ΠΑΣΟΚ

Τάσος Γιαννίτσης, Ελλάδα, 1953–2024. Χρόνος και Πολιτική Οικονομία, Πατάκη, Αθήνα 2025, 398 σελ.

Πώς από την περίοδο της ραγδαίας εκβιομηχάνισης μετά τον πόλεμο η χώρα οδηγήθηκε στη χρεοκοπία και στην οικονομική επιτήρηση. Πού και γιατί το κράτος ήταν ανακόλουθο. Γιατί η Ελλάδα δεν μπόρεσε να επωφεληθεί από την ένταξή της στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης; Γιατί ακόμα και σήμερα υπάρχουν διαρθρωτικές υστερήσεις που βάζουν εμπόδια στην πορεία μας. Στο νέο βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση αποτιμάται μια πορεία όχι και τόσο αισιόδοξη, ενώ εκφράζεται αβεβαιότητα και για το εθνικό μας μέλλον.

Τάσος Γιαννίτσης, Ελλάδα, 1953-2024. Χρόνος και Πολιτική Οικονομία, Πατάκη, Αθήνα 2025, 400 σελ. 

«Το στοίχημα μιας αλλαγής υποδείγματος (διακυβέρνησης ή παραγωγικού συστήματος) είναι μια πολιτικά και κοινωνικά σισύφεια διαδικασία», γράφει απαισιόδοξος για την πορεία της χώρας ο Τάσος Γιαννίτσης, κλείνοντας το νέο βιβλίο του. Τονίζει μάλιστα ότι δεν αρκεί να δηλώνεις μεταρρυθμιστής για να είσαι κιόλας. Άλλωστε, όροι όπως «μεταρρύθμιση», «εκσυγχρονισμός», «ευρωπαϊστής» και άλλοι συναφείς αποτελούν αφηρημένες έννοιες, δεν είναι παρά ένα λεκτικό κέλυφος, χωρίς συγκεκριμένο περιεχόμενο – αν δεν δώσει αυτό το περιεχόμενο η συστηματική πολιτική μεταρρυθμιστική προσπάθεια, που συναντά πολλές δυσκολίες.  [ΤΒJ]

Θεσμική τομή και εμπέδωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών

Ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε την μεταπολίτευση και η προσπάθεια να την ορίσουμε προϋποθέτει μια συνοπτική αποτίμηση της δικτατορίας. Συνοψίζω τηλεγραφικά όσα στοιχεία έχουν αποδώσει στον δημόσιο λόγο τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας για τη δικτατορία:       

Κάποιες τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν τη Ζωή Κωνσταντοπούλου και το προσωπικό της κόμμα να καταλαμβάνει την δεύτερη θέση στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων. Το θέμα αυτό ήρθε στην ελληνική επικαιρότητα –οι προτεραιότητες της οποίας αποδεικνύουν και την… υψηλή αίσθηση πολιτικής αξιολόγησης που διαθέτει–, ταυτόχρονα με το εξίσου σοβαρό ζήτημα της επίθεσης ενός απίθανου χούλιγκαν βουλευτή που τα έκανε λαμπόγυαλο στην Εθνική Πινακοθήκη.

Πώς εργάστηκε για τον εξευρωπαϊσμό της εξωτερικής πολιτικής και των προβλημάτων της

Καθώς η θεσμική μνήμη στην Ελλάδα είναι πολύ κοντή, έχει ξεχασθεί εντελώς το «έγγραφο των Βρυξελλών» που υιοθετήθηκε το φθινόπωρο του 2002, με το οποίο η Τουρκία «δεσμεύεται μεταξύ άλλων να μην αναλάβει καμία δράση ενάντια σε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Όπως γράφει ο Κώστας Σημίτης, «η ρύθμιση αυτή αποτελεί οιονεί “ρήτρα μη επίθεσης” και ισοδυναμεί πρακτικά με άρση του casus belli που είχε κηρύξει η Τουρκία κατά της Ελλάδας».

Εκσυγχρονισμός και μεταρρυθμίσεις με «το σαθρό υλικό του ανθρώπου»

Η φιγούρα του Κώστα Σημίτη φάνταζε αταίριαστη μέσα στο κόμμα που σφράγισε με την παρουσία του ο Ανδρέας Παπανδρέου. Πράγματι, οι διαφορές του με το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ ήταν από την αρχή ορατές σε όλους. Πολιτεύθηκε ως ευρωπαίος σοσιαλδημοκράτης σε ένα κόμμα (ή μάλλον «κίνημα») λαϊκιστικό και τριτοκοσμικό.

Η διαδρομή της Βάσως Παπανδρέου στην πολιτική σκηνή ήταν μακρά και πολυσχιδής. Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ και διετέλεσε υπουργός σε κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κώστα Σημίτη.

«Η Ελλάδα δεν είναι καταδικασμένη στην υστέρηση» λέει ο Κώστας Σημίτης στο τελευταίο βιβλίο του Υπάρχει λύση; (Πόλις, 2016). «Η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές αλλαγές, οι βαθιά ριζωμένες σχέσεις των Ελλήνων με τις οικονομίες και τους πολιτισμούς άλλων χωρών προσφέρουν κοινωνικές, οικονομικές αλλά και πολιτικές ευκαιρίες για μια άλλη πορεία. Ένας δρόμος διαφορετικός από την εσωστρέφεια και την απομόνωση του εθνικολαϊκισμού είναι εφικτός. Αυταρχικά καθεστώτα, ακραίοι εθνικισμοί, προσπάθειες για οικονομική αυτάρκεια, επιτηρήσεις και έλεγχοι της πολιτικής και κοινωνικής ζωής δεν μπορούν να επιβιώσουν στον ευρωπαϊκό χώρο στον οποίο ανήκει η Ελλάδα. Υπάρχουν γι’ αυτό, παρά τον ζόφο που επικρατεί, δυνάμεις που επιδιώκουν να ακολουθήσει η χώρα μια κατεύθυνση προόδου, να επιτύχει την καλύτερη λειτουργία του κράτους, μια πιο δίκαιη κοινωνία, ένα περιβάλλον ανοιχτό στα σύγχρονα ρεύματα σκέψης, και την ενεργό συμμετοχή της στη συνεχή αναδιαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Όπως έδειξε η περίοδος μετά τη Δικτατορία, οι δυνάμεις αυτές είναι δυνατό να συνεργασθούν και, με συνειδητή και επίμονη δουλειά, να επιτύχουν την ανάπτυξη, να χαράξουν νέους δρόμους για τη χώρα». Ποιος ήταν ο σπουδαίος αυτός πολιτικός που πέθανε στις 5 Ιανουαρίου 2025, έχοντας προλάβει να αφήσει τη θετική σφραγίδα του στην ιστορία της χώρας – στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ταυτότητα μιας κοινωνίας προόδου;

Πρωί - πρωί μου τηλεφώνησε ο αθεόφοβος, για να  κακολογήσουμε τον κοινό μας φίλο Γ.Λ., αφού μας εγκατέλειψε και βρίσκεται στην Πάρο, όπου ετοιμάζει το λάδι που θα μας φέρει, στέλνοντάς μας για πρόκληση φωτογραφίες από το ελαιουργείο.

Έχουν γραφτεί πολλά τις τελευταίες εβδομάδες σχετικά με την ιστορία, τη φυσιογνωμία, την παράδοση, τις προοπτικές, την αναγκαιότητα, τη ψυχή, την ιδεολογία και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί, του ΠΑΣΟΚ. Λόγω, φυσικά, της 50ής επετείου της ίδρυσης του, αλλά και των εσωκομματικών εκλογών για ανάδειξη νέου προέδρου και της επιτακτικής ανάγκης να αποκτήσει η χώρα αποτελεσματική αντιπολίτευση. Τα περισσότερα απ’ όσα γράφτηκαν τις μέρες αυτές είτε αγνοούν την ιστορία ή αποτελούν ευχολόγια για έναν πολιτικό σχηματισμό που, κατά τη γνώμη μου, πρωταγωνίστησε στη μεταπολίτευση με τον πλέον αρνητικό τρόπο.