Τι είναι ο λαϊκισμός

Σάββατο, 01 Μαρτίου 2025 21:56

Αλέκος Παπαδάτος

Καρικατούρα του Κώστα Σημίτη από τον Αλέκο Παπαδάτο.

«Απλοποιεί, απευθύνεται στο πηγαίο συναίσθημα, δεν ενοχλείται από λογικές ασυνέπειες»

Ένα από τα πολιτικά μέτωπα που κρατούσε ανοιχτό ο Κώστας Σημίτης ήταν το μέτωπο εναντίον του λαϊκισμού. Επειδή θεωρούσε ότι ο λαϊκισμός είναι εχθρός της πολιτικής αρχών, κατά συνέπεια και μιας πολιτικής εκσυγχρονιστικής, όπως η πολιτική του ΠΑΣΟΚ τα χρόνια της διακυβέρνησής του, ο Σημίτης περιέγραψε με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του – τα οποία η χώρα συνάντησε λίγα χρόνια μετά, τα χρόνια της χρεοκοπίας της. Το κείμενο περί λαϊκισμού που παραθέτουμε στη συνέχεια (εισαγωγή στο μικρό αφιέρωμα του Books' Journal με αφορμή την εκδημία του Κώστα Σημίτη) είναι απόσπασμα του βιβλίου του, Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 1996-2004 (Πόλις, Αθήνα 2005, σ. 529-530)

Παράδειγμα μιας πολιτικής πρακτικής με την οποία ένα σοσιαλιστικό κόμμα πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή αναμέτρηση είναι ο λαϊκισμός.

Ο λαϊκισμός απλοποιεί. Απευθύνεται όχι στο λογικό επιχείρημα αλλά στο πηγαίο συναίσθημα. Χρησιμοποιεί διάφορα θέματα που συγκινούν για να διεγείρει. Επιστρατεύει ανάλογα με τις συγκυρίες ή τα ακροατήρια τη φτώχεια, τις κοινωνικές αδικίες, την ξενοφοβία, τις διεθνείς και εσωτερικές συνωμοσίες, τις εκμεταλλευτικές διαθέσεις των μονοπωλίων, την αδηφαγία των βιομηχάνων, την τεμπελιά των εργαζομένων, τη θρασύτητα των αναρχικών και την ανικανότητα των πολιτικών.

Δεν ενοχλείται από λογικές ασυνέπειες. Δεν ενδιαφέρεται για μια συγκροτημένη επιχειρηματολογία. Ενδιαφέρεται μόνο να προκαλέσει διαμαρτυρίες και να συγκεράσει τις απογοητεύσεις σε μια καθολική άρνηση. Ενδιαφέρεται να συσπειρωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι, ασχέτως των πεποιθήσεών τους, κατά του εχθρού που υποδεικνύει.

Ο λαϊκισμός με τον τρόπο αυτό μεταθέτει τα προβλήματα από το επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων, της λειτουργίας της οικονομίας και των θεσμών σε ένα επίπεδο σχέσεων των πολιτών προς τους κυβερνώντες. Κατά τον λαϊκιστικό λόγο, οι πολίτες δεν έχουν κανένα λόγο να προβληματίζονται με το πώς λειτουργεί η οικονομία και η κοινωνία. Οφείλουν να στρέφονται αδιαμεσολάβητα στους ηγέτες και να απαιτούν. Αυτοί τότε με την αντίδρασή τους αποδεικνύουν αν είναι φίλοι ή εχθροί.

Η νέα κυβέρνηση είχε από το 1996 στόχο να περιορίσει αυτές τις πρακτικές, να αποφύγει τις απλουστευμένες και χωρίς τεκμηρίωση επιχειρηματολογίες. Γι’ αυτό και επιδίωξε να πληροφορεί, να τεκμηριώνει, να αναδεικνύει τη σημασία των κοινωνικών συνθηκών και μιας σχεδιασμένης αντιμετώπισης των προβλημάτων. Οι φορείς του λαϊκισμού και ορισμένα MME που τους εξέφραζαν έπαψαν να έχουν ρόλο για το ΠΑΣΟΚ και την κυβέρνηση. Συνέχισαν όμως να διαμορφώνουν απόψεις στην κοινωνία και να αποτελούν ιδεολογικό μέτωπο απέναντι στο εγχείρημα του εκσυγχρονισμού.

Κώστας Σημίτης

(1936 - 2025). Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1996-2004), ιδρυτικό στέλεχος και αργότερα πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ (1996-2004), καθηγητής εμπορικού δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου. Πρωτοστάτησε το 1965 στην ίδρυση του Ομίλου Πολιτικής Έρευνας «Αλέξανδρος Παπαναστασίου», που το 1967 μετεξελίχθηκε στην αντιδικτατορική οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα. Στη διάρκεια της δικτατορίας διέφυγε παράνομα στο εξωτερικό και παραπέμφθηκε ερήμην στο Στρατοδικείο για απόπειρα εμπρησμού και παράβαση του νόμου περί εκρηκτικών υλών. Από το 1970 συμμετείχε στο Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) ως μέλος του Εθνικού Συμβουλίου του. Στη μεταπολίτευση εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ και, μετά τη νίκη του στις εκλογές του 1981 κατέλαβε διάφορα σημαντικά υπουργεία. Η πολιτική του, και ως υπουργός και ως πρωθυπουργός, ήταν μετριοπαθής και εκσυγχρονιστική. Επιδίωξε και συνέβαλε στη σταδιακή ιδιωτικοποίηση του Δημοσίου, αποριζοσπαστικοποίησε τον πολιτικό λόγο του κόμματός του εντάσσοντάς το στις φωνές υπέρ της Ευρώπης και της ενοποίησής της. Ανάμεσα στις μεγάλες επιτυχίες των κυβερνήσεών του ήταν η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση το 2001. Επίσης, ήταν καθοριστικός ο ρόλος του στην ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βιβλία του: Η δομική αντιπολίτευση (1979), Για μια κοινωνία ισχυρή, για μια ισχυρή Ελλάδα (1995), Το δικαίωμα επί της εφευρέσεως (1998), Για μια ισχυρή Ελλάδα, σύγχρονη και δημοκρατική (2002), Για μια ισχυρή Ελλάδα στην Ευρώπη και στον κόσμο (2002), Για μια Ελλάδα οικονομικά ισχυρή και κοινωνικά δίκαιη (2002), Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 1996-2004 (2005), Στόχοι, στρατηγική, προοπτικές (2007), Η δημοκρατία σε κρίση; (2007), Σκέψεις για μια προοδευτική διακυβέρνηση (2008), Η κρίση (2008), Ο εκτροχιασμός (2012), Δρόμοι ζωής (2015), Υπάρχει λύση; (με τον Γιάννη Πρετεντέρη - 2016). Υπήρξε συνεργάτης του Books’ Journal.