Το μέλλον της φιλελεύθερης Ευρώπης παίζεται στην Παλαιστίνη

Η φυσιογνωμία του Νετανιάχου και των εταίρων του είναι πλέον οικεία σε όλους: πρόκειται για το ισραηλινό σύστοιχο του Όρμπαν, του Τραμπ, του Μελέι, του Σαλβίνι, του Φάρατζ και άλλων που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης και της Αμερικής. Φρονώ, και αυτό προσπαθώ να δείξω στις γραμμές που ακολουθούν, ότι η υποστήριξή του εκ μέρους της φιλελεύθερης Ευρώπης, τη στιγμή που αυτή απειλείται τόσο στα ανατολικά της σύνορα όσο και στο εσωτερικό, είναι επικίνδυνος παραλογισμός.
Δεν χρειάζεται να πω πολλά για τα σημεία ταύτισης του Νετανιάχου και των λοιπών ανελεύθερων ηγετών. Ένα απ’ αυτά είναι ο αυταρχισμός, η έλλειψη ανοχής στην κριτική ―που δεν είναι διακοσμητικό αλλά συστατικό στοιχείο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αφού όλοι όσοι συμμετέχουν παραδέχονται ότι κανείς δεν μονοπωλεί την απόλυτη ορθότητα. Ο Τραμπ δικαιολόγησε την απόφαση να απαγορεύσει την εγγραφή ξένων φοιτητών στο Χάρβαρντ λέγοντας «δεν θέλουμε ταραξίες εδώ», εννοώντας τους φοιτητές που πέρυσι το καλοκαίρι εκδήλωσαν την αντίθεσή τους στον πόλεμο της Γάζας. Αντίστοιχα, η κυβέρνηση Νετανιάχου έχει απογορεύσει στο Al Jazeera να διατηρεί προσωπικό στο Ισραήλ. Έχει απαγορεύσει επίσης και έχει εμποδίσει τη λήψη του σήματός του. Ακόμη δεν επιτρέπει την είσοδο δημοσιογράφων στη Γάζα ενώ φυλακίζει όσους δεν της είναι αρεστοί.
Όταν δεν μπορεί να τους φιμώσει, ο αυταρχικός ηγέτης δυσφημεί τους επικριτές του. Τόσο ο Τραμπ όσο και ο Νετανιάχου (αλλά δυστυχώς και η Washington Post) έσπευσαν να αποδώσουν τον διπλό φόνο για τον οποίο κατηγορείται ο Ελάιας Ροντρίγκεζ στον αντισημιτισμό. Η ισραηλινή κυβέρνηση μίλησε μάλιστα για τον αντισημιτισμό των καναδών και ευρωπαίων ηγετών που καταδίκασαν τα όσα κάνει στη Γάζα. Αντισημίτης όμως ήταν ο Χίτλερ που εξόντωνε συστηματικά άμαχους κι αδύναμους εβραίους επειδή τους θεωρούσε μέλη μιας τάχα κατώτερης φυλής που, με τις επιμειξίες, απειλούσε να μολύνει την καθαρότητα των Άριων. Οι ευρωπαίοι ηγέτες, αντιθέτως, καταδίκασαν την έκνομη συμπεριφορά ενός πανίσχυρου στρατιωτικά κράτους. Σημειώνω εν παρόδω πως ο Νετανιάχου, ο Τραμπ και οι υπόλοιποι φαίνεται να αδιαφορούν για τον πραγματικό αντισημιτισμό, αυτόν που εκκολάπτεται στα ακροδεξιά γκρουπούσκουλα και διαπράττει ρατσιστικά εγκλήματα.
Επίσης, ο ανελευθερισμός (ας μου συγχωρεθεί ο βαρβαρισμός) επικαλείται τη λαϊκή νομιμοποίηση για να πλήξει την αρχή των αντίβαρων που διέπει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες καθώς και το κράτος δικαίου. Ο Νετανιάχου άλλαξε το νόμο για το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ ενώ τον παρέκαμψε ανοικτά στο ζήτημα του διορισμού του αρχηγού του Shin Beit. Aντίστοιχα, ο Τραμπ αδιαφορεί συστηματικά για το νόμο ―π.χ. με αποφάσεις για απέλαση μεταναστών, για τα πανεπιστήμια, με νύξεις για τρίτη θητεία― αναγκάζοντας έτσι τους δικαστές να αναστέλλουν την ισχύ διαταγμάτων του έως ότου οι υποθέσεις αχθούν στα δικαστήρια.
Η αδιαφορία συμπεριλαμβάνει και το Διεθνές Δίκαιο. Θυμίζω τις δηλώσεις Τραμπ για τον Καναδά και τη Γροιλανδία. Οι δανοί και οι καναδοί πολίτες που βλέπουν τι κάνει ο ομογάλακτος του αμερικανού προέδρου στη Γάζα δεν κοιμούνται διόλου ήσυχοι. Αλλά κι αυτό που το Ισραήλ κάνει στη Γάζα δεν έχει καμιά σχέση με τη νόμιμη άμυνα, μετά την επίθεση της 7/10/23: ο διακηρυγμένος πλέον στόχος είναι να εκτοπιστεί ο παλαιστινιακός λαός από την περιοχή στο όνομα του Μεγάλου Ισραήλ. Προσθέτω ότι η 7η Οκτωβρίου έδωσε στον Νετανιάχου την ευκαιρία να επιταχύνει, να συμπυκνώσει σε λίγο χρόνο την πιο αργή εξόντωση των Παλαιστινίων που εφαρμόζει στη Δυτική Όχθη, όπου το δίκαιο που διέπει τις κατακτημένες περιοχές έχει γίνει κουρελόχαρτο.
Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά άλλα, όμως όσα ώς τώρα είπα αρκούν, πιστεύω, για να καταλάβουμε ότι, στη Γάζα, η ισραηλινή εκδοχή της Ακροδεξιάς πλήττει τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, το δίκαιο, ακριβώς όπως τα πλήττουν στο εσωτερικό των χωρών τους άλλα ανελεύθερα κι αυταρχικά καθεστώτα. Και το κάνει με τον πλέον βάρβαρο κι απάνθρωπο τρόπο: προκειμένου να αναγκάσει τους Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει την πείνα, τη νηπιοκτονία, την καταστροφή βασικών για τη ζωή υποδομών. Ο πόλεμος της Γάζας δεν είναι ένας συνηθισμένος πόλεμος· είναι ο πόλεμος έτσι όπως τον αντιλαμβάνεται σήμερα η ανελεύθερη ιδεολογία, στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η επιθυμία εξόντωσης του άλλου, του διαφορετικού. Οι Παλαιστίνιοι δεν αντιμετωπίζονται από το Ισραήλ ως ανθρώπινα όντα με τα δικαιώματα που αναγνωρίζουν σε κάθε άνθρωπο οι σχετικές διακηρύξεις από το 1789 κι έπειτα: επανειλημμένα τους είχε αποκλείσει από την τροφή, επί δύο σχεδόν χρόνια καταστρέφει τα νοσοκομεία που θα μπορούσαν να περιθάλψουν αυτούς που το ίδιο βομβαρδίζει ενώ ταυτόχρονα ο «πιο ηθικός στρατός του κόσμου» τους έχει μετατρέψει σε κοπάδι το οποίο σπρώχνει άλλοτε από το βορρά στο νότο κι άλλοτε από το νότο στο βορρά ― ελπίζοντας βέβαια ότι ολοένα και περισσότεροι θα χάνονται στο δρόμο. Δεν ξέρω αν η λέξη «εξανδραποδισμός» μεταφράζει με ακρίβεια τον όρο dehumanization που έχει χρησιμοποιήσει επανειλημένα ο ΟΗΕ, το σημαντικό όμως είναι να συγκρατήσει κανείς πως, για το Ισραήλ, οι Παλαιστίνιοι δεν είναι άνθρωποι. Σε σχέση με αυτό που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σχεδιάσαμε για την ανθρωπότητα και αποτυπώσαμε στις διακηρύξεις του ΟΗΕ, η προς τη βαρβαρότητα πορεία που οι επίγονοι των θυμάτων του ναζισμού έχουν διανύσει είναι τεράστια. Κι αυτός είναι, υπογραμμίζω, ο κόσμος που μας υπόσχονται ο ισραηλινός πρωθυπουργός και οι ομοϊδεάτες του.

Τί σημαίνουν όμως αυτά για την Ευρώπη, ειδικά αυτή τη στιγμή που οι περιστάσεις της δίνουν την δυνατότητα να απαλλαγεί από παλιές συμμαχίες και να χαράξει τη δική της πολιτική ― την ίδια στιγμή που, με κάποιο τρόπο, πρέπει να αντιμετωπίσει τη διαγραφόμενη απειλή στα ανατολικά της σύνορα; Απειλή, αυτή του Πούτιν, που δεν θέλει απλώς να της αρπάξει εδάφη αλλά, επίσης, μέσω της της προπαγάνδας και των ενεργούμενών του, να αλλάξει τη φιλελεύθερη δημοκρατία σε ανελεύθερη. Ωστόσο η φιλοϊσραηλινή πολιτική που ακολουθούσε ώς χθες η ευρωπαϊκή ηγεσία περιπλέκει στο σημείο αυτό τα πράγματα: ο τέως υπουργός των Εξωτερικών της Γαλλίας Ντομινίκ ντε Βιλπέν επισήμανε ότι η Ευρώπη πρέπει να απομονώσει οικονομικά και στρατηγικά το Ισραήλ γιατί, διαφορετικά, η πολιτική στο Ουκρανικό θα είναι αναξιόπιστη. Θα προσέθετα όχι μόνο αναξιόπιστη αλλά και ευνοϊκή για τους αντιπάλους: υιοθετώντας διαφορετικά κριτήρια για όμοιες περιπτώσεις, η ευρωπαϊκή ηγεσία τροφοδοτεί με επιχειρήματα τον ανελεύθερο, «αντισυστημικό» λόγο και εκτίθεται στην κατηγορία ότι στην Ουκρανία δεν υπερασπίζει τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της φιλελεύθερης δημοκρατίας αλλά «κάτι άλλο», κάποια ανομολόγητα «συμφέροντα», δεδομένου ότι ο σύμμαχός της καταπατά ατιμωρητί στη Γάζα τις αρχές που η Ευρώπη υποτίθεται ότι υπερασπίζεται στην Ουκρανία.
Τα μέσα ωστόσο, δηλαδή η οικονομική και στρατηγική απομόνωση του Ισραήλ από την Ευρώπη, πρέπει να υπηρετούν σαφείς στόχους σχετικά με την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος. Δεν αρκεί να μένουμε στην ευχή για λύση δύο κρατών, διότι όποιος γνωρίζει τις λεπτομέρειες των συμφωνιών του Όσλο ξέρει ότι ήταν ετεροβαρείς κι αυτό ακριβώς προκάλεσε από τότε ήδη την αντίδραση της Χαμάς: το παλαιστινιακό «κράτος» που διέγραφε το Όσλο ήταν ένα ισραηλινό προτεκτοράτο χωρίς στρατό, χωρίς νόμισμα, χωρίς μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς αεροδρόμιο και, επιπλέον, διάστικτο από θύλακες ισραηλινών εποικισμών που, μέσω προστατευμένων από ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα κλειστών δρόμων (οι οποίοι χωρίζουν χωράφια, βοσκοτόπια και περιουσίες στα δύο), τους ενώνουν με το Ισραήλ. Αν η φιλελεύθερη Ευρώπη θέλει μια λύση που δεν θα εκθρέψει μια νέα Χαμάς πρέπει ως βάση της ειρήνης να πάρει τα δεδομένα του 1948: τα σύνορα που είχε χαράξει τότε ο ΟΗΕ, η διεθνοποίηση της Ιερουσαλήμ που δεν θα είναι πρωτεύουσα κανενός κράτους, η απόλυτη και εν τοις πράγμασι ισονομία των δύο κρατών, η επιστροφή στους νόμιμους κατόχους των περιουσιών που άλλαξαν παρανόμως χέρια μετά το 1948, η καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από το Ισραήλ με εγγυήσεις για την εξόφλησή τους πρέπει να είναι οι βασικοί πυλώνες μια βιώσιμης συμφωνίας. Υπάρχουν φυσικά κι άλλα ακανθώδη ζητήματα όπως η τύχη των εποίκων και η επιστροφή των παλαιστίνιων προσφύγων, που θα πρέπει επίσης να διευθετηθούν στο πλαίσιο της συμφωνίας.

Κλείνω λέγοντας πως η Ευρώπη δεν πρέπει να φοβηθεί μια σκληρή για το Ισραήλ ειρήνη. Μετά το Ολοκαύτωμα, υποστηρίξαμε όλοι το δικαίωμα των εβραίων να έχουν μια ασφαλή πατρίδα. Ο σιωνισμός όμως αποδείχθηκε όχι μόνο άπληστος αλλά και εγκληματίας. Δεν εκπλήσσει που ένας τέτοιος εγκληματίας και άπληστος εθνικισμός διέγειρε στα θύματά του τα πιο άγρια ένστικτά τους: η επιχείρηση της 7ης Οκτωβρίου 2023 ήταν η εγκληματική απάντηση στις εξίσου εγκληματικές, αν και λιγότερο θεαματικές, επιθέσεις που επί μήνες έκαναν ο ισραηλινός στρατός και οι έποικοι στη Δυτική Όχθη, καθώς και στη βεβήλωση του Αλ Ακσά το καλοκαίρι του 2023.
Αν επιμέριζε εξίσου την υποστήριξή της προς το Ισραήλ και την Παλαιστίνη, η Ευρώπη δεν θα υπηρετούσε μόνο τις αξίες της αλλά θα ενίσχυε και τις προοπτικές ειρήνης στην περιοχή ― ιδίως που, μετά την καθεστωτική αλλαγή στη Συρία, υπάρχουν ελπίδες για μια ομαλή συμβίωση των κοινοτήτων της χώρας αυτής. Με λυμένο το Παλαιστινιακό και ομαλές σχέσεις ανάμεσα στις κοινότητες σε Συρία και Λίβανο, οι μεγάλες δυνάμεις της περιοχής ―Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Ιράν και Αίγυπτος― θα μπορούσαν να βρουν μια ισορροπία που, μεταξύ άλλων, θα διασφάλιζε και την ομαλή ροή του πετρελαίου προς τον υπόλοιπο κόσμο.
Η Ευρώπη επί καιρό έκανε το λάθος να στηρίζει όχι την προοπτική της ειρήνης αλλά το Ισραήλ ακόμα κι όταν αυτό έδειχνε το πιο απεχθές ―ώς χθες τουλάχιστον― πρόσωπό του, όπως π.χ. με τις σφαγές στη Σάμπρα-Σατίλα που οργάνωσε ο Σαρόν, ο οποίος νόμισε ότι θα λύσει το Παλαιστινιακό διαλύοντας το Λίβανο. Για να εξασφαλίσει αυτή τη στήριξη, το Ισραήλ κατασκεύαζε «συγγένειες» που δεν υπάρχουν, με μια Δύση που ούτε αυτή υπάρχει πια: γιατί έχει πάψει να είναι δημοκρατικό το κράτος στο οποίο σύρεται έξω από την αίθουσα της Βουλής βουλευτής (sic) επειδή καταγγέλλει τον πόλεμο στην Γάζα. Κατασκεύαζε επίσης κοινούς τάχα εχθρούς ― πλην σήμερα κανείς πια δεν πιστεύει πως το Ισλάμ είναι ο κοινός εχθρός Δύσης και Ισραήλ, γιατί η αλήθεια είναι πως η ρίζα της εχθρότητας ορισμένων μουσουλμάνων απέναντί μας βρίσκεται ακριβώς στο Παλαιστινιακό πρόβλημα. Υποστηρίζοντας επί χρόνια το Ισραήλ κι όχι την ειρήνη, βλάψαμε τη σταθερότητα στην περιοχή και κάναμε εχθρούς. Σήμερα λοιπόν, που το μέλλον της φιλελεύθερης κοινωνίας στην Ευρώπη απειλείται απ’ έξω κι από μέσα, το μέλλον της παίζεται εν πολλοίς στην Παλαιστίνη. Έχουμε μπροστά μας κρίσιμες εκλογές στην Πολωνία και τη Μολδαβία στις οποίες το Ουκρανικό θα είναι το μείζον θέμα. Όμως οι φιλελεύθεροι υποψήφιοι δεν θα πείσουν ούτε εκεί ούτε πουθενά αλλού αν η στάση μας απέναντι στο Παλαιστινιακό δεν είναι συνεκτική μ’ αυτά που λέμε για το Ουκρανικό, αν δεν αποδείξουμε ότι αυτό που λέμε το στηρίζουμε παντού κι όχι επιλεκτικά.