Τεύχος 163

Σε ηλικία 88 ετών πέθανε ο Πάπας Φραγκίσκος, όπως ανακοινώθηκε στις 21 Απριλίου 2025 από το Βατικανό. Γεννημένος ως Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, ο Φραγκίσκος εξελέγη Πάπας το 2013. Ήταν ο πρώτος μη ευρωπαίος Ποντίφικας εδώ και 1300 χρόνια και ο πρώτος από τη Λατινική Αμερική. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Στη συνέχεια, αναδημοσιεύουμε εκτεταμένο απόσπασμα από τη βιβλιοκριτική για το βιβλίο του Ελπίδα. Η αυτοβιογραφία (μετάφραση από τα ιταλικά: Άννα Παπασταύρου, Gutenberg, Αθήνα 2025, 350 σελ.), η οποία δημοσιεύεται στην έντυπη έκδοση του Books’ Journal που κυκλοφορεί.

Για να μπορέσει κάποιος να αποκωδικοποιήσει το χάος που εξελίσσεται από τα μέσα Μαρτίου στην Ουάσιγκτον σχετικά με την πολιτική δασμών της κυβέρνησης Τραμπ πρέπει να γνωρίζει τα παρακάτω οχτώ δεδομένα.

Πρώτον, η αμερικανική οικονομία είναι παγκόσμιος πρωταθλητής ανάπτυξης και δημιουργίας πλούτου.  Καμιά άλλη χώρα δεν έχει Silicon Valley.  Καμία άλλη χώρα δεν έχει Wall Street.  Καμιά άλλη χώρα δεν διαθέτει την επιστημονική και ερευνητική υπερδύναμη που ονομάζεται «αμερικανικό σύστημα ανώτατης παιδείας». Η μόνη χώρα που συγκρίνεται με τις ΗΠΑ είναι η Κίνα, η οποία θα φτάσει το βιοτικό επίπεδο των ΗΠΑ ύστερα από δεκαετίες – εάν το φτάσει ποτέ.

Δεύτερον, η ανεργία στις ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια κυμαίνεται μεταξύ 4 και 5%, εκτός φυσικά από τα χρόνια της χρηματοοικονομικής κρίσης των στεγαστικών δανείων. Οι ΗΠΑ, δηλαδή, έχουν πετύχει πλήρη απασχόληση. Τα οποιαδήποτε εμπορικά ελλείμματα δεν επηρεάζουν την ευημερία τους.

Τρίτον, η πιο ωφελημένη χώρα από το μεταπολεμικό καθεστώς ελεύθερου εμπορίου που επέβαλαν στον κόσμο οι ΗΠΑ είναι οι ΗΠΑ. Τελεία και παύλα. Αν μη τι άλλο, γιατί η βάση συναλλαγών στο σύστημα ελεύθερου εμπορίου ήταν –και είναι– το αμερικανικό δολάριο, κάτι που επέτρεψε στις ΗΠΑ να έχουν χρόνια ελλείμματα χωρίς να υφίστανται τις συνέπειες.

Τέταρτον, παρ΄ όλο που μερικοί βιομηχανικοί κλάδοι έχουν υποχωρήσει ή εξαφανιστεί, η βιομηχανική παραγωγή και η απασχόληση στη βιομηχανία τα τελευταία 50 χρόνια αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Κάθε χρόνο. Το ποσοστό του ΑΕΠ που οφείλεται στη βιομηχανία έχει μειωθεί όχι γιατί η βιομηχανία πεθαίνει αλλά γιατί άλλοι κλάδοι της οικονομίας μεγεθύνονται με ταχύτερους ρυθμούς.

Πέμπτον, αντίθετα με ό,τι διακηρύσσουν διάφοροι, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, τα εμπορικά ελλείμματα είναι αποτέλεσμα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και όχι των δασμών ή των περιορισμών που μπορεί να επιβάλλουν στις εισαγωγές οι εμπορικοί εταίροι μιας χώρας. Αυτό το πολύ απλό δεδομένο δεν είναι θεωρία ή γνώμη. Είναι μια αναντίρρητη πραγματικότητα, αποτέλεσμα της αριθμητικής ταυτότητας που περιγράφει τις πηγές του εθνικού εισοδήματος: κατανάλωση συν επενδύσεις συν δημοσιονομικές δαπάνες συν εμπορικό ισοζύγιο.  Όταν έχεις δημοσιονομικά ελλείμματα, θα έχεις εμπορικά ελλείμματα. Αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί. Και οι ΗΠΑ πέρυσι είχαν δημοσιονομικό έλλειμμα ίσο με 1,9 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 6,6% του ΑΕΠ.

Έκτον, τα εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ άρχισαν να παρουσιάζονται στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν, πρώτα η κυβέρνηση Τζόνσον και μετά η κυβέρνηση Νίξον ξεκίνησαν να εκτελούν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς για να πληρώσουν για τον πόλεμο στο Βιετνάμ παράλληλα με το ευρύ πρόγραμμα κοινωνικών παροχών που έγινε γνωστό ως Great Society. Τα εμπορικά ελλείμματα εκτοξεύθηκαν τη δεκαετία του 1980, τα χρόνια του Ρόναλντ Ρέιγκαν, μαζί με το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος. Μετά, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, περιορίστηκαν όταν η κυβέρνηση Κλίντον δημιούργησε τα τελευταία δημοσιονομικά πλεονάσματα που είχε η Αμερική. Και όπως θα περίμενε κανείς, εκτοξεύθηκαν πάλι στην προεδρία Μπους, όταν ο Λευκός Οίκος και το Κογκρέσο «ξετίναξαν την μπάνκα» ξοδεύοντας τρισεκατομμύρια σε δύο πολέμους ενώ, παράλληλα, μείωναν τους φορολογικούς συντελεστές, δημιουργώντας εφιαλτικά δημοσιονομικά ελλείμματα.

Έβδομον, είναι αλήθεια ότι, μολονότι η αμερικανική οικονομία έχει τις καλύτερες επιδόσεις από όλες τις δυτικές οικονομίες και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται ταχύτερα από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, η μεσαία και η κατώτερη τάξη των ΗΠΑ υποφέρουν, εδώ και δεκαετίες.  Όμως δεν υποφέρουν λόγω της ανόδου της Κίνας ή λόγω της «αποβιομηχάνισης» της χώρας, όπως έχει πείσει τους ψηφοφόρους του ο ένοικος του Λευκού Οίκου. Ο λόγος είναι ότι εδώ και 45 χρόνια η εσωτερική αγορά των ΗΠΑ έχει γίνει η λιγότερο ανταγωνιστική από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ και οι περισσότεροι κλάδοι κυριαρχούνται από ολιγοπώλια (5-10 εταιρείες) που επιβάλλουν υψηλές τιμές στους καταναλωτές.  Έτσι, η εντυπωσιακή αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος διοχετεύεται, μέσω πολύ υψηλών τιμών, σε σχετικά μικρό αριθμό εταιρειών, οι οποίες σημειώνουν κάθε χρόνο εντυπωσιακή αύξηση κερδών, πετυχαίνουν γιγαντιαίες αποτιμήσεις στο χρηματιστήριο και δημιουργούν πλούτο για τους κύριους μετόχους τους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ανήκουν στο περίφημο 1%.

Όγδοον, κάποτε η Αμερική είχε τους αυστηρότερους νόμους εναντίον των μονοπωλίων και των ολιγοπωλίων. Το Sherman Antitrust Act, που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 1890, ήταν ο πρώτος νόμος περιορισμού μονοπωλιακών πρακτικών που ψηφίστηκε στον κόσμο. Δυστυχώς, από το 1981 και μετά, διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις έχουν χαλαρώσει την επιβολή του νόμου, κυρίως ως αποτέλεσμα πολιτικών πιέσεων που έχουν από πίσω τους ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα τα οποία χρηματοδοτούν τις προεκλογικές εκστρατείες βουλευτών, γερουσιαστών και προέδρων.

Τη δεκαετία του 1980, ο μπαμπούλας ήταν η Ιαπωνία, που αναπτυσσόταν ταχύτατα και κλάδοι της οικονομίας της, όπως τα ηλεκτρονικά και τα αυτοκίνητα, οδήγησαν τους αμερικανούς ανταγωνιστές τους στη συρρίκνωση. Τώρα, ο μπαμπούλας είναι η Κίνα, που όχι μόνο αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, αλλά το πληθυσμιακό μέγεθός της προκαλεί τρόμο στο κατεστημένο εξωτερικής πολιτικής στην Ουάσιγκτον. 

Η εξίσωση είναι απλή: κατηγορούμε την «κομμουνιστική Κίνα» (που είναι, σήμερα, η πιο ακραία καπιταλιστική χώρα του κόσμου...) για καταχρηστικές και «άδικες» εμπορικές πρακτικές, ανεμίζουμε την αστερόεσσα όσο πιο ψηλά και πιο συχνά γίνεται και, με τον τρόπο αυτό, κάνουμε τους δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς που δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους κάθε μήνα να ξεχάσουν ότι υπεύθυνοι για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται είναι οι δισεκατομμυριούχοι που είναι σήμερα στον Λευκό Οίκο και στο Μαρ-α-Λάγκο. Το πιο παλιό κόλπο που υπάρχει...