Το συνεχές ενδιαφέρον της για το παροικιακό φαινόμενο, μετουσιώθηκε σε πολλές ειδικότερες μελέτες και σε συνθετικές εργασίες, ενώ επηρέασε και την ερευνητική παραγωγή αρκετών από τους/τις μαθητές/μαθήτριές της. Δεν περιορίστηκε, όμως, μόνο σε αυτό. Επεκτάθηκε σε νέα επιστημονικά πεδία, όπως η ιστορία της οικογένειας και η χαρτογραφία, αξιοποιώντας ποικίλα μεθοδολογικά εργαλεία αλλά και πλήθος πηγές, ελληνικές και ξένες, που ώς τότε ήταν συχνά άγνωστες ή παραθεωρημένες από την έρευνα. Αφιέρωσε δύο μονογραφίες, και ποικίλα μικρότερα άρθρα, σε πτυχές της ελληνικής οικονομικής ιστορίας, ιδίως του εμπορίου και της ναυτιλίας κυρίως κατά τον 18ο αιώνα και μέχρι την Επανάσταση του 1821.[2] Κινούμενη πέρα από στερεότυπα, αναζήτησε τους παράγοντες εκείνους που επέτρεψαν να καταστεί το εμπόριο «γενικευμένη εθνική εξειδίκευση», αναδεικνύοντας τόσο το ρόλο των Ελλήνων, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη διασπορά, όσο και την πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ιδίως της Αψβουργικής Μοναρχίας.
Η περίοδος, αλλά και πολλοί από τους «τόπους» (π.χ. η Βιέννη) στους οποίους κινείται, συνδέονται με το ευρύτερο φαινόμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γι’ αυτό είναι εύκολα κατανοητό γιατί επέκτεινε την έρευνά της σε πτυχές και πρόσωπα της νεότερης ελληνικής διανοητικής ιστορίας. Με συνθετική και συγκριτική ματιά, προσέγγισε ευρύτερα ζητήματα όπως η εκπαίδευση στη διασπορά, και διερεύνησε τους πνευματικούς ορίζοντες «ελασσόνων» –αλλά όχι λιγότερο ελκυστικών– μορφών, όπως ο σύντροφος του Ρήγα Ιωάννης Καρατζάς ο Κύπριος.[3] Επιπλέον, η μελέτη της δράσης ελλήνων έμπορων και λογίων του 18ου και του 19ου αιώνα, που κινούνταν μεταξύ Βαλκανίων, Ιταλίας, Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, της επέτρεψε μια θεώρηση της ιστορίας του νέου ελληνισμού στο ευρύτερο βαλκανικό και ευρωπαϊκό του πλαίσιο. Μελέτες όπως η «απόπειρα τυπολογίας» των εξεγέρσεων/επαναστατικών κινημάτων των χριστιανών υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη μακρά διάρκεια (16ος αιώνας-1821),[4] αλλά και τα διεισδυτικά της άρθρα για τη διαμόρφωση της ιδέας, ή μάλλον των ιδεών της Ευρώπης ανάμεσα στους Έλληνες από τον 17ο αιώνα μέχρι και τα χρόνια της Επανάστασης, χαρτογραφούσαν τις ποικίλες όψεις της ιστορίας των Βαλκανίων, ειδικότερα όσον αφορά τη σχέση με τη «φωτισμένη Ευρώπη». Έτσι πλησίασε και τη μεγάλη ιστοριογραφική συζήτηση γύρω από την ελληνικότητα και το ζήτημα της συνέχειας, και ειδικότερα τις χρήσεις/σημασίες των όρων Έλληνας, Ρωμιός και Γραικός.[5]
Σταθερό στάθηκε, επιπλέον, το ενδιαφέρον της Όλγας Κατσιαρδή-Hering για το χώρο, άλλωστε η γεωγραφική διάσταση της ιστορίας τονιζόταν και στην πανεπιστημιακή της διδασκαλία. Σε εργασίες όπως ο τόμος που επιμελήθηκε για τους βενετικούς χάρτες της Πελοποννήσου, ή στο άρθρο της για το ρόλο του Δούναβη στην ιστορία, αναδεικνύονταν οι διαφορετικές διαστάσεις της σχέσης κρατών, κοινωνιών, ατόμων με το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον.[6] Παράλληλα, ή μάλλον κυρίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ίσως και στο πλαίσιο της αναζωογόνησης του ενδιαφέροντος της ιστορικής επιστήμης για την πολιτική ιστορία, προσέγγισε, το κεντρικό γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, επιμένοντας πάντως σε διαστάσεις λίγο μελετημένες όπως η πειρατεία και η δράση του αυστριακού στόλου στο Αιγαίο.
Αναζητώντας, ωστόσο, το νήμα που συνδέει αυτά τα ποικίλα και τόσο γόνιμα ενδιαφέροντα, μάλλον πρέπει να εστιάσουμε στα χρόνια της έρευνας της Όλγας Κατσιαρδή στα Αρχεία και τις Βιβλιοθήκες της Τεργέστης, της Βενετίας και της Βιέννης. Αυτή η περίοδος δεν ήταν μόνο μια φάση εντατικής ερευνητικής δραστηριότητας αλλά και μια κομβική περίοδος μαθητείας της στις νέες αναζητήσεις της γερμανόφωνης ιστοριογραφίας.
Ταξιδεύοντας και ζώντας σε παραδοσιακά κέντρα της ελληνικής διασποράς, μελετώντας έγγραφα και βιβλία γραμμένα στα ελληνικά, στα ιταλικά και στα γερμανικά, συνειδητοποίησε την «ευρυχωρία» της νεοελληνικής ιστορίας, πέρα από τα στενά όρια του ελληνικού κράτους. Σε αυτές τις εμπειρίες και τα διαβάσματα βρίσκονται οι ρίζες ενός από τους κεντρικούς άξονες της σκέψης της, ενός άξονα που όσοι και όσες διαλεγόμαστε με το έργο της τον βλέπουμε να διαπερνά συνολικά τα κείμενά της.
Η μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας δεν απαιτεί μόνο γνώση των πηγών, εξοικείωση και δημιουργικό διάλογο με τη βιβλιογραφία, αλλά και μια πολυπρισματική θεώρηση του νέου ελληνισμού και των «κόσμων» του, πέρα από απλουστευτικά σχήματα και ρητορικές εξάρσεις. Πρόκειται σίγουρα για ένα δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα, που είναι ωστόσο και ασφαλής οδοδείκτης αυτογνωσίας.
[1]Η ελληνική παροικία της Τεργέστης (1750-1830) (Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαριπόλου 52), τ. 1-2, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Αθήνα 1986.
[2]Λησμονημένοι ορίζοντες Ελλήνων εμπόρων∙ το εμπορικό πανηγύρι στη Senigallia (18ος – αρχές 19ου αιώνα), Βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία, Αθήνα 1989 και Τεχνίτες και τεχνικές βαφής νημάτων, Από τη Θεσσαλία στην Κεντρική Ευρώπη (18ος – αρχές 19ου αι.), Ηρόδοτος, Αθήνα 2003.
[3]«Εκπαίδευση στη Διασπορά. Προς μια παιδεία ελληνική ή προς “θεραπεία” της πολυγλωσσίας;», στο: Νεοελληνική παιδεία και κοινωνία. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου αφιερωμένου στη μνήμη του Κ. Θ. Δημαρά, Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, Αθήνα 1995, σ. 153-177 και «Η βιβλιοθήκη του Κύπριου λόγιου Ιωάννου Καρατζά. Σκέψεις γύρω από τον πνευματικό του άξονα», Κατερίνα Γαρδίκα-Αλεξανδροπούλου, Μαρία Ευθυμίου, Όλγα Κατσιαρδή-Hering και Αναστασία Παπαδία-Λάλα (επιμ.), Αφιέρωμα στον πανεπιστημιακό δάσκαλο Βασ. Βλ. Σφυρόερα από τους μαθητές του, Λύχνος, Αθήνα 1992, σ. 201-226.
[4]«Από τις εξεγέρσεις στις επαναστάσεις των χριστιανών υποτελών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (περ. 1530-1821). Μια απόπειρα τυπολογίας», Ανδρέας Λυμπεράτος (επιμ.), Τα Βαλκάνια, Εκσυγχρονισμός, ταυτότητες, ιδέες, Συλλογή κειμένων προς τιμήν της καθηγήτριας Νάντιας Ντάνοβα, ΠΕΚ/ΙΜΣ (ΙΤΕ), Ηράκλειο 2014, σ. 575-618.
[5]Με τους Aναστασία Παπαδία-Λάλα, Κατερίνα Νικολάου και Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Έλλην, Ρωμηός, Γραικός. Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες, Ευρασία, Αθήνα 2018.
[6] Όλγα Κατσιαρδή-Hering (επιμ.), Βενετικοί χάρτες της Πελοποννήσου, Τέλη 17ου – αρχές 18ου αιώνα, Από τη συλλογή του Πολεμικού Αρχείου της Αυστρίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2018.
