω το «Πεντάλ» της Μαρίας Λαϊνά. Τότε κεραυνοβολήθηκα για πρώτη φορά από την ποίηση της Νίκης-Ρεβέκκας Παπαγεωργίου. Η αντίδρασή μου ήταν καθαρά σωματική, οπότε άνοιξα το τετράδιό μου και αντέγραψα πάραυτα τα ποιήματα.