Τεύχος 151

Παράδοση και πολιτισμικές αλλαγές από τη μεταπολίτευση ώς σήμερα

Δημήτρης Φύσσας, Ο Μέσκουλας αποσύρεται για να πεθάνει. Μυθιστορηματική ιλαροτραγωδία, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2023, 272 σελ.   

Ποιος είναι σε θέση να ξέρει τα συγγραφικά μυστικά; Ποιος μπορεί να υπολογίσει αν ο Δημήτρης Φύσσας είχε ήδη βάλει στα σκαριά μια καινούργια λογοτεχνική επέλαση ή αν σχεδίαζε διαισθητικά τη συγγραφική του διαθήκη; Το μόνο που έχει πλέον  σημασία είναι η στάση του απέναντι στο ενδεχόμενο ενός επινοημένου (δηλαδή εκλογοτεχνισμένου) θανάτου. Με άλλα λόγια, ο αγέρωχος τρόπος του να ξεθεμελιώνει τόσο τους άλλους όσο και τον εαυτό του, συγκερνώντας τον καγχασμό και τον πόνο, αλλά και συνενώνοντας την ευδία ενός απογυμνωμένου και κυνικού βίου με την πενία μιας ριζικά στερημένης ζωής.

Αντώνης Γλυτζουρής, Εις τα κέντρα της λησμονιάς. Θέατρο και σινεμά στους προσφυγικούς συνοικισμούς του μεσοπολεμικού Πειραιά. Μια πρώτη επίσκεψη,  Αμολγός, Αθήνα 2023, 260 σελ. 

Το βιβλίο που τιτλοφορείται Εις τα κέντρα της λησμονιάς  επικεντρώνεται θεματικά στους πρόσφυγες του 1922, σε όσους στο Μεσοπόλεμο εγκαταστάθηκαν στις παρυφές της πόλης του Πειραιά.  Ανάμεσά τους, κάποιοι, παλεύοντας μια ζωή, ενσωματώθηκαν στους ήδη υπάρχοντες  συνοικισμούς αναπτύσσοντάς τους  δυναμικά, ενώ κάποιοι άλλοι, με καιρό και με κόπο, έστησαν νέα κύτταρα ζωής. Τεύχος 151

Υπάρχουν άνθρωποι συντηρητικοί που ειλικρινώς πιστεύουν πως ο τρόπος που αυτοί ζουν είναι ο σωστός, ο ηθικά ενδεδειγμένος. Υπάρχουν άλλοι που δεν το πιστεύουν, αλλά φοβούνται να ζήσουν αλλιώς, αν και κατά βάθος θα το ήθελαν. Έτσι, αυθυποβάλλονται στην ιδέα πως η ζωή τους είναι μια χαρά. Υπάρχουν, τέλος και αυτοί, που, από θάρρος, θρασύτητα ή ικανότητα –εσείς επιλέγετε το χαρακτηρισμό– αποφασίζουν να ζήσουν «χωρίς συμβάσεις» (κάποτε και «πέρα από το νόμο»).

Ανδρέας Παππάς, Γλωσσίδια. Κείμενα για τη γλώσσα και όχι μόνο, Πατάκη, Αθήνα 2023, 328 σελ.

Οπως όταν θέλεις να αγοράσεις ένα κόκκινο αυτοκίνητο, παρατηρείς ξαφνικά πόσα πολλά είναι τα κόκκινα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν, έτσι και όταν διαβάσεις ένα βιβλίο για τα λάθη που διαπράττονται στη γλώσσα, το γλωσσικό σου αισθητήριο οξύνεται. Ένα βιβλίο που σε κάνει να βλέπεις κόκκινο είναι τα Γλωσσίδια του Ανδρέα Παππά, ενός ανθρώπου που όλη τη ζωή του, ως μεταφραστής και επιμελητής, εργάζεται με και για τη γλώσσα. Αν και επισημαίνει χοντράδες και λάθη στην καθημερινή χρήση της, πάντως, δεν εξάπτεται – καμιά φορά μόνο λίγο ειρωνεύεται. Αλλά πάντα διασκεδάζει.

Βασίλης Βαμβακάς, Το εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων, Archive, Αθήνα 2023, 301 σελ.

Φανταστείτε ένα Εκκρεμές σε πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ και από κάτω τη λεζάντα «Αυτό δεν είναι ένα εκκρεμές».  Ο θεατής του πίνακα θα μπορούσε να νιώσει, όπως περίπου νιώθει κάποιος που έχει ζήσει στην Ελλάδα των τελευταίων σαράντα χρόνων και διαβάζει το βιβλίο του Βασίλη Βαμβακά, Το Εκκρεμές. Πολιτική, κουλτούρα και κοινωνία στην Ελλάδα των συνεχών κρίσεων. Ή μήπως όχι;

Μια μερική παρουσίαση ενός πολύ ανήσυχου βιβλίου

Στέφανος Τραχανάς, Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2024, 413 σελ.     

Το κείμενο που ακολουθεί αποπειράται να παρουσιάσει το πρώτο μόνον μέρος του βιβλίου του Στέφανου Τραχανά (πρώτο απο τα τρία μέρη που το αποτελούν). Αυτή η μερικότητα της παρουσίασης οφείλεται καί στην αναρμοδιότητα του υπογραφομένου καί στις ανάγκες μιας εύλογης συντομίας.

Μαρία Σαμπατακάκη, ΑΣΠΡΟ’. Οι αγελαδοτρόφοι του Ασπρόπυργου. Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ, Κέδρος, Αθήνα 2023, 80 σελ.

Η ΑΣΠΡΟ’ ήταν ένας συνεταιρισμός αγελαδοτρόφων με αξιοσημείωτο κύκλο εργασιών που έκλεισε το 1990. Γιατί όμως μπορεί σήμερα να ενδιαφέρει τον ιστορικό επιστήμονα και γενικότερα τον φιλίστορα η ιστορία της βιομηχανίας αυτής, ο συνεργατισμός ή ένα κομμάτι της τοπικής ιστορίας του Ασπροπύργου;  Οι απαντήσεις στο βιβλίο της Μαρίας Σαμπατακάκη, μια πρωτότυπη έρευνα με συχνά απροσδόκητα δεδομένα. Τεύχος 151

Georgios Deligiannakis, A Cultural history of late roman Cyprus, Cyprus Research Centre, Λευκωσία 2022, 193 σελ.

Μια συστηματική προσέγγιση της πολιτισμικής μεταμόρφωσης του νησιού, από την παλιά θρησκεία στο χριστιανισμό, όπως αυτή εντοπίζεται στα δημόσια και στα ιδιωτικά κτίρια, στη διασκέδαση, στις αισθητικές προτιμήσεις και στις θρησκευτικές αναπαραστάσεις. Ο Γιώργος Δεληγιαννάκης διερευνά διεξοδικά τις μεθόδους και τις συνέπειες του προσηλυτισμού και της μετάβασης από τη λατρεία της Αφροδίτης στη λατρεία αγίων και μαρτύρων. Όπως φαίνεται σε ποικίλα σημεία του βιβλίου, η κοινωνία του νησιού ήταν έτοιμη να αποδεχθεί αυτή την πνευματική μεταστροφή, την ίδια ώρα που και η θρησκεία μεταμορφωνόταν σε όργανο εξουσίας.

Ο Πεσσόα, εν είδει διαθήκης, έγραφε: «Αν, σαν πεθάνω, θελήσετε να γράψετε τη βιογραφία μου, τίποτα πιο απλό. Δεν έχει παρά δυο ημερομηνίες – της γέννησης και του θανάτου μου. Ανάμεσα στη μια και την άλλη, όλες οι μέρες είναι δικές μου»¹.

Αν όμως θέλεις να μιλήσεις για ένα φίλο σου, η εναρκτήρια ημερομηνία είναι εκείνη της πρώτης συνάντησης, η αρχή της γνωριμίας και της μετέπειτα πορείας.