Τεύχος 38

Από τον Τσίλλερ στις οικοδομές του μοντέρνου κινήματος

Όποιος είχε την τύχη να παρακολουθήσει την Έκθεση για τον Τσίλλερ στην Εθνική Πινακοθήκη, το 2010, ήταν σαν να βρισκόταν σε έναν μαγικό κόσμο, σε μια Αθήνα του 19ουαιώνα που, από κάποιες απόψεις, ανταποκρινόταν στις πιο οξυμένες φαντασιώσεις για μια προϊστορία αστικής τάξης γαλλικού  ή άλλου ευρωπαϊκού τύπου στην Ελλάδα. Οι εικόνες της Έκθεσης δεν ήταν παραπλανητικές. Τα κτίρια αυτά είχαν πράγματι υπάρξει. Στο υψηλής στάθμης βιβλίο, Ερνέστος Τσίλλερ, Αρχιτέκτων, 1837-1923, σε επιμέλεια Μαριλένας Κασιμάτη, που συνόδευε την Έκθεση, δημοσιεύεται συνέντευξη του Τσίλλερ όπου ο αρχιτέκτων επισημαίνει:

Η Αθήνα σήμερον είναι αγνώριστος, ενώ προ ετών ήτο χωρίον. […] Αι Αθήναι έχουσι οικοδομήματα καλά, αριστουργήματα τόσα, όσα εις όλο το Παρίσι παρόμοια δεν απαντά τις. […] Μονοκατοικίαι κομψαί όπως αι εν Αθήναις είναι σπάνιαι. (εφημερίδα Ακρόπολις, 17/2/1898)

Αντί προλόγου.. ένα παραμύθι. Μετά από πολλούς και μακροχρόνιους πόλεμους σε μία άκρη της Μεσογείου κάποιοι από τη Δύση είπαν: «δεν έχουμε άλλα λεφτά να ασχολούμαστε με αυτούς τους λαούς εκεί πέρα». Έτσι δημιούργησαν κάποιες χώρες και κατοίκησαν σε αυτές διάφορες φυλές που πίστευαν σε διαφορετικούς θεούς και δόγματα. Με τον καιρό, σε μια από αυτές τις χώρες, κάποιοι από μια πολύ μικρή ομάδα, που τους έλεγαν Αλαουΐτες, κατάφεραν να επιβληθούν πάνω σε όλες τις άλλες μεγάλες ομάδες και φυλές και άρχισαν να κυβερνούν για πολλές δεκαετίες. Με τα χρόνια και τις δυσκολίες, όμως, αναζωπυρώθηκαν τα μίση και οι διαφορές και κάθε ομάδα προσπαθεί με τη βοήθεια κάποιων καινούργιων φίλων αλλά και παλιών εχθρών να εδραιώσει και να σιγουρέψει το μέλλον της. Όμως, κάθε μικρή και μεγάλη ομάδα και φυλή έχει κάθε λόγο να φοβάται ότι όταν τελειώσει και αυτός ο πόλεμος θα γίνει στόχος και βορά των νικητών και όσοι ξένοι στηρίζουν την κάθε πλευρά έχουν πλέον να χάσουν πάρα πολλά υλικά αγαθά. Έτσι ο πόλεμος στη Συρία συνεχίζεται.

Το «βαθύ κράτος» κυβερνά (ξανά;) στη Θράκη με ανοχή όλων των Ελλήνων

«Η χθεσινή διημερίδα ήταν μια ακόμα απόδειξη για το πώς το ελληνικό κράτος ακολουθεί την τακτική της “καρδάρας με το γάλα”. Πώς δηλαδή μέσα σε λίγα λεπτά καταφέρνει να ακυρώσει πολιτικές και προσπάθειες ετών, να κάνει τους πολίτες του να απολέσουν την εμπιστοσύνη που έχτισαν με κόπο κάποιοι, να δίνει λαβές και αιτίες για να αποκαλείται αναξιόπιστο. Η απαγόρευση που επιβλήθηκε “άνωθεν” στον κ. Εβρέν Ντεντέ να κάνει την εισήγησή του στα τουρκικά, ενώ οι οργανωτές είχαν ετοιμάσει σύστημα μετάφρασης με επίσημο και εγκεκριμένο μεταφραστή, μας πάει, όπως είπε και η κυρία Δραγώνα, βήματα πίσω.» (Ανάρτηση της κομοτηναίας δασκάλας Μαρίας Δήμου στο Facebook 23 Νοεμβρίου 2013)¹

Εχει απόλυτα δίκιο ο Παναγιώτης Δημητράς. Είναι αδιανόητο να γίνεται συζήτηση σήμερα πια για τη Συνθήκη της λωζάννης και το δικαίωμα που δίνει στη μειονότητα της Θράκης στη γλώσσα της και την ίδια στιγμή να απαγορεύεται σε ένα μέλος της να κάνει χρήση της σε ένα επιστημονικό συνέδριο. 

Το 1972 ήμουν έξι χρονών και οι κινηματογραφικές μου αναζητήσεις περιορίζονταν στον Πινόκιο και τη Φαντασία του Ντίσνεϋ, άντε και στο Κίτρινο Υποβρύχιο – οι Μπητλς ως κινούμενα σχέδια στα ψυχεδελικότερά τους. Αλλά  και να ήμουν σε θέση και σε διάθεση να παρακολουθήσω μια ταινία «αυστηρώς ακατάλληλη», οι λογοκριτές της χούντας είχαν πετσοκόψει τις επίμαχες σκηνές του Τελευταίου Τανγκό στο Παρίσι. (Στα πορνοσινεμά –εννοείται– πέριξ της Ομόνοιας, οι οπισθοπεθουσίες και οι γλουτοβλεννώσεις έδιναν κι έπαιρναν τόσο επί της οθόνης, όσο και εντός της αιθούσης, πόσω δε μάλλον στις τουαλέτες…) Το Τελευταίο Τανγκό στο Παρίσι δημιούργησε, έστω κι έτσι, σκάνδαλο στην Ελλάδα. Ακόμα και το Ελεύθερο Θέατρο –ο θρυλικός θίασος που επινόησε τη μετεπιθεώρηση– του αφιέρωσε, το καλοκαίρι εκείνο, στο Άλσος Παγκρατίου, ολόκληρο νούμερο. «Με βουτυράκι και με λίγη μαρμελάδα θα είναι ο πωπός σου σωστή ζαλάδα» έλεγαν οι στίχοι του σχετικού τραγουδιού σε μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη.

Δεν μπορώ να κλείσω μάτι. Νομίζω ότι εκείνη ακριβώς την στιγμή που θα κλείσουν τα μάτια μου, το μωρό θα σταματήσει να αναπνέει. Ναι, δεν το νομίζω, γίνεται. Λέγεται σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου. Μου το επιβεβαίωσε και ο παιδίατρος. Όσο περνάνε οι ώρες η κυκλοφορία στον δρόμο αραιώνει. Στις πέντε περνάει το σκουπιδιάρικο, στις έξι το λεωφορείο, στις επτά το ξυπνητήρι του Νίκου για να πάει στην δουλειά και κάπου εκεί το βασανιστήριο τελειώνει. Είναι ώρα να φάει. Στέκομαι πάνω από την κούνια και σχεδιάζω πώς θα το σηκώσω. Το πιάνω από τις μασχάλες, παλεύω μάταια να κρατήσω το κεφάλι του. Σαν μαριονέτα που πρέπει να πιάσεις σωστά τα νήματα, αλλιώς… κλαίει και συσπάται σαν ξεχαρβαλωμένη μαριονέτα. Κι όταν κλαίει, εμφανίζεται η μάνα μου. Από την κουζίνα, από το μπάνιο, από το καθιστικό. Δρασκελίζει με τα τρανταχτά πασούμια της προς το υπνοδωμάτιο. “Λάθος!”, φωνάζει και μου το αρπάζει από τα χέρια. “Τα λάθη εδώ δεν συγχωρούνται, δεν είναι παιχνίδι, είναι άνθρωπος”, ωρύεται. Μετά το σβερκώνει με άνεση και το παραχώνει ανάμεσα στη μασχάλη και το στήθος της. Το σώμα του σταματά να συσπάται και ψάχνει στα τυφλά την ρώγα στις πτυχές τις ζακέτας της. Μου κάνει νόημα να κατεβάσω το σουτιέν. Ανεβάζω μηχανικά την μπλούζα μου και βγάζω το φουσκωμένο στήθος έξω. Έτσι όπως έχει μείνει να κρέμεται έξω από τον σφιχτό στηθόδεσμο αρχίζει κι αυτό να κλαίει. Γοεροί λυγμοί από γάλα στάζουν στο πάτωμα.

Τρίτη, έπειτα τέταρτη. Ωραία. Θα αντισταθώ στον πειρασμό ενός ακόμη τσιγάρου. Ραδιόφωνο, το δυναμώνω.  Η βραχνή φωνή του Χάρρυ Μπελαφόντε, στο Ματίλντα. Τι ωραία – μα πώς μπορούσαμε τότε να είμαστε τόσο αγνοί; Δεν ήμασταν απλώς νέοι, νέα ήταν η κοινωνία, κι ακόμη νεότερη η συγκυρία. Το μέλλον ήταν απτό, άρα η Ιστορία είχε νόημα. Η Ματίλντα ως μυθικό γυναικείο όνομα αλλά και ως ορίζοντας των προσδοκιών μας. Τραγουδούσαμε τους στίχους στα πάρτι χωρίς να πολυκαταλαβαίνουμε τα λόγια, αλλά αυτό δεν είχε  σημασία αφού οι ήχοι στο στόμα μας αποκτούσαν νόημα – γινόντουσαν λέξεις του δικού μας ιδιώματος. Δύσκολο ακούστηκε όλο τούτο. Κάποια στιγμή θα το αναδιατυπώσω.

Τον Στυλιανό Αλεξίου τον γνώρισα τυπικά στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ένα καλοκαίρι που τον επισκέφθηκα στο Μουσείο Ηρακλείου και του ζήτησα κάποια συνεργασία με τον Σύλλογο Κρητών Σπουδαστών. η φιλική όμως σχέση μας χρονολογείται από το 1977. Τότε παραιτήθηκε από την Αρχαιολογική υπηρεσία και ανέλαβε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νεοελληνική Λογοτεχνία. Επειδή είχε μάθει για την ενασχόλησή μου με τα λογοτεχνικά περιοδικά, με αναζήτησε, με κάλεσε στο σπίτι του στο κέντρο του Ηρακλείου και μου μίλησε για τα φιλολογικά θέματα που ερευνούσε. Έτσι αρχίσαμε μια τακτική συνεργασία, πάντα σε εγκάρδιο κλίμα, που διατηρήθηκε μέχρι τον θάνατό του.

Μάνα, ανεβαίνω στον κήπο

Ξέρεις τι θέλω;

Κάηκαν σπίτια και μαντριά

όμως τώρα είναι σε ύφεση