Σταλινισμός

Χάννα Άρεντ, Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού. Τρίτος τόμος: Ολοκληρωτισμός, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2017, 248 σελ. 

Τα στρατόπεδα των δυο ολοκληρωτισμών του εικοστού αιώνα, του ναζισμού και του κομμουνισμού, αποτέλεσαν πειραματικά εργαστήρια παραγωγής απρόσωπων θυμάτων και, συνακόλουθα, εκπαίδευσης ανελέητων εξουσιαστών. Ολοκληρωτισμός και στρατόπεδα συγκέντρωσης στη σκέψη τής Χάννα Άρεντ.

Όλεγκ Χλεβνιούκ, Στάλιν. Η νέα βιογραφία ενός δικτάτορα, μετάφραση από τα αγγλικά: Πέτρος Γεωργίου, Πατάκη, Αθήνα 2017, 480 σελ.

Η ανάπλαση της διαδρομής του ηγέτη, ο οποίος τα νεανικά του χρόνια ήταν κωδωνοκρούστης στη Βενετία και μετά την επικράτηση της Σοβιετικής Επανάστασης στη Ρωσία κατάφερε να ανέλθει στο ανώτατο αξίωμα, το οποίο διατήρησε με αιματηρές εκκαθαρίσεις όσων θεωρούσε ότι υπονομεύουν ή υποβλέπουν τη σοβιετική εξουσία, γίνεται ένα συναρπαστικό αφήγημα, το οποίο συστηματικά αναμετριέται με τη μυθολογία του «Μεγάλου Πατερούλη». Σε μια εποχή που, στη σύγχρονη Ρωσία, ο Στάλιν χρησιμοποιείται από την ηγεσία Πούτιν ως το παράδειγμα ηγέτη που έκανε τη χώρα ισχυρή και περήφανη, ο αποδομητικός λόγος του ιστορικού Ολέγκ Χλεβνιούκ κατεδαφίζει την ηρωική μορφή, περιγράφοντας έναν εξουσιομανή καιροσκόπο, γαλουχημένο στην ίντριγκα και στη βία, σε αυτή τη νέα βιογραφία του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του με τη φονικότερη περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ BOOKS’ JOURNAL,  τχ. 80, Σεπτέμβριος 2017

Ο συχνά διωχθείς στη Ρωσία για τη δράση του, Λεβ Αλεξάνδροβιτς Πονομαριόφ, συντηρητικός πολιτικός που διεκδικεί με πάθος τις αυτονόητες σε κάθε δυτική δημοκρατία ελευθερίες, παραχώρησε στον Δημήτρη Τριανταφυλλίδη για το Books' Journal εκτεταμένη συνέντευξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα χρόνια της ΕΣΣΔ αλλά και τις μετέπειτα περιόδους, έως και την εποχή του Βλάντιμιρ Πούτιν. Η συνέντευξη αυτή είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 80 του Books' Journal, τον Σεπτέμβριο του 2017, σε αφιέρωμα για τα εκατό χρόνια από τη Σοβιετική Επανάσταση. Η επιλογή του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ρωσίας να απαγορεύσει τη λειτουργία της οργάνωσης Μεμοριάλ αναδεικνύει τη σημασία του αγώνα όσων προσπαθούν για τη δημοκρατία και την ιστορική μνήμη στη Ρωσία του Πούτιν, ενός καθεστώτος που ολοένα και περισσότερο γίνεται ακόμα πιο αυταρχικό.

Η πρώτη και αρχαιότερη οργάνωση διατήρησης της μνήμης των αθώων θυμάτων της σταλινικής τρομοκρατίας στη Ρωσία, το Μεμοριάλ, πρέπει να κλείσει. Αυτή είναι η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ρωσίας, που υιοθετεί την εισήγηση της Γενικής Εισαγγελίας. Το επιχείρημα του εισαγγελέα για το κλείσιμό του ήταν: με τη δράση του δημιουργεί την αίσθηση πως η ΕΣΣΔ ήταν ένα κράτος τρόμου, ως εκ τούτου γιατί εμείς, οι απόγονοι των νικητών, θα πρέπει να ντρεπόμαστε γι' αυτό. Αλλά τι ακριβώς είναι το ίδρυμα Μεμοριάλ; «Καταστατικός μας στόχος είναι η οικοδόμηση κράτους δικαίου και ισχυρής κοινωνίας των πολιτών», δηλώνει στον Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη, στη συνέντευξη που παραχώρησε για το Books' Journal ο πρόεδρός του, Γιαν Ραντσίνσκι (δημοσιεύτηκε στο τχ. 92). «Η δημιουργία μiας κατά το δυνατό πλήρους βάσης δεδομένων για τα θύματα της κρατικής τρομοκρατίας στην ΕΣΣΔ είναι στόχος που δεν έχουμε επιτύχει: σήμερα, διατίθενται δημοσίως στοιχεία για περίπου 3 εκατομμύρια καταγραφές, το ένα τέταρτο εκείνου του συνολικού αριθμού των θυμάτων». Τώρα, σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, αυτή η προσπάθεια πρέπει να σταματήσει και το Μεμοριάλ να κλείσει. Η Ρωσία του Πούτιν επιβάλλει τη λήθη!

Μαξίμ Γκόρκι, Οι Αρταμάνοφ, μετάφραση από τα ρωσικά: Άρης Αλεξάνδρου, Πατάκη, Αθήνα 2018, 525 σελ. 

Ο Γκόρκι άρχισε σαν φωνή της βαθιάς Ρωσίας, των απλών ανθρώπων και των κολασμένων, των παραβατικών, των θυμάτων της βίας. Αλλά από το 1927 αρχίζει η υποταγή του στον Στάλιν, μεταστροφή που δεν έχει άλλη εξήγηση από την κυνική ιδιοτέλεια. Ως πνευματική προσωπικότητα, ο Αλεξάνδρου υπήρξε το ακριβώς αντίθετο του Γκόρκι. Εντάχθηκε στην κομμουνιστική Αριστερά, όπως οι περισσότεροι της γενιάς του, με τις ιδέες της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας. Και αρνήθηκε αυτή την ένταξη όταν διαπίστωσε την εξέλιξη του κομμουνισμού σε ιδεολογία και πρακτική ολοκληρωτισμού. Μεταξύ άλλων, ο Αλεξάνδρου μετέφρασε και Γκόρκι.

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ BOOKS' JOURNAL - τχ. 99

Θάνος Χ. Καψάλης, Η Γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους. Νικολάι Κολτσόφ, Νικολάι Βαβίλοφ, Νικολάι Τιμοφέγιεφ-Ρεσσόφσκι, Σαββάλας, Αθήνα 2020, 480 σελ.

O Τροφίμ Ντενίσοβιτς Λυσένκο ήταν ο γεωπόνος του σταλινικού καθεστώτος που ισχυριζόταν ότι τα κληρονομικά χαρακτηριστικά των φυτών αποκτώνται από επιρροές του περιβάλλοντος. Έλεγε ότι αν βλαστήσει σπόρους σιταριού και τους υποβάλει σε ένα σοκ χαμηλής θερμοκρασίας, τα φυτά θα αποκτήσουν την ικανότητα να καρποφορούν στις ψυχρές πεδιάδες της Σιβηρίας. Μεταξύ 1934 και 1940, εκτελέστηκαν ή παύθηκαν αρκετοί σοβιετικοί βιολόγοι και γενετιστές, ενώ τα «πειράματα» του Λυσένκο, μολονότι αποτελούσαν παταγώδη αποτυχία, ανακοινώνονταν ως τεράστια επιτεύγματα. Ένα νέο βιβλίο περιγράφει εύγλωττα τη μοναδική εκείνη περίπτωση στραγγαλισμού της επιστήμης από την ιδεολογία. [ΤΒJ]