The Books' Journal

Ο αντιπρόεδρος της πολωνικής κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, τη Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου 2025, στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη^[i], αναφερόμενος στις παραβιάσεις του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου από ρωσικά drones αλλά και μαχητικά αεροπλάνα, έκανε την ομιλία που ακολουθεί. Δημοσιεύεται σε μετάφραση του Περικλή Φ. Κωνσταντινίδη:

Στη μεταπολίτευση, η ασφάλεια συνήθως παρουσιαζόταν ως αντιθετική στην ελευθερία. Το ερώτημα «τι τη θέλουμε την αστυνομία;» θεωρήθηκε πολύ συχνά προοδευτικός μονόδρομος. Μόνο μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, με την ισλαμιστική τρομοκρατία να αναδεικνύεται ως η κυρίαρχη απειλή για την διεθνή ασφάλεια, άρχισε μια πολιτική και επιστημονική επανατοποθέτηση της έννοιας της ασφάλειας. Ο σκοταδισμός και η απολυταρχική νοοτροπία των τρομοκρατών ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Κι αυτή η αντιπαράθεση άρχισε να γίνεται κυρίαρχη σε ιδεολογικό, πολιτισμικό, κοινωνικό πεδίο – και στην πολιτική αντιπαράθεση. Η ιδέα ότι η τρομοκρατία, οι υβριδικές απειλές, το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα αλλά και οι αυταρχικές και οι αναθεωρητικές δυνάμεις είναι διαφορετικές όψεις της απειλής για την δημοκρατία ίσως, πλέον, να μην είναι μειοψηφικές ούτε στην Ελλάδα.

Ανάμεσα στις αναθεωρητικές δυνάμεις, ιδιαίτερα απειλητική εμφανίστηκε στις αρχές του νέου αιώνα η Ρωσία. Το 2008, με τον πόλεμο κατά της Γεωργίας, η Ρωσία έδειξε τις διαθέσεις της, που δεν έγιναν αντιληπτές ως σήμα κινδύνου για τη διεθνή οργάνωση και την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Σε ένα βαθμό, δεν έτυχε προσοχής  ούτε η υβριδική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας. Ούτε το 2016, στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, ούτε στο δημοψήφισμα που οδήγησε στην έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιληφθήκαμε την απειλή όπως πραγματικά είναι.

Χρειάστηκε η Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, για να συνειδητοποιήσουμε, μέσα από το σθένος και τον ηρωισμό των Ουκρανών, πως η ελευθερία, η πατρίδα, η αυτοδιάθεση είναι αξίες των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Είναι συστατικά στοιχεία των ελεύθερων κρατών, που μπορούν να επιλέγουν τις συμμαχίες τους – και ο ρόλος της διεθνούς οργάνωσης και του ΟΗΕ είναι να τους εγγυώνται αυτό το δικαίωμα.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ανέδειξε το εύρος της απειλής. Από τότε, την απειλή την υπενθυμίζουν συχνά διάφορες ενέργειες της Ρωσίας κατά της Δύσης και της κουλτούρας της. Οι επιθέσεις με fake news και η προσπάθεια με bots χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Οι συχνές απειλές κατά της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου, κατά της Μολδαβίας, αλλά και κατά της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Πρόσφατα, τα ρωσικά drones που παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας σήμαναν συναγερμό: η Ευρώπη οφείλει εγρήγορση, για να διαφυλάξει την ασφάλεια και τη δημοκρατία της.

Τα ρωσικά drones πάνω από την Πολωνία μάς θύμισαν αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να ξεχάσουμε. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι υπόθεση μόνο των Ουκρανών. Είναι η μάχη όλων μας. Η Ρωσία δεν επιτέθηκε στην Ουκρανία. Επιτέθηκε στη Δύση.

Κατά συνέπεια, η συζήτηση για την ειρήνη στην Ουκρανία και την επόμενη ημέρα δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει την απειλή από τη Ρωσία για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το ζήτημα αυτό συνδέεται στενά με το πώς θα προκύψει η ειρήνη και ποιοι θα είναι οι όροι της. Ουσιαστικά, μιλάμε για δύο προσεγγίσεις που μπορούν να αποτυπωθούν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο στην πρόσληψη και στην προσέγγιση των ΗΠΑ υπό τις δύο διαφορετικές προεδρίες – του Τζο Μπάιντεν και του Ντόναλντ Τραμπ.

Η πρώτη προσέγγιση, που ήταν και η θέση της συντριπτικής πλειονότητας των χωρών του δυτικού κόσμου ώς τον Ιανουάριο του 2024, τόνιζε ότι το τέλος του πολέμου πρέπει να έρθει με την ήττα της Ρωσίας. Αυτή η προσέγγιση, αν αφήσουμε στην άκρη για την οικονομία της συζήτησης το εφικτό του πράγματος και τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών τους τελευταίους μήνες, απαντούσε και στη γενικότερη απειλή της Ρωσίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Μια ηττημένη Ρωσία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή, ενώ πολλοί προσέβλεπαν πως σε αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να βλέπαμε ακόμη και αλλαγή εξουσίας στο εσωτερικό της.

Η δεύτερη προσέγγιση, κυρίαρχη στις ΗΠΑ του Τραμπ ο οποίος φαίνεται να διχοτομεί για πρώτη φορά από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τον δυτικό κόσμο, πιέζει για μια ειρήνη που θα αποτυπώνει την παρούσα κατάσταση στο πεδίο των μαχών και δεν θα προκύπτει ως αποτέλεσμα ήττας της Ρωσίας. Σε αυτή την προσέγγιση έχουν μπει και ζητήματα που από την πρώτη στιγμή έθετε η Ρωσία (π.χ. μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, περιορισμοί στις στρατιωτικές δυνατότητες της Ουκρανίας, επίσημη αποδοχή της κατάστασης της Κριμαίας κ.λπ.). Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, είδαμε το άνοιγμα των ΗΠΑ προς τη Ρωσία και τη σταδιακή επιστροφή της δεύτερης στο διεθνές πεδίο.

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως αυτή τη στιγμή η συζήτηση γίνεται στη βάση της δεύτερης προσέγγισης, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν περιλαμβάνει ήττα της Ρωσίας, αλλά ούτε και ουσιαστική της τιμωρία για τον αναθεωρητισμό που εκφράστηκε με την εισβολή και την πραγματοποίηση εγκλημάτων πολέμου.

Εάν λοιπόν, παρά τις πολλές δυσκολίες και ενστάσεις από την Ουκρανία, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και τη Βρετανία προχωρήσει μια ειρήνη με αυτά τα χαρακτηριστικά, η απειλή από τη Ρωσία δεν θα έχει εκλείψει. Αντίθετα, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως η Ρωσία και ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα μπουν στον πειρασμό να ασκήσουν εκ νέου τις αναθεωρητικές τους βλέψεις με τη χρήση υβριδικών επιθέσεων, αλλά και παραδοσιακής σκληρής στρατιωτικής ισχύος. 

Σε έναν κόσμο όπου υποχωρεί ο ρόλος των θεσμών και του διεθνούς δικαίου και επικρατεί η ισχύς και η χομπσιανή προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, η αναθεωρητική Ρωσία του Πούτιν θα αποτελεί απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Γι’ αυτό και ο πόλεμος στην Ουκρανία αφορά την Ευρώπη και κάθε ελεύθερη χώρα. Ουσιαστικά, θα παραμείνει ο καταλύτης που πρέπει να οδηγήσει στην αμυντική ωρίμανση της Ένωσης, στο πλαίσιο της κρίσιμης Στρατηγικής Αυτονομίας. Για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον αναθεωρητισμό χρειάζεται να ενισχύσεις σημαντικά την αποτρεπτική σου ικανότητα, ιδιαίτερα όταν η απειλή προέρχεται από μια πυρηνική δύναμη όπως η Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί μόνο ως απόγονος της Αφροδίτης με τη γοητεία και το κανονιστικό της πλαίσιο. Οφείλει να φερθεί ως Αθηνά, που μπορεί να κάνει χρήση, εφόσον χρειαστεί, σκληρής ισχύος. Η Ευρώπη ας δείξει τα δόντια της.

Κυκλοφόρησε το τεύχος 168 του Books' Journal, Σεπτέμβριος 2025. Τα πλήρη περιεχόμενα:

Ο Τάσος Γουδέλης δεν είναι πια ανάμεσά μας. Όπως ανακοίνωσε στο facebook ο στενός συνεργάτης του, Κώστας Μαυρουδής, ο Τάσος Γουδέλης άφησε την τελευταία πνοή του την Παρασκευή, 12 Σεπτεμβρίου. Το τελευταίο διάστημα υπέφερε από καρκίνο.

Ο Πέτρος Κουτσιαμπασάκος ήταν ο τελευταίος που γνώρισα στην Πάντειο. Ήταν ένας ήσυχος άνθρωπος. Δεν ξέραμε από πού έρχεται, δεν είχε ιδιαιτερότητες, δεν είχε τουπέ επαναστάτη. Δεν ήταν ξερόλας, ούτε ήταν σίγουρος για τον εαυτό του και τις επιλογές του. Χαμηλών τόνων, διάβαζε εκτός από λογοτεχνία και μαθήματα, τα οποία περνούσε. Ήταν παράξενος φοιτητής. Αν δεν ήταν πολύ εξηγημένος, ίσως και να τον παρεξηγούσαμε.

Τη Δευτέρα, 11 Αυγούστου, θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία και στα περίπτερα σε όλη την Ελλάδα το νέο τεύχος 167 του Books' Journal, αφιερωμένο σε έναν απόντα: τον συγγραφέα Πέτρο Κουτσιαμπασάκο, που συμπληρώθηκαν έντεκα χρόνια από την ξαφνική εκδημία του.  

Με αφιέρωμα στον συγγραφέα Πέτρο Κουτσιαμπασάκο (1965-2014) κυκλοφόρησε το ειδικό τεύχος 167 του Books’ Journal, Αύγουστος 2025. Τα πλήρη περιεχόμενα:

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος (https://booksjournal.gr/synenteykseis/5500-alex-byrne-o-polemos-ton-fylon), αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός.

Κι όμως. Ο καθηγητής Μπερν, στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του (που δημοσιεύεται με ελεύθερη πρόσβαση, στο σάιτ του περιοδικού, στη διάθεση ενός μεγαλύτερου κοινού), μετέφερε και μια προσωπική πτυχή της ζωής του, την άρνηση του Oxford University Press να δημοσιεύσει το βιβλίο του. Η κουλτούρα της ακύρωσης ευνοεί μια εχθρική προς την ελευθερία της έκφρασης στάση – κι αυτό δεν μπορούν να το δεχτούν οι δημοκράτες πολίτες. Όπως δεν είναι δυνατόν, αίφνης, οι σπουδές του φύλου να επιδιώκουν την εκτόπιση της βιολογίας και των συμπερασμάτων της από τις ζωές μας και, ιδίως, από την ερμηνεία της ζωής. Καλώς ή κακώς, η ζωή δεν αντιμετωπίζεται σε όλα με τον ακτιβισμό.

Και η επίκληση των συλλογικών ταυτοτήτων έχει στόχο την αντικατάσταση της έννοιας του πολίτη, με επιμέρους μικρότερες συλλογικότητες, ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Τον κατακερματισμό αυτό έχει περιγράψει ιδιαίτερα ο καθηγητής Μαρκ Λίλα (Κάποτε φιλελεύθερος και πάλι φιλελεύθερος, Επίκεντρο 2018). Ο φιλελευθερισμός των ταυτοτήτων, εξηγεί ο Λίλα, «εξόρισε τη λέξη “εμείς” από τον αξιοσέβαστο πολιτικό λόγο». Και οι θεωρίες του φύλου βάθυναν ακόμα περισσότερο τον κοινωνικό κατακερματισμό, ενώ υψώνουν ένα ανάχωμα προοδευτικότητας σε βάρος όσων ανησυχούν για πραγματικά ζητήματα: για την κατάρρευση του κύρους των θεσμών, για την αύξηση της ανασφάλειας, για την αμφισβήτηση του μοντέλου της φιλελεύθερης δημοκρατίας από μέσα (αφού η αντίδραση οδηγεί στο μοντέλο Τραμπ).

Αλλά ας μείνουμε στην επίθεση με αφορισμούς κατά του καθηγητή Μπερν και του περιοδικού που ζήτησε και δημοσίευσε την άποψή του. Σε αυτή την επίθεση, στους δημόσιους αφορισμούς καλύτερα οπαδών μιας κουλτούρας της ακύρωσης α λα ελληνικά, το Books’ Journal δεν θα μπει. Αρκεί μια δήλωση, ότι θα συνεχίσουμε να αξιολογούμε και να δημοσιεύουμε ό,τι θεωρούμε ότι προάγει τη χειραφέτηση και τον δημοκρατικό διάλογο, και ότι δεν φοβόμαστε κανένα δογματικό ιερατείο, ούτε πολιτικό, ούτε ιδεολογικό, ούτε λογοτεχνικό. Το περιοδικό επιδιώκει τις συναινέσεις και τις συζητήσεις, αλλά δεν φοβήθηκε τη διαφωνία και τον δημόσιο διάλογο που απορρέει απ’ αυτήν. Δεν επιδιώκει τη σύγκρουση με κανέναν, αλλά ούτε και τη φοβάται, όπως δεν τη φοβήθηκε στο παρελθόν και ούτε θα τη φοβηθεί στο μέλλον. Είμαστε απολύτως ανεξάρτητοι, οι ιδέες μας είναι καθαρές και η δημόσια ζωή μας είναι διάφανη. Και το περιοδικό, παρότι υψηλής επαγγελματικής αρτιότητας, είναι υπόθεση δημιουργικής ευφορίας και τίποτα άλλο. Οι συνεργάτες μας, επίσης, είναι όλοι γνωστοί, η καθεμιά και ο καθένας με διακριτή παρουσία στα δημόσια πράγματα, και ουδέποτε στερήθηκαν τη δυνατότητα της διατύπωσης της άποψής τους, της συμφωνίας ή της διαφωνίας τους με οτιδήποτε έχει δημοσιευτεί.

Γνωστοί είναι και οι καθηγητές ή οι συγγραφείς από τους οποίους ζητάμε τη γνώμη τους και με τους οποίους συνομιλούμε στο πλαίσιο συνεντεύξεων μαζί τους. Δεν επιδιώκουμε την ευκολία, ο λόγος μας δεν είναι επιγραμματικός, είναι αναλυτικός. Η ύλη μας για την παραγωγή της απαιτεί πολύ διάβασμα και πολύ κόπο, δεν απευθύνεται σε φανατικούς και προϋποθέτει ελεύθερους συνομιλητές, προϋποθέτει τη δημοκρατία – και φυσικά εγγράμματους και απροκατάληπτους αναγνώστες. Αυτά είναι ο κανόνας, τον οποίο απαρέγκλιτα τηρούμε 15 ολόκληρα χρόνια που, αδιαλείπτως, κυκλοφορούμε κάθε μήνα. Και δεν θα αλλάξουμε επειδή ομάδες φανατικών ιδεοληπτικών ενοχλούνται που αντέχουμε και συνεχίζουμε με διακριτή την παρουσία μας.

Η συνέντευξη του καθηγητή του ΜΙΤ, Άλεξ Μπερν, στον Γιώργο Ναθαναήλ, στο προηγούμενο τεύχος, αντιμετωπίστηκε από μερίδα αναγνωστών (και ορισμένους συνεργάτες μας) αποδοκιμαστικά. Επίσης αποδοκιμαστικά αντιμετωπίστηκε η επιλογή της διεύθυνσης του Books’ Journal να κάνει πρώτο θέμα το κείμενο της συγκεκριμένης συνέντευξης, και ιδίως του αποσπάσματος του σχετικού με τα φύλα: «Το φύλο δεν είναι “ένα απέραντο απείρως εύπλαστο συνεχές”. Ο αριθμός των φύλων είναι ακριβώς δύο». Σε μια συζήτηση για το εξώφυλλο, μάλιστα, που προκλήθηκε στο facebook, έγινε απόπειρα από οπαδούς της λεγόμενης woke κουλτούρας να απαξιωθεί το περιοδικό, ο συντάκτης και, πρωτίστως, ο καθηγητής Άλεξ Μπερν, ο οποίος με «επιχειρήματα» πρόχειρα χαρακτηρίστηκε με μεγάλη ευκολία τραμπικός (η απάντηση και σε αυτή την κατηγορία, από τον Γιώργο Ναθαναήλ, στις σελίδες διαλόγου του τεύχους 166, που κυκλοφορεί).

Κυκλοφόρησε το τεύχος 166 του Books' Journal, Ιούλιος 2025. Τα πλήρη περιεχόμενα: