Τεύχος 38

Thomas Pynchon, Υπεραιχμή. Μυθιστόρημα,μετάφραση από τα αγγλικά: Γιώργος Κυριαζής, Ψυχογιός, Αθήνα 2014, 568 σελ.

Κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το νέο βιβλίο του Τόμας Πύντσον, που στην Αμερική εκδόθηκε με τον τίτλο Bleeding Edge. Το Books' Journal είχε παρουσιάσει το βιβλίο τον Δεκέμβριο 2013 στη χάρτινη έκδοσή του, την κριτική μάλιστα έγραψε ο λάτρης του συγγραφέα και, εν τέλει, μεταφραστής του, Γιώργος Κυριαζής. Αναδημοσιεύουμε στην ηλεκτρονική μας έκδοση το πλήρως κατατοπιστικό εκείνο κείμενο.

Υπάρχουν στιγμές που συμπυκνώνουν το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Όταν εμφανίζεται μια τέτοια στιγμή, όταν δηλαδή συμβαίνει ως παρόν, συνήθως δεν αναγνωρίζουμε αυτή της την ξεχωριστή υφή και ποιότητα. Αυτό δεν είναι αφύσικο, αφού, για να έχει τέτοια υφή και ποιότητα η στιγμή αυτή, κάποια από όσα εκτυλίσσονται σε αυτήν, ή και όλα, μας παρασέρνουν στη δίνη τους, και της παραδινόμαστε ολοκληρωτικά, και εκείνη μας καταλαμβάνει απόλυτα, και δεν υπάρχει χώρος, χρόνος και τρόπος να ξεχωρίσουμε τη στιγμή αυτή.

Αρίστος Δοξιάδης, Το αόρατο ρήγμα. Θεσμοί και συμπεριφορές στην ελληνική οικονομία, Ίκαρος, Αθήνα 2013, 323 σελ.

Η ελληνική οικονομία καθορίζεται από ένα βαθύ ρήγμα ανάμεσα στην κανονικότητα των δυτικών χωρών και της ελληνικής ιδιομορφίας, η οικονομική βάση της οποίας χωρίζεται σε «νοικοκυραίους», «ραντιέρηδες» και «καιροσκόπους». Οι επεξεργασίες του Αρίστου Δοξιάδη καθιστούν το «ρήγμα» λιγότερο αόρατο, πολύτιμη συμβολή στην αναζήτηση της απαιτούμενης εθνικής αυτογνωσίας.

«Πρέπει κάποιος να γνωρίζει άριστα το έθνος για το οποίο οικοδομεί.»

Ζαν Ζακ Ρουσσώ

Μισέλ Φάις, Aegypius monachus. Νουβέλα, Πατάκη, Α΄έκδοση Καστανιώτης 2001, αναθεωρημένη επανέκδοση Αθήνα 2013, 133 σελ.

Πέρα από κάποιο σημείο δεν υπάρχει πλέον επιστροφή.Σε αυτό το σημείο πρέπει να φθάσουμε. [ΑΦ, αρ. 5]

Στο Aegypius monachus που επανεκδόθηκε φέτος, ο Μισέλ Φάις αφηγηματοποιεί κομμάτια της παιδικής του μνήμης που δεν είχε ανασύρει στην επιφάνεια για πολλά χρόνια. Σπαράγματα της εβραϊκής του ταυτότητας  και της παιδικής του ηλικίας, στον τραχύ δρόμο προς την ενηλικίωση, που ψηλαφίζει με έναν αυτοβιογραφικό τρόπο, όπως άλλωστε κάνει και στη συνέχεια σε άλλα έργα του.  

Graham Allison, Robert D. Blackwill, Ali Wyne , Henry A. Kissinger, Lee Kuan Yew: The Grand Master's Insights on China, the United States, and the World, BelferCenter Studies in International Security -MIT Press, 2013, 224 σελ.

Vaclav Klaus, Europe: The Shattering of Illusions, Bloomsbury Continuum, 2012, 200 σελ.

Ο ένας, ο Λη Κουάν Γιού, μεταρρυθμιστής, καινοτόμος και ρηξικέλευθος, διετέλεσε για πάνω από τριάντα χρόνια πρωθυπουργός στη Σιγκαπούρη και ο φόβος του, ότι η δημοκρατία είναι όμηρος των δυνάμεων του λαϊκισμού, καθοδηγεί την πολιτική σκέψη του. Ο άλλος, ο Βάτσλαβ Κλάους, είναι πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τσεχίας και, εκτός της άρνησής του να υπογράψει η δανειακή σύμβαση με την Ελλάδα, ισχυρίζεται ότι η ενίσχυση των εθνικών κρατών είναι ο μόνος τρόπος να σωθεί το εγχείρημα της ενωμένης Ευρώπης. Δυο αιρετικοί; [ΤΒJ]

Νομπελίστα στα 88 της χρόνια, η Ντόρις Λέσσινγκ, που πέθανε τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου σε ηλικία 94 χρόνων, είχε κάποτε δηλώσει ότι έγινε συγγραφέας από απογοήτευση. Ωστόσο, με το πολυδιάστατο έργο της κατάφερε να συλλάβει το πνεύμα σχεδόν κάθε δεκαετίας και να επιβεβαιώσει τη σημασία της αδιάκοπης ανανέωσης και αλλαγής.

Πολλές φορές έχω σκεφτεί τι είναι η κριτική και ποια τα όριά της. Πώς πρέπει να γράφεται και πώς όχι. Αν είναι δέον να απαντά ο κρινόμενος στην κριτική, ή αν είναι προτιμότερο να εισπράττει απ' αυτήν ό,τι είναι δυνατόν να εισπραχθεί και να αφήνει τα λοιπά (τις αδικίες, τις κακεντρέχειες, τις παρερμηνείες) να τα πάρει το ποτάμι. Έχω κατ' επανάληψιν, καταλήξει στο δεύτερο. Όμως επειδή στο δημοσίευμα του Books’ Journal που με αφορούσε («Σκέψεις σε κατάσταση πνευματικού στραβισμού», τχ. 37, Νοέμβριος 2013, σελ. 8-11) κρίθηκα ως κρίνων και όχι ως δημιουργός (αυτό πιστεύω τουλάχιστον), αποτιμήθηκε, δηλαδή, η κριτική και όχι η συγγραφική μου επάρκεια, νομίζω ότι αξίζει να σημειώσω εν τάχει ορισμένες παρατηρήσεις πάνω στο ύφος και το ήθος του κριτικού σημειώματος του Γιώργου Μιχαηλίδη, με αφορμή το κείμενό μου για τον Γιάννη Ρίτσο που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Σεπτεμβρίου του περιοδικού Athens Review of Books.

Με αφορμή την αναφορά του περιοδικού στη νέα βιογραφία του Φραντς Κάφκα (TheBooks’ Journal, τχ. 37) και στο πλαίσιο μιας δικής μου εργασίας για τον συγγραφέα, που αφορούσε τα έργα του Μεταμόρφωση, Στην αποικία των τιμωρημένων, και το αριστούργημά του, τη Δίκη, διαβάζοντας περισσότερα για κείνον, στο κείμενο του Μίλαν Κούντερα «Πράγα, ένα ποίημα που χάνεται», δημοσιευμένο στο περιοδικό Ο Πολίτης, τχ. 39, Γενάρης 1981, , ανακάλυψα κάτι που αγνοούσα.

Αμέσως μετά το πραξικόπημα της Πράγας, το 1948, οργανώθηκε μια ανελέητη εκστρατεία ενάντια στον κοσμοπολιτισμό και τον πολιτισμό της Δύσης.

Τότε όλη η αφρόκρεμα της τσεχοσλοβακικής διανόησης αποσύρθηκε στον εαυτό της. Παραδείγματα, ο Γιαν Μουκαρόφσκι, ο Βλαντιμίρ Χόλαν και άλλοι πολλοί.

Ωστόσο, όσοι είχαν απαγορευθεί, ξαναήρθαν στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1960. Ο μεγαλύτερος πόλεμος στα διανοητικά χαρακώματα, αυτός ο πόλεμος πολιτισμών στην ουσία, έγινε με αφορμή τον Κάφκα. Το 1963, οι τσέχοι διανοούμενοι αποκατέστησαν σε έναν πύργο της Βοημίας αυτόν τον απαγορευμένο συγγραφέα.

Οι Ρώσοι, στα κείμενά τους που δικαιολογούν την εισβολή το 1968, αναφέρουν ως κύρια ένδειξη «ανυπακοής κι αντεπανάστασης» αυτή την αποκατάσταση του καταραμένου συγγραφέα...

Υπάρχει ένα φαινόμενο στη γλώσσα μας που θα μπορούσε να ονομαστεί καταχρηστικός πληθυντικός. Συμπύκνωση αλλά και κατεξοχήν δημοφιλής εκδοχή αυτού του φαινομένου είναι η, ραδιοφωνικής κυρίως προέλευσης, φράση να προσέχετε τους εαυτούς σας. Αλήθεια, πόσους εαυτούς έχει, άραγε, ο καθένας μας; Εκτός κι αν το πάμε προς Ρεμπώ ή Φρόυντ μεριά το πράγμα. Οι ρίζες αυτού του «φαινομένου» βρίσκονται ασφαλώς στο ότι οι αποδέκτες του μηνύματος είναι πολλοί («να προσέχετε»), με αποτέλεσμα να επηρεάζεται και το δεύτερο μέρος της φράσης. Έτσι κι αλλιώς πάντως, η συγκεκριμένη έκφραση –όπως και πλείστες όσες απ’ τον κόσμο των ΜΜΕ– είναι μηχανιστική μεταφορά στα καθ’ ημάς αντίστοιχης αγγλικής έκφρασης (takecareofyourself), και επομένως δεν αξίζει καν τον κόπο να επιμείνει κανείς σε αυτή.

Όσο περνούν οι ημέρες, όλο και πυκνώνουν οι φωνές που ζητούν να ανοίξουν άμεσα ΕΚΠΑ και ΕΜΠ, τα πιο εμβληματικά ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας. Το θέλουμε όμως πράγματι αυτό; Ή για να το θέσουμε διαφορετικά: είναι αυτό που πράγματι θέλουμε ως κοινωνία και κυρίως ως φορολογούμενοι πολίτες; Θέλουμε να ξανανοίξουν τα ίδια πληγωμένα κτήρια και να συνεχιστεί η εκπαιδευτική διαδικασία όπως και πριν, σαν να μη συνέβη τίποτε; Θέλουμε να ανοίξουν ΕΚΠΑ και ΕΜΠ με τις ίδιες παθογένειες που τα οδήγησαν σ’ αυτή την απελπιστική κατάσταση; Θα ικανοποιηθούμε άραγε με μία απλή «νομοθετική τακτοποίηση» των εξαμήνων και των εξεταστικών; Πιο σημαντικό ακόμη: είμαστε βέβαιοι ότι οι κινητοποιήσεις δεν ήταν απλώς και μόνον η κορυφή του παγόβουνου; Έχουν εκλείψει οι αιτίες παρακμής του δημοσίου πανεπιστημίου; Ποιοι ευθύνονται για την επικράτηση μιας «εργασιακής ηθικής» που δεν βλέπει τίποτε κακό στο κλείσιμο ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος, χωρίς κάποια πρόνοια για την τοποθέτηση προσωπικού ασφαλείας, προκειμένου να εξασφαλιστεί τουλάχιστον η συνέχιση της διδασκαλίας; Ποιο σύστημα παρήγαγε πανεπιστημιακές ηγεσίες που θεωρούν σχεδόν φυσιολογικό το πάγωμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας επί μήνες τώρα; Ποιο, τέλος, το αίσθημα ευθύνης ενός υπουργού, ο οποίος αποφασίζει να αντιδράσει δυναμικά... ύστερα από δύο μήνες και να ρίξει γέφυρες διαλόγου λίγο πριν από το χείλος του γκρεμού; Μόνον ίσως ο ποιητής βλέπει την αλήθεια εδώ: «βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο»· κι ας μην αναζητούμε τον «τέταρτο καλό», «οι κραταιοί θεοί» δεν θα μας τον δώσουν.