Τεύχος 154

Ο Θράσος Καστανάκης (1901-1967), γεννημένος στα Ταταύλα της Κωνσταντινούπολης, βρέθηκε για σπουδές στη Γαλλία, φοιτητής του Ψυχάρη, από τον οποίο επηρεάστηκε καθοριστικά. Στη λογοτεχνία εμφανίζεται από το 1921 και το μεγάλο σε όγκο έργο του συγκροτείται από δεκαπέντε μυθιστορήματα και ογδόντα έξι διηγήματα, τα περισσότερα ανέκδοτα. Το έργο του κατατάσσεται στη λογοτεχνία της διασποράς. Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε στον Φάνη Καμπάνη και δημοσιεύτηκε στην Αυγή, στις 22/9/1961.              

Αν σήμερα ζούσε η ποιήτρια, καθηγήτρια φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αλλά και υπεύθυνη για τις σελίδες βιβλίου του περιοδικού Αντί, Άντεια Φραντζή, θα έμπαινε στα 80. Πέθανε στις 31 Μαΐου 2024. Αλλά οι φίλοι και οι συνάδελφοί της δεν την ξεχνούν ποτέ. Εις μνήμην της, αναδημοσιεύουμε το κείμενο αποχαιρετισμού στην Άντεια της Λίζυς Τσιριμώκου, που πρωτοδημοσιεύτηκε στο τεύχος 154 του Βοοks' Journal (τχ. Ιουνίου 2024).

Giorgio Boatti, Preferirei di no. Le storie dei dodici professori che si opposero a Mussolini, Einaudi, 2001, 340 σελ.

Το 1931, οι μόνιμοι και οι έκτακτοι καθηγητές των πανεπιστημίων του Βασιλείου της Ιταλίας, την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του Μουσολίνι και των φασιστικών ομάδων δράσης του, υποχρεώθηκαν να δώσουν έναν όρκο στον οποίο δήλωναν την πίστη στην πατρίδα τους και στο φασιστικό καθεστώς. Μόνο δώδεκα (από τους περίπου 1.250) ιταλοί καθηγητές πανεπιστημίου είπαν «Όχι» στον Μουσολίνι.

Άννα Σταυρακοπούλου, Η πρόσληψη του Ίψεν στην Ελλάδα. Έμφυλες οπτικές και μεταφραστικές προσεγγίσεις, Κάπα Εκδοτική, Aθήνα 2023, 361 σελ.

Δυο επιμέρους ενότητες στον τρόπο με τον οποίο η ελληνική δραματουργία προσεγγίζει το δημοφιλές θέατρο του Χένρικ Ίψεν εξετάζει στο σχετικό βιβλίο της η Άννα Σταυρακοπούλου. Η πρώτη αφορά τη γυναικεία ερμηνευτική των έργων του νορβηγού θεατρικού συγγραφέα και συνδέεται με το καθοριστικό πέρασμα από τα ελληνικά γράμματα της Ελένης Ουράνη (Άλκης Θρύλος). Η δεύτερη εξετάζει τις μεταφράσεις του, το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα από τον Λέοντα Κουκούλα και τον Βάσο Δασκαλάκη και πιο πρόσφατα από τους Νίκο Καραναστάση / Τάσο Μπαντή και Δημήτρη Τάρλοου. [ΤΒJ]

Λευτέρης Καντζίνος, Από τον Όθωνα στον Χαρίλαο Τρικούπη. Παραλειπόμενα και μυστική διπλωματία στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, πρόλογος: Στέφανος Καβαλλιεράκης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2024, 432 σελ.

Ο Λευτέρης Καντζίνος καταδύεται σε μια σχετικά αδιερεύνητη περίοδο της ελληνικής ιστορίας του 19ου αιώνα. Τα γεγονότα και η λύση τους (ή η μη λύση τους) επιτρέπουν στον αναγνώστη αναπόφευκτους συνειρμούς. Πόσο, πού και πώς η Ελλάδα έχει προχωρήσει από την εποχή του Βούλγαρη και του Κουμουνδούρου αλλά και σε ποιο βαθμό η πολιτική ζωή της χώρας, οι διεθνείς σχέσεις της, η κοινωνία συντηρούν παθογένειες. Ένα… διδακτικό βιβλίο που αποδεικνύει ότι η πεποίθηση πως «η Ιστορία διδάσκει» είναι πέρα για πέρα αναληθής.

Leo Strauss, Τι είναι πολιτική φιλοσοφία / Τα τρία κύματα της Νεωτερικότητας, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2021, 380 σελ.

Σύμφωνα με τον γερμανοεβραϊκής καταγωγής πολιτικό φιλόσοφο Λέο Στράους, η μόνη λύση για την αποφυγή του μηδενισμού που ταλανίζει τη σύγχρονη φιλοσοφία, θα ήταν η επιστροφή στην παραδοσιακή ιδέα του φυσικού δικαίου, ιδιαίτερα στην αρχαιοελληνική του εκδοχή, η οποία απωλέσθηκε σταδιακά κατά τους Νεότερους Χρόνους, ανοίγοντας τελικά την πόρτα στον πολιτικό ολοκληρωτισμό. Την άποψη αυτή θα την αναπτύξει ο Στράους στο opus magnum του Φυσικό δίκαιο και ιστορία. Οι δύο μονογραφίες που δημοσιεύονται από τις εκδόσεις Ζήτρος, μαζί με τις δύο μονογραφίες των μελετητών του, θα μπορούσαν να διαβασθούν ως χρήσιμη εισαγωγή σε εκείνο το έργο.

Το πιο ευδιάκριτο γνώρισμα του Ελύτη, ακόμα και για έναν επιπόλαιο αναγνώστη, είναι ένα ιδιότυπο όραμα του κόσμου, όπου ανατρέπεται η λογική τάξη της πραγματικότητας.  Αυτό που ίσως διαφεύγει στον απροειδοποίητο αναγνώστη είναι  πως ο Ελύτης πατάει με το ένα πόδι στον υπερρεαλισμό και με το άλλο στον Ηράκλειτο, που υποστήριζε πως οι αντιθέσεις είναι όψεις της ίδιας πραγματικότητας, πως «οδός άνω και κάτω μία και αυτή». Πιστεύουμε πως στην ποίηση του Ελύτη απολήγει κι ένα άλλο ρεύμα, αντίρροπο στον υπερρεαλισμό, και πως αυτό είναι ο κυβισμός του Πάμπλο Πικάσο, του οποίου ο Ελύτης πραγματοποιεί την ποιητική εκδοχή.

Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Ελευθέριος Βενιζέλος, ο «Αρχηγός της Φυλής», ο «Λυτρωτής των Αλυτρώτων». Μέσα από τα Αρχεία της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης της Κωνσταντινουπόλεως (1920-1922), Gutenberg, Αθήνα 2024, 396 σελ.

Η Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως ιδρύθηκε το 1921 και αμέσως εντάχθηκαν στις τάξεις της σχεδόν όλοι οι βενιζελικοί αξιωματικοί  που βρίσκονταν στη Στρατιά της Μικράς Ασίας. Κι όταν έχασε τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος, οι αξιωματικοί αυτοί λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, φοβούμενοι διώξεις. Άτυπος αρχηγός της οργάνωσης τέθηκε ο, τότε, αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης. Η εργασία της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου, αξιοποιώντας αδημοσίευτο αρχειακό υλικό, φωτίζει τη δραστηριότητα της οργάνωσης, τα χαρακτηριστικά του βενιζελικού φρονήματός της και το άδοξο εγχείρημα αυτονόμησης της ελληνικής Ιωνίας από την Ελλάδα όπου κυριαρχούσαν οι οπαδοί του βασιλέως Κωνσταντίνου. [ΤΒJ]

Pablo Neruda, Τη ζωή μου, ομολογώ, την έζησα. Απομνημονεύματα, μετάφραση από τα ισπανικά - σημειώσεις: Γιώργος Κεντρωτής, Gutenberg, Αθήνα 2024, 645 σελ.

Στη μεταπολίτευση, τραγουδήσαμε στα γήπεδα το Canto General του, που είχε μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης και τον λατρέψαμε, ως εκφραστή και διεκδικητή της ουτοπίας ενός κοινωνικά δίκαιου κόσμου. Ο Πάμπλο Νερούδα (1904-1973), στρατευμένος ποιητής οπαδός εξιδανικευμένων κομμουνιστικών ιδεών, τιμημένος το 1971 με το Νόμπελ, είχε λατρευτεί επειδή βοήθησε διωκόμενους από το καθεστώς του Φράνκο στην Ισπανία και επειδή υπήρξε στέλεχος του κράτους τα χρόνια του Αλιέντε στη Χιλή, συναναστράφηκε μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής του και έγινε σύμβολο αντίστασης στη χώρα του. Στην αυτοβιογραφία του, που μόλις κυκλοφόρησε, περιγράφει τη ζωή του σαν επαναστατική εποποιία αλλά, ειλικρινής, δεν κρύβει τα μελανά της σημεία: θαύμαζε τον Στάλιν και, όταν ήταν νέος, βίασε μια νεαρή γυναίκα. Γιατί, παρ’ όλα αυτά, έχει θαυμαστές που ανατρέχουν συνεχώς στο έργο του; [ΤΒJ]

Μανούσος Μαραγκουδάκης, Η ελληνική κρίση και οι πολιτισμικές της καταβολές. Μία σπουδή στα πολιτισμικά πρότυπα και την πολιτική κουλτούρα της σύγχρονης Ελλάδας, με τη συμβολή του Θεόδωρου Χατζηπαντελή, Ι. Σιδέρης, δεύτερη ελληνική έκδοση, βελτιωμένη και εμπλουτισμένη, Αθήνα 2021, 424 σελ.

Η ελληνική πολιτική κουλτούρα, λέει ο Μανούσος Μαραγκουδάκης, «δομείται συμβολικά με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί συνεχώς εσωτερικές ρήξεις, συγκρούσεις και βλάβες· […] οι παθολογίες της προκαλούνται από αντιφάσεις και μυστικιστικά οράματα για τη δημοκρατία που η ελληνική πολιτική θρησκεία τρέφει και αναπαράγει εσαεί». Κι όμως, η χώρα του άναρχου ατομικισμού έχει μάθει να προχωρεί, συχνά υπερβαίνοντας τα μειονεκτήματά της. Και «κάτω από σταθερές πολιτικές συνθήκες, αυτός ο άναρχος ατομικισμός θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή καινοτομίας και αλλαγής, ως αντισυμβατικός στοχασμός και δράση». [ΤΒJ]