Θρησκεία

J. Russel - A. Brooks, A New History of Witchcraft: Sorcerers, Heretics & Pagans, Thames and Hudson Ltd, London 2007, 216 σελ.

Όσα πιστεύουμε για τη μαγεία ίσως να μην είναι σωστό. Μια νέα ιστορία της επιχειρεί να αποδείξει ότι δεν είναι το αντίπαλο δέος της επιστήμης, ότι δεν είναι μία και ομοιόμορφη, ότι δεν διώχθηκε τον Μεσαίωνα αλλά κυρίως τα χρόνια της Αναγέννησης κι ότι δεν μπήκε στο στόχαστρο της εκκλησίας αλλά, κυρίως, των πολιτειακών αρχών. [ΤΒJ]

O φιλόσοφος μπροστά στα Υλικά Κορίτσια και Αγόρια του MTV. Αναημοσίευση από το τχ. 131.

Όταν ήθελε ο Καστοριάδης να περιγράψει την ακατανίκητη δύναμη των συλλογικών μύθων, συχνά έλεγε ένα ευφυολόγημα: «Αν ισχυριστώ σοβαρά ότι είμαι προϊόν άμωμης σύλληψης, δηλαδή της επαφής με κρίνο, θα οδηγηθώ αμέσως στον ψυχίατρο. Όταν όμως ένας άλλος είπε ακριβώς το ίδιο, επειδή τον πίστεψαν πολλοί, έγινε αρχηγός θρησκείας!»

Βασίλης Μακρυδήμας, Στον αστερισμό των αντιθέσεων. Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Τ.Κ. Παπατσώνης, Gutenberg, Αθήνα 2021, 499 σελ.   

Είναι ευτύχημα που ο Τάκης Παπατσώνης έρχεται στις ημέρες μας να βγει από την πολύχρονη αφάνειά του διά χειρός ενός νέου ερευνητή ο οποίος έχει μελετήσει επισταμένως όχι μόνο το δοκιμιογραφικό, αλλά και το ποιητικό του έργο. Το αραιό ακόμη τοπίο των παπατσωνικών σπουδών εμπλουτίζεται έτσι με ένα σημαντικό κεφάλαιο, που εντάσσει οργανικά τον λησμονημένο ποιητή και κριτικό της γενιάς του 1930 στην ιστορία της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. 

Σωτήρης Μητραλέξης, Paul Tyson, Peter Harrison (επιμ.), Πέρα από την Επιστήμη και τη Θρησκεία – Νέες φιλοσοφικές και ιστορικές προσεγγίσεις, επίμετρο: Αθανάσιος Σ. Φωκάς, Ροπή, Θεσσαλονίκη 2021, 256 σελ.

Η συλλογή δοκιμίων, Πέρα από την Επιστήμη και τη Θρησκεία: νέες φιλοσοφικές και ιστορικές προσεγγίσεις, είναι ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί σε πολλά επίπεδα. Ο επιστημολόγος, ο ιστορικός των ιδεών, ο ειδικός στη φιλοσοφία μπορούν να αλιεύσουν επιχειρήματα και παραπομπές που θα ικανοποιήσουν τον πιο απαιτητικό ανάμεσα τους.

Ο ήλιος δεν ανατέλλει ποτέ. Ούτε δύει. Φωτίζει. Όλα τα κάνει η Γη που περιστρέφεται. Ο τίτλος του σημερινού σημειώματος προέρχεται από τα αγαπημένα μου μεσαιωνικά απομεινάρια που είναι, ευρύτερα, και το θέμα μου.

Η φράση εδραιώθηκε όταν ζητήματα όπως η κίνηση των ουράνιων σωμάτων ήταν στην δικαιοδοσία ανθρώπων που αντλούσαν γνώση από ένα μόνο βιβλίο, φορούσαν περίτεχνα άμφια και συνήθως τους έλεγαν Πίο. Και δεν σταματούσαν στα του ουρανού. Είχαν περισσότερη εξουσία στα επίγεια. Γιατί η ευλογία τους πολλές φορές καθόριζε τη νομιμοποίηση κάποιου εκπροσώπου της μοναρχίας, που είναι το δεύτερο μεσαιωνικό απομεινάρι της ιστορίας.

Τα δύο τους αυτά βάδιζαν χέρι χέρι για το μεγαλύτερο διάστημα της περιόδου των χιλίων ετών που έχουμε μάθει να λέμε «σκοτεινή». Από τους πιο διάσημους εναγκαλισμούς θρησκείας και μοναρχίας ήταν η περιώνυμη «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» που χρειάστηκε να περάσουν αιώνες ώσπου ο Βολταίρος να πει γι’ αυτήν πως «δεν ήταν ούτε Αγία, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε Αυτοκρατορία». Ο Διαφωτισμός έκανε πολύ καλό και στο χιούμορ.

Το τελευταίο μεσαιωνικό απομεινάρι που επιμένει και ακόμη βρίσκει την θέση του στα μαζικά μέσα επικοινωνίας είναι τα ζώδια. Και, κατά τη γνώμη μου, μοιράζονται πολλά κοινά με τα προηγούμενα.

Όλα τους, στις μέρες μας, αποτελούν αναχρονισμό. Και τα τρία άνθησαν και υπερίσχυσαν όταν η λογική κοιμόταν, την αγαπημένη ώρα δηλαδή που συνέρχονται τα τέρατα, όπως κάποιος Ισπανός έχει ζωγραφίσει. Αλλά κανείς δεν τα πιστεύει πια στ’ αλήθεια. Κανείς δεν σχεδιάζει το μέλλον του βάσει των όσων συμβουλεύουν. 

Τα ζώδια είναι και τα πιο αθώα. Τα άλλα δύο εξακολουθούν να έχουν και να ασκούν σημαντική δύναμη, ακόμη και σήμερα. Ο λόγος λοιπόν που αποστρέφομαι τόσο τη μοναρχία όσο και τη θρησκεία είναι ότι, στον πυρήνα τους, είναι εχθροί της ελευθερίας και δυνάστες της αξιοπρέπειας και της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων. Ποια είναι μεγαλύτερη προσβολή προς έναν  άνθρωπο ο οποίος πρέπει να αναγνωρίζει κάποιον ως ηγέτη του αποκλειστικά και μόνο λόγω του πατέρα του, και του πατέρα τού πατέρα του. Αλλά είναι έτοιμο να υποταχτεί το υποκείμενο του βασιλέως στον –λόγω προγονικού– πατέρα του έθνους επειδή είναι προπονημένο να πιστεύει στον επουράνιο πατέρα. Αυτόν με το κεφαλαίο «π».

Ίσως η μόνη διαφορά να είναι ότι για τους Ουίνδσορ μπορώ να πω “Princess Anne is a babe” – αλλά δεν μπορώ να πω το ίδιο για την Αγία Αικατερίνη...

Henri Tincq, La grande peur des Catholiques de France, Grasset, Paris 2018, 208 σελ.

Ο θάνατος, στις 29 Μαρτίου 2020, του γάλλου δημοσιογράφου και διανοουμένου Henri Tincq, σε ηλικία 74 ετών, από κορωνοϊό, άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στον χώρο της γαλλόφωνης θρησκευτικής δημοσιογραφίας. Εκτός από μάχιμος αρθρογράφος και αργότερα διευθυντής της σχετικής θεματολογίας σε έντυπα μαζικής κυκλοφορίας όπως ο Monde αλλά και συνεισφέρων σε πιο εξειδικευμένα έντυπα και ιστολόγια, ο εκλιπών υπήρξε και συγγραφέας αρκετών βιβλίων σχετικών με τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στους κόλπους του Γαλλικού Καθολικισμού ιδωμένων υπό ένα κοινωνιολογικό και προοδευτικό πρίσμα.