Φιλοσοφία

Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική. Σύναξις Ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα, εποπτεία - συντονισμός ύλης: Παντελής Καλαϊτζίδης, Νικόλαος Ασπρούλης, Εκδοτική Δημητριάδος, Βόλος 2016, 360 σελ.

Το συλλογικό έργο με τίτλο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική. Σύναξις Ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα είναι μια πολυεπίπεδη αναφορά στο έργο ενός από τους σημαντικότερους έλληνες θεολόγους της εποχής μας, του Ιωάννη Ζηζιούλα, Μητροπολίτη Περγάμου, για 31 συναπτά έτη, μετά την «αθρόον»[1] εκλογή του το 1986, από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η ιδέα της αυθεντικότητας που προήγαγε ο Χάιντεγκερ είναι ακόμη μια κομβική ιδέα που αξιοποιήθηκε από αντιφιλελεύθερα κινήματα, στα οποία ένας αυθεντικός συλλογικός εαυτός υποτίθεται ότι είναι απελευθερωμένος από την προσέγγιση των αφηρημένων κανόνων του φιλελευθερισμού. Κάθε σύγχρονο εθνικό φασιστικό κίνημα, κάθε σύγχρονο λαϊκιστικό κίνημα των καιρών μας έχει βαθιές ρίζες στο χώμα που προετοίμασε ο Χάιντεγκερ, που έβρισκε αυθεντική ύπαρξη σε μια ιστορική συλλογικότητα η οποία μπορεί να είναι μια εθνική-γλωσσική-φυλετική συλλογικότητα όπως η Γερμανικότητα, ή η Ισλαμική Ούμμα. Η σκέψη του Χάιντεγκερ είναι κεντρική στα νεοναζιστικά κινήματα Jobbik και Χρυσή Αυγή στην Ουγγαρία και στην Ελλάδα, στο νεο-ευρασιανιστικό ναζιστικό κίνημα στην Ρωσία και στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, καθώς και στον ριζοσπαστικό ισλαμισμό γενικότερα. 

Κερασένια Σ. Παπαλεξίου, Εισαγωγή στην Οντολογία των Προσωκρατικών, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη  2015, 250 σελ.

«Ο ελληνικός λαός ήταν ιντελλεκτουέλ». Η φράση δεν προέρχεται από κάποιο editorial του περιοδικού Marie Claire, αλλά από την υπό κρίσιν μονογραφία (σ. 56). Το σχόλιο αυτό δεν πρέπει να εκληφθεί ως εξωτερική επίκριση· ανταποκρίνεται, αντίθετα, σε μια υπόρρητη φιλοδοξία της ίδιας της εργασίας, η οποία θα περιγραφεί στη συνέχεια.

Ναυσικά Παπανικολάτου, Η δημοκρατική πολιτεία στον Αλέξης ντε Τοκβίλ, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016, 440 σελ.

Δεν πρόκειται για ακόμα ένα εγκώμιο του Τοκβίλ, πίσω από το οποίο κρύβεται η κυρίαρχη σήμερα στη χώρα ρηχή, ρηχότατη ένθεν και ένθεν, αντίληψη γι’ αυτόν και τον φιλελευθερισμό. Η Ναυσικά Παπανικολάτου αναλύει το συνολικό έργο του Τοκβίλ χωρίς να κάνει αγιογραφία. Η συγγραφέας δημιουργεί το κατάλληλο επιστημονικό και πνευματικό  κλίμα για την ανάδειξη του πραγματικού και όχι του επιθυμητού Τοκβίλ.

Michael J. Sandel, Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα. Τα ηθικά όρια των αγορών, μετάφραση από τα αγγλικά: Μιχάλης Μητσός, Πόλις, Αθήνα 2016, 320 σελ.

Το νέο βιβλίο ενός μοραλιστή στοχαστή, που δηλώνει κοινοτιστής και, μολονότι συντηρητικός, συνεγείρει τμήμα της διανόησης της Αριστεράς, έχει έναν αξιοπρόσεκτο στόχο: να καταγγείλει την ανηθικότητα της αγοράς και να κάνει έκκληση στην ανθρωπότητα ώστε να πρυτανεύσει η ηθική στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η πολιτική. Αλλά τι ακριβώς εννοεί μιλώντας για ηθική; Και πόσο ηθικό θα ήταν, στις δημοκρατίες, να επιβληθούν στους πολίτες οποιοιδήποτε ηθικοί κανόνες; [Η κριτική αυτή γράφτηκε μετά την κυκλοφορία του βιβλίου στα αγγλικά και δημοσιεύθηκε στο Books’ Journal, τχ. 23, Σεπτέμβριος 2012. Είναι ευνόητο ότι οι αναφορές σε σελίδες και η απόδοση στα ελληνικά των παραθεμάτων του βιβλίου έγινε από τον συγγραφέα της κριτικής]

 Karl Barth, Προς Ρωμαίους Επιστολή, μετάφραση από τα γερμανικά: Γιώργος Βλαντής, Άρτος Ζωής, Αθήνα 2015

Ο δημόσιος χαρακτήρας της χριστιανικής θεολογίας, στο μέτρο που ενισχύει τη λογοδοσία της, θα μπορούσε, σε συνδυασμό με την αποφατικότητά της (την εμμονή στο ασύμμετρο μεταξύ γνώσης και πραγματικότητας) να αντιρροπήσει μερικώς τον κλασικό ψόγο σε βάρος του θεολογικού λόγου, ότι είναι εγγενώς αδιάψευστος και «παντός καιρού», άρα ασύμβατος με τον αναστοχαστικό κριτικισμό και τη ρευστότητα της ανοικτής κοινωνίας. Με άλλα λόγια, η θεολογία μπορεί να είναι φιλελεύθερη. [TBJ]

Stephen Menn, Ο Πλάτων για τον Θεό ως Νου, μετάφραση από τα αγγλικά: Παντελής Γκολίτσης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2015, 232 σελ.

Ξεκινώντας από τον πλατωνικό Φαίδωνα, ο καθηγητής Στήβεν Μενν παρακολουθεί τις περιπέτειες και τον μετασχηματισμό της έννοιας του νου, από τις πρώτες της αναφορές στην προσωκρατική φιλοσοφία μέχρι τον Αριστοτέλη. Σύμφωνα με τον Μενν, ο Πλάτων αναλαμβάνει να απαντήσει στην πρόκληση του Σωκράτη ταυτίζοντας τον θεό με τον νου, και βλέποντάς τον ως αυθυπόστατη αρετή.

Barbara Cassin, Η νοσταλγία. Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;, μετάφραση από τα γαλλικά:Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου, Μελάνι, Αθήνα 2015, 141 σελ.

Από το πολύ πυκνό, γοητευτικό και υπέροχα μεταφρασμένο βιβλίο της Μπαρμπαρά Κασσέν επιλέγω να σταθώ στη σχέση της νοσταλγίας με την πατρίδα. Η ίδια ευθύς εξ αρχής προειδοποιεί για το δισυπόστατο αυτής της σχέσης – την καλή και την κακή της λειτουργία. Από το home sweet home στο Ναζιστικό Heimat. Και αναρωτιέται αν η σχέση μεταξύ νοσταλγίας και πάτριου εδάφους ή πατριωτισμού μπορεί να «μετατραπεί σε μια εντελώς διαφορετική περιπέτεια που θα μας οδηγήσει σε μια θεώρηση του κόσμου απαλλαγμένης από κάθε ανήκειν» (σελ. 34).

Barbara Cassin, Η νοσταλγία. Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;, μετάφραση από τα γαλλικά:Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου, Μελάνι, Αθήνα 2015, 141 σελ.

Ίσως, ιδεατά, η πατρίδα μας, το σπίτι μας, να είναι εφεξής ο κοινός μας κόσμος, ένας κόσμος φιλόξενος και ευρύχωρος, του οποίου η πολυδιάστατη, πολύγλωσση, πολύτροπη Ευρώπη πασχίζει να σμιλέψει το πρόπλασμα: «Ευρωπαίος: αυτός που νοσταλγεί την Ευρώπη», αποφαίνεται ο Κούντερα, στην Τέχνη του μυθιστορήματος. Αυτή τη νοσταλγική αγάπη μιας δυνητικής Ευρώπης την επισφραγίζει το ταξίδι της Μπαρμπαρά Κασσέν στον ευρωπαϊκό χωροχρόνο της νοσταλγίας, αλλά την έχουν προοικονομήσει οι διαδρομές του Οδυσσέα, του Αινεία, της Άρεντ, από τη μια προς το λιμάνι του νόστου, από την άλλη προς το πέλαγος της αναζήτησης. Αναδημοσίευση από το Βooks' Journal 62, Ιανουάριος 2016.

Ολόκληρη η Οδύσσεια, από επεισόδιο σε επεισόδιο, μπορεί να διαβαστεί ως αναζήτηση ταυτότητας. Αναδημοσίευση από το Books' Journal τχ. 62, Ιανουαρίου 2016.