Νόμπελ λογοτεχνίας

Από τη δεκαετία του 1980 ήταν υποψήφιος για Νόμπελ ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, από τους πρώτους σ’ όλους τους καταλόγους, από τους επικρατέστερους σ’ όλες τις συζητήσεις – ωστόσο είκοσι πέντε τόσα χρόνια στην αναμονή είναι, τουλάχιστον, εξαντλητικά. Σε αποθαρρύνουν. Παύεις να περιμένεις πια. Αν ληφθεί μάλιστα υπ’ όψη και το «πολιτικό ατόπημα» του συγγραφέα να αποκηρύξει την αριστερή του νιότη, να συμπαραταχθεί με την Κεντροδεξιά και να διεκδικήσει την προεδρία της χώρας του το 1990, οι ελπίδες του για Νόμπελ μάλλον είχαν εκπνεύσει οριστικά. Κι όμως, το 2010, στα 74 χρόνια του, ο περουβιανός συγγραφέας, με πεζογραφικό έργο από τα πιο πολυπρισματικά, πολυδιάστατα, αριστοτεχνικά δομημένα της σύγχρονης λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, αξιώθηκε, επιτέλους, τη διάκριση της Σουηδικής Ακαδημίας «για τη χαρτογράφηση των δομών της εξουσίας και την καυστική απεικόνιση της αντίστασης, της εξέγερσης και της ήττας του ατόμου», σύμφωνα με την ετυμηγορία της.

Το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2024 απονεμήθηκε, σύμφωνα με ανακοίνωση της Επιτροπής, στη λογοτέχνη από τη Νότια Κορέα, Χαν Κανγκ, που γεννήθηκε το 1970, «για τη βαθιά ποιητική της πρόζα που αναμετράται με ιστορικά τραύματα και εκθέτει το εύθραυστο της ανθρώπινης ζωής».

Πέθανε 92 χρόνων, στις 14 Μαΐου 2024, η κορυφαία διηγηματογράφος Άλις Μονρό (Alice Munro), η πρώτη Καναδή Νομπελίστρια συγγραφέας. 

Η Άλις Μονρό, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2013, την τελευταία δεκαετία της ζωής της έπασχε από άνοια. Γεννημένη τον Ιούλιο του 1931 στο Οντάριο του Καναδά, ως Alice Ann Laidlow, η Άλις Μονρό (όπως έγινε γνωστή με το επώνυμο του πρώτου συζύγου της) ξεκίνησε να γράφει διηγήματα στην εφηβεία της, δημοσίευσε το πρώτο της κατά τη διάρκεια των φοιτητικών της χρόνων, γνώρισε γρήγορα την αποδοχή και απέκτησε φανατικό για δεκαετίες μικρό κοινό, ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής της, μετά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας, είδε την φήμη της να αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς.

Συνολικά εξέδωσε ένα μυθιστόρημα και εννέα συλλογές διηγημάτων. Επέμεινε στη μικρού και μεσαίου μεγέθους φόρμα, αρχικά γιατί θεωρούσε πως ως εργαζόμενη (σερβιτόρα, αγρεργάτρια και βιβλιοθηκονόμος) και μητέρα τριών θυγατέρων δεν θα έβρισκε ποτέ το χρόνο να ολοκληρώσει ένα μυθιστόρημα και στη συνέχεια προγραμματικά, με την ελπίδα οι συλλογές της να αποδείξουν στο αναγνωστικό κοινό πως η διηγηματογραφία είναι εξίσου σημαντική μορφή πεζογραφίας με τη μυθιστοριογραφία. Γνωστή και ως ένας σύγχρονος «θηλυκός Τσέχοφ», η Μονρό τιμήθηκε τρεις φορές με την υψηλότερη λογοτεχνική διάκριση του Καναδά, το Governor General's Literature Award, με το Διεθνές Βραβείο Booker (2009) με την επιτροπή να εξυμνεί την ακρίβεια και τη σαφήνεια της πρόζας της τονίζοντας πως «από τα διηγήματα της μαθαίνεις πάντα κάτι που δεν είχες σκεφτεί», καθώς και με το Νόμπελ Λογοτεχνίας (2013) με την Ακαδημία να την αναγνωρίζει ως «δεξιοτέχνη συγγραφέα του σύγχρονου διηγήματος».

Έγραφε ρεαλιστικές ιστορίες με ιδιαίτερα σύνθετους αλλά καθημερινούς χαρακτήρες και κύριες θεματικές τον έρωτα, τις επιθυμίες, τις απογοητεύσεις της ζωής, τις ηθικές συγκρούσεις, τα γηρατειά, τις οικογενειακές και κοινοτικές σχέσεις σε αγροκτήματα και χωριά της καναδικής επαρχίας. Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία της Απόδραση, Ακριβή μου ζωή, Η αγάπη μιας καλής γυναίκας, Πάρα πολλή ευτυχία και Μ’ αγαπάει δεν μ’ αγαπάει (όλα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο), ενώ το διήγημά της «Η αρκούδα διάβηκε το βουνό» συμπεριλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε (Libro).

Το βραβείο Νόμπελ στον Γιον Φόσσε δεν ήταν έκπληξη για όσους παρακολουθούν τις εκτιμήσεις των ειδικών – κι ας έχουν απονεμηθεί ελάχιστα σε δραματουργούς. Έκπληξη όμως ήταν για μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού, αφού οι γνωστοί (μας) συγγραφείς που κατά καιρούς ακούγονται για το βραβείο και θα επιθυμούσαμε διακαώς να τιμηθούν με αυτό δεν ξεπερνούν πλέον αριθμητικά τα δάχτυλα του ενός χεριού. Ο Κούντερα και ο Στάινερ έφυγαν από τη ζωή, ο Μάγκρις πιθανόν να μείνει για πάντα στην αναμονή, περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί με τον Κρασναχορκάι, τον Καρταρέσκου, τον Γκοσποντίνοφ, προσωπικά θα στοιχημάτιζα από τώρα αλλά για μετά από 10 χρόνια και υπέρ του Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες.

«Η επιλογή της επιτροπής των Νόμπελ να βραβεύσει τη γαλλίδα Αννί Ερνό δεν είναι παράλογη: το Νόμπελ καταφεύγει σε μια συγγραφέα που ξοδεύει όλη της τη συγγραφική οξυδέρκεια για να γράψει μια λογοτεχνία της υπεκφυγής. Μια λογοτεχνία που παράγεται στην ασφαλή μεριά της ζωής, εκεί όπου τα πραγματικά προβλήματα και τα πραγματικά θέματα δεν απασχολούν – και αντ' αυτών ένας τύπος δυτικού ψευτοριζοσπαστισμού ασχολείται με θέματα ταυτότητας, έμφυλων σχέσεων αλλά και ζητήματα της μορφής των αφηγήσεων».

Λίγες ώρες μετά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022 έχει ήδη ανοίξει η χρήσιμη και γόνιμη συζήτηση για το κατά πόσο άξιζε το βραβείο η φετινή τιμώμενη συγγραφέας. Το άξιζε. [Ένας διάλογος]