Χάννα Άρεντ

Ο πρόσφατος θάνατος του Χρήστου Γιανναρά προκάλεσε πολλές συζητήσεις γύρω από τις ιδέες του και την απήχησή τους στην κοινή γνώμη. Λίγοι θα αμφισβητήσουν ότι υπήρξε συνεπής στις ιδέες αυτές τις οποίες διατύπωσε σε πολυάριθμα βιβλία και άρθρα, σε ομιλίες, καθώς και σε συνεντεύξεις που έχει δώσει κατά καιρούς. Πέρα από το ίδιο του το έργο με το οποίο πολλοί έχουν ασχοληθεί, είτε εκθειάζοντάς το είτε ασκώντας αυστηρή κριτική, ο Γιανναράς δημιούργησε ένα πρότυπο διανοητή που επικράτησε στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Το πρότυπο αυτό είναι εκείνο του θεωρού, του υπέρτατου γνώστη, που συλλαμβάνει τα μηνύματα των καιρών και δίνει κατευθύνσεις. Είναι ο στοχαστής ως νοητάρχης –για να χρησιμοποιήσω μια αρχαία λέξη–, ως υπέρτατος διανοητής, ο οποίος κατέχει κάποιο ανεπίγνωστο προνόμιο να διαβάζει «σωστά» τα σημεία των καιρών, να είναι θεωρός της Ιστορίας.

Hannah Arendt, Η ζωή του νου. Τόμος ΙΙ: Βούληση, μετάφραση από τα αγγλικά:  Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, 304 σελ.

Το πρόβλημα της Βούλησης είναι ο σκόλοψ τη σαρκί, το αγκάθι στο σώμα της φιλοσοφίας. Αφενός, η κατάφαση της ελεύθερης Βούλησης φαίνεται να συγκρούεται με την έννοια της αιτιότητας. Αφετέρου ωστόσο, η απόρριψή της αφήνει μετέωρη την αναζήτηση ηθικής ευθύνης, ή ακόμη και τη νομιμοποίηση της επιβολής ποινών στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Η προσπάθεια της Χάννα Άρεντ να αντιμετωπίσει αυτόν τον σκόλοπα είναι ηρωική και συγκινητική, ακόμη και όταν δεν πείθει – ή μάλλον: ιδίως όταν δεν πείθει.

Richard J. Bernstein, Γιατί πρέπει να διαβάζουμε Χάνα Άρεντ, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασιλική Σουλαδάκη, επιμέλεια: Δημήτρης Ψυχογιός, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019, 144 σελ.

Πριν από μερικούς μήνες, κυκλοφόρησε μεταφρασμένο από τον Δημήτρη Ψυχογιό το τελευταίο και ίσως το κορυφαίο έργο της Χάννα Άρεντ, Η ζωή του νου (δυο τόμοι, α’: Σκέψη, β’: Βούληση). Είναι μια προσπάθεια ανάλυσης του ανθρώπινου νου μέσω της κριτικής προσέγγισης του έργου των μεγάλων φιλοσόφων, από τους Προσωκρατικούς ώς τους σύγχρονους. Συχνά ερμητική, η Χάννα Άρεντ είναι πρόσφορη στις ερμηνείες. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια εισαγωγής στη σκέψη της φιλοσόφου, μέσω των προσεγγίσεων του Κορνήλιου Καστοριάδη αλλά και του μελετητή της, Ρίτσαρντ Τζ. Μπερνστάιν. [ΤΒJ]

Χάννα Άρεντ, Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού. Τρίτος τόμος: Ολοκληρωτισμός, μετάφραση από τα αγγλικά: Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2017, 248 σελ. 

Τα στρατόπεδα των δυο ολοκληρωτισμών του εικοστού αιώνα, του ναζισμού και του κομμουνισμού, αποτέλεσαν πειραματικά εργαστήρια παραγωγής απρόσωπων θυμάτων και, συνακόλουθα, εκπαίδευσης ανελέητων εξουσιαστών. Ολοκληρωτισμός και στρατόπεδα συγκέντρωσης στη σκέψη τής Χάννα Άρεντ.

Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, Hannah Arendt. O νόμος της γης και η λησμονημένη παράδοση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2021, 408 σελ.

 Εκκινώντας από τη Χάννα Άρεντ, η Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου γράφει ένα βιβλίο που αποτελεί πλούσια πηγή κινήτρων και ερεθισμάτων που μας ωθούν να ενδιαφερθούμε εκ νέου για ό,τι συμβαίνει στο πεδίο της πράξης και να επανεξετάσουμε τις δικές μας αντιλήψεις για τον ανθρώπινο κόσμο.

Νεφελώδης και καταγγελτική, συχνά χωρίς κατανόηση των λεπτομερειών και πολλές φορές παρελκυστική, είναι η δημόσια συζήτηση για τις υποκλοπές. Το κείμενο που ακολουθεί ξεκαθαρίζει τι έχει συμβεί (σε ό,τι έχει διευκρινιστεί) και τι μένει απαραιτήτως να μάθουμε. Εξηγεί ακόμα ότι η κυβέρνηση ελέγχεται για μια διαδικασία απολύτως εναρμονισμένη με την εφαρμογή των νόμων, που για να μην επαναληφθεί απαιτεί συγκεκριμένες ενέργειες και παρεμβάσεις. Ο πρωθυπουργός έχει υποχρέωση να νομοθετήσει κανόνες προστασίας των πολιτών, διότι η «δημοκρατία είναι το καθεστώς του αναστοχασμού και του αυτοπεριορισμού». Σε αυτό οφείλει να εξαντλήσει τη θεσμική ωριμότητά του και το ΠΑΣΟΚ. [ΤΒJ]